10 استان کشور در اولویت کنترل سیلاب

الهام مصدقی‌راد_خبر‌نگار

خانه‌هایی که فروردین‌ماه امسال زیر سیلاب و رسوبات سنگین دفن شدند و اتاق‌هایشان تا نیمه پر از گل شد، ‌هنوز در اول پاییز آنطور که باید سرپا نشده‌اند. سیلاب بهار98 خسارت سنگینی بر بافت مسکونی برخی شهرها باقی گذاشت، اما اقداماتی که در حوزه پیشگیری و کنترل سیلاب انجام شود، به‌مراتب هزینه کمتری در مقایسه با رفع خسارت‌های آن دارد.
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری سالانه با اعتبارات این حوزه، اقداماتی در تمامی استان‌ها اجرا می‌کند که یکی از اثرات آن، کنترل سیلاب است. سازمان جنگل‌ها و سازمان مدیریت بحران کشور اکنون، طرح کنترل سیلاب در شهرهای سیل‌خیز کشور را تدوین کرده که درصورت تصویب نهایی و تامین اعتبار، اجرایی می‌شود تا از خسارت بارش‌های سنگین بکاهد و بیشترین فایده را از باران، نصیب حوضه‌های آبخیز و آبخوان‌ها کند.
سیلاب سال‌جاری نشان داد مراکز سکونتی در بسیاری از نقاط کشور در برابر سیلاب آسیب‌پذیرند. این آسیب‌پذیری در استان‌های سیل‌خیز بسیار بیشتر است. هرچند که بعد از اتفاق بهار سال‌جاری کارشناسان اعلام کردند که اگر اقدامات آبخیزداری در بسیاری از شهرها انجام نمی‌شد، خسارات سیل به‌مراتب سنگین‌تر بود.
براساس طرح جدید سازمان جنگل‌ها و سازمان مدیریت بحران کشور، خسارات سیل در مراکز سکونتی کشور با اولویت 10استان سیل‌خیز کاهش خواهد یافت. تهران، البرز، قم، گلستان، گیلان، مازندران، کردستان، لرستان، خراسان شمالی و ایلام استان‌هایی هستند که درصورت تصویب و تخصیص اعتبار لازم، اقدامات آبخیزداری در آنها به اجرا درخواهد آمد.
ابوالقاسم حسین‌پور، ‌مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها به همشهری می‌گوید: ممکن است در مراحل نهایی، استان خوزستان نیز به‌عنوان استان یازدهم به این مجموعه افزوده شود.
او افزود: سیل در استان خوزستان با دیگر استان‌ها متفاوت است و به آبگرفتگی در مناطق و محله‌ها شباهت دارد، اما در صورت تصویب و تامین اعتبار و با توجه به اتفاقی که در سیلاب سال‌جاری در این استان رخ داد، ممکن است به‌عنوان استان یازدهم، ‌به طرح افزوده شود.» 
وقوع سیلاب در استان خوزستان ناشی از وقوع سیل در 7 استان بالادست نظیر ایلام و لرستان است که اقدامات کنترلی در این استان‌ها، خسارت سیلاب در خوزستان را نیز کاهش خواهد داد. به همین دلیل قرارگرفتن خوزستان در این طرح، هنوز به قطعیت نرسیده است. اما اگر این طرح در خوزستان نیز اجرایی شود، فرصت بهره‌مندی از بارش‌ها در سال‌های خشک کنونی، برای خوزستان فراهم می‌شود.

افزایش خطرات سیل به‌دلیل گسترش شهرسازی
کارشناسان معتقدند که تغییرات اقلیمی و همچنین افزایش ساخت‌وسازها در حریم تهران و تجاوز به بستر مسیل‌ها، میزان خسارات سیل در تهران را افزایش خواهد داد. تهران یکی از شهرهایی است که در طرح تدوین‌شده سازمان جنگل‌ها برای کاهش مخاطرات سیل قرار دارد و تراکم جمعیت در این شهر، اهمیت تامین اعتبار و اجرای آن را افزایش می‌دهد.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها می‌گوید: به‌دنبال تغییرات اقلیمی، بارش‌های با شدت بالا اما در زمان کوتاه افزایش می‌یابد. طی سال‌های گذشته، گسترش ساخت‌وسازها در شهر تهران نیز منجر به افزایش سطوح عایق شهری و کاهش سطوح جذب آب و سیلاب شده است که می‌تواند احتمال وقوع سیلاب در تهران را افزایش دهد.
جدای از افزایش احتمال وقوع سیلاب در شهر تهران، وقوع «واریزه» نیز از دیگر نگرانی‌های کارشناسان درخصوص تأثیرات سیل در شهر تهران است.
هوشنگ جزی، مدیرکل آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در این ارتباط به همشهری می‌گوید: سیل در تهران مانند آنچه در دهه60 رخ داد و تخریب بسیاری برجای گذاشت، تنها حرکت آب نیست، بلکه حرکت سنگ‌ها و درشت‌دانه‌ها همراه با آب است که میزان تخریب را افزایش می‌دهد.
ابوالقاسم حسین‌پور نیز در این خصوص به همشهری می‌گوید: پوشش گیاهی دامنه جنوبی البرز کمتر از دامنه شمالی است و به همین دلیل، سازندهای زمین‌شناسی در این منطقه متفاوت است. شهرنشینی درتهران به سمت دامنه‌ها و مناطق پرشیب رفته که این عوامل موجب می‌شود، مواد موجود در محموله سیل و رسوبات آبرفتی، قدرت تخریبی سیل را در تهران افزایش دهد.‌
او تأکید می‌کند: اگر مسیل عبور سیلاب‌ها باز باشد و دخل و تصرف در مسیل‌ها ‌و ظرفیت عبوری مسیل آزاد شود، به شهر تهران آسیبی نخواهد رسید که اجرایی‌شدن برنامه‌های آبخیزداری در بالادست شهر تهران می‌تواند به کاهش خسارت کمک کند.

یک تیر و دو نشان آبخیزداری 
در برخی حوضه‌های آبخیز که در بالادست شهرها واقع شده‌اند، این امکان و ظرفیت وجود دارد که ضمن اجرای پروژه‌های آبخیزداری، تفرجگاه نیز ایجاد شود. با این اقدام هم سیلاب از بالادست شهرها کنترل می‌شود، هم عرصه‌های تفرجی افزایش می‌یابد و هم آنکه از حریم شهرها در برابر ساخت‌وسازها و تجاوز به عرصه‌ها جلوگیری می‌شود. بر همین اساس نیز سازمان جنگل‌ها هم‌اکنون طرح «‌احداث پارک آبخیز» را با همکاری شهرداری‌ها در دستور کار قرار داده است تا در نقاطی که از نظر طبیعی چنین ظرفیتی وجود دارد، به اجرا درآید.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها در این رابطه می‌گوید:‌ حوضه آبخیز دره گردو مشرف به شهر اراک، پارک آبخیز گاوازنگ مشرف به شهر زنجان و دره ارغوان مشرف به شهر ایلام ازجمله این پروژه‌ها هستند که با همکاری شهرداری‌ها به پارک آبخیز تبدیل می‌شوند.»