زیست‌بوم
اجرای طرح‌های معیشتی برای تالاب‌نشین‌ها
برداشت بی‌رویه آب و کشت در زمین‌های محدوده تالاب‌های استان طی سال‌های گذشته، کم‌آب شدن بسیاری از تالاب‌ها را در پی داشته است
فاطمه حافظی | خرم آباد - خبرنگار:
وجود تالاب‌های متعدد در لرستان نشان از خاص بودن این استان از نظر زمین‌شناسی دارد. در گذشته، به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی‌ها، تالاب‌های استان در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته بودند، اما به گفته مسئولان و طبق شواهد، امسال با بارش‌های فراوانی که در استان داشته‌ایم، وضعیت تالاب‌ها بسیار مطلوب شده است.
تالاب‌ها حافظ تنوع زیستی و به‌ویژه محل تجمع پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی و یکی از جذاب‌ترین و بکرترین محیط‌های طبیعی برای تفریح و تفرج به شمار می‌روند. این زیستگاه‌‌های حیاتی و متنوع از جمله نظام‌‌های حیات‌بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند. با این حال، هیچ‌یک از اکوسیستم‌های جهان به اندازه تالاب‌ها صدمه ندیده‌اند و روند تخریب آنها که ده‌ها کارکرد متفاوت را یکجا دارند هنوز متوقف نشده است.
تالاب‌های لرستان، با توجه به این‌که محل تجمع پرندگان مهاجر هستند، در صورت توجه و برنامه‌‌ریزی می‌توانند به رونق گردشگری استان کمک کنند؛ ظرفیتی که تاکنون مغفول مانده است. نکته این است که کاهش تغییر کاربری تالاب‌ها و راه‌اندازی معیشت جایگزین در کنار تالاب‌ها در دستور کار قرار گرفته است؛ موضوعی که به مشارکت همه‌جانبه مردم نیاز دارد.
وضعیت مطلوب تالاب‌های استان
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: تالاب‌ها یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌ها با بیشترین تنوع زیستی و گونه‌های نادر به شمار می‌روند و دربردارنده مجموعه‌‌ای از گونه‌ها یا زیرگونه‌های نادر، آسیب‌پذیر یا در خطر انقراض از گیاهان و جانوران، پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی و پوشش گیاهی مناسب هستند و به عنوان زیستگاه گیاهان و جانوران در مرحله حساسی از چرخه زیستی آنها ارزش ویژه‌ای دارند.
«نبی‌الله قائدرحمت» می‌افزاید: 15 تالاب طبیعی در استان وجود دارد که شامل تالاب‌های یازده‌گانه پلدختر، تالاب بیشه‌دالان بروجرد، تالاب‌های تنوردر و گهر در شهرستان دورود و تالاب غار کورماهی است. وی بیان می‌کند: البته تالاب‌های مصنوعی زیادی هم در لرستان وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به سد هاله کوهدشت، سد مروک، سد ایوشان، سد خان‌آباد، سد حوضیان، سد رودبار و ده‌ها سد خاکی و آبگیر که در استان پراکنده هستند، اشاره کرد.
قائدرحمت ادامه می‌دهد: خوشبختانه امسال، با بارش‌های فراوانی که داشته‌ایم، 2 گونه جانوری نادر یکی در تالاب گری‌بلمک پلدختر و دیگری در رومشکان مشاهده شده‌اند و تعداد گونه‌های جانوری استان به 360 عدد رسیده که این نشان‌دهنده وضعیت مطلوب تالاب‌های استان است.
موارد تهدیدکننده تالاب‌های لرستان
قائدرحمت در بخش دیگری از صحبت‌هایش به موارد تهدیدکننده تالاب‌ها اشاره و اظهار می‌کند: تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و موارد دیگر، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و همچنین بهره‌برداری خارج از ظرفیت از تالاب از مواردی هستند که تالاب‌های استان را تهدید می‌کنند.
وی می‌افزاید: البته از سال 96، با تصویب قانون و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی آن با متولی‌گری سازمان محیط زیست در سراسر کشور، اجازه هیچ‌گونه تصرفی در محدوده تالاب‌های استان داده نشده است و حتی درصدد کاهش محدوده‌های تصرف شده نیز هستیم.
این مسئول می‌گوید: به دلیل بارش‌هایی که امسال داشته‌ایم، بسیاری از محدوده‌های اطراف تالاب‌ها که توسط برخی افراد سودجو تصرف شده بودند و در آنها کشت صورت می‌گرفت، زیر آب رفته و به محدوده تالاب برگشته‌اند. نمونه بارز این موضوع در تالاب بیشه‌دالان بروجرد دیده می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: با استفاده از این ظرفیت و موقعیت به وجود آمده طی جلساتی با فرمانداران، منابع طبیعی و... مقرر و مصوب شد همین حد آبی تالاب‌هایی که با بارندگی‌های سال جاری افزایش یافته، ثبت شود و در صورت کاهش آب‌دهی و کم شدن آب و عقب رفتن این محدوده، دیگر اجازه تصرف به کسی برای استفاده و کشت داده نشود.
اقدامات انجام شده
این مسئول همچنین به اقدامات انجام شده برای تالاب‌های استان اشاره می‌کند و می‌گوید: انجام مطالعه و تهیه نقشه 2 تالاب بیشه‌دالان با وسعت 1560 هکتار و تالاب تنوردر دورود با وسعت 3689 هکتار برای حفاظت و با رویکرد مشارکتی و همکاری ذی‌نفعان و جوامع بومی و محلی صورت می‌گیرد.
وی می‌افزاید: پیگیری برای ارتقای سطح منطقه شکار و صید ممنوع تالاب‌های پلدختر با وسعتی معادل 18 هزار و 144 هکتار و انجام مکاتبات لازم با معاونت محیط طبیعی سازمان و دفاتر تخصصی مربوطه برای تسریع روند قانونی آن و نیز انجام مطالعه پایه و تهیه نقشه‌ها و مستندات لازم در خصوص تالاب کارستی (اثر طبیعی ملی غار ماهی کور) از دیگر اقدامات انجام‌شده هستند.
طرح‌های معیشتی جایگزین
قائدرحمت به موضوع طرح‌های معیشتی جایگزین در روستاهای اطراف تالاب‌ها اشاره و بیان می‌کند: محیط زیست لرستان طرح‌هایی را در دستور کار دارد که بر اساس آن کارگاه‌های آموزشی در روستاهای پیرامون تالاب‌ها برگزار می‌شود که با مشارکت مردم بتوان راه‌های تامین معیشت جدید را معرفی کرد تا مردم علاوه بر تصرف نکردن اراضی تالابی، بتوانند درآمد کسب کنند.
وی می‌گوید: البته طرح‌های معیشتی جایگزین در روستاهای اطراف تالاب‌ها تاکنون در لرستان اجرایی نشده و هنوز در اول راه است و در حال برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی هستیم. اما این طرح در برخی از استان‌ها اجرا شده و نتایج موفق‌آمیزی داشته است.
این مسئول ادامه می‌دهد: بعد از اتمام دوره‌های آموزشی و توجیهی، برنامه بازدید از طرح‌های معیشتی جایگزین را در استان‌های دیگر در دستور کار خواهیم داشت تا با این کار هم از نابودی تالاب‌ها جلوگیری کنیم و هم مردم ساکن پیرامون تالاب‌ها درآمد داشته باشند.
لزوم تامین و مدیریت زیرساخت‌ها
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان می‌گوید: برخی از طرح‌های معیشتی جایگزین شامل گردشگری، پرورش ماهیان تالابی در قالب شرکت‌های تعاون روستایی، ایجاد سایت‌های گردشگری بر اساس ضوابط در روستاهای اطراف تالاب‌ها، تولید صنایع دستی و... با اعطای وام و تسهیلات مورد نیاز هستند.
قائدرحمت می‌افزاید: در این برنامه، مشاور موظف است طرح‌ها را تعریف و بر اساس قابلیت‌های تالاب‌ها، معیشت‌های جایگزین را مشخص کند تا با هماهنگی مردم اجرا شوند. وی اظهار می‌کند: بسیاری از زیرساخت‌ها در لرستان برای برخی از کارها و معیشت‌های جایگزین همچون گردشگری و سایت‌های آن فراهم نیست.
اما باید بتوانیم با اجرای برنامه‌ها، مدیریت و فراهم کردن زیرساخت‌ها، گردشگر را جذب و چند روزی در استان ماندگار کنیم تا بتوانیم به درآمد برسیم، وگرنه با این شرایط گردشگر و مسافر نه‌تنها برای ما درآمدی ندارد، بلکه خسارت‌هایی را هم بر جا می‌گذارد. این مسئول می‌گوید: در صورتی که در اجرای این طرح‌ها مردم مشارکت لازم را داشته باشند، قطعا موفقیت‌های زیادی را در زمینه تامین معیشت‌های جایگزین کسب خواهیم کرد.
استفاده از ظرفیت اهالی بومی
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان به موضوع حفاظت از تالاب‌ها اشاره و اظهار می‌کند: از سوی دفتر طرح حفاظت از تالاب‌ها هر سال اعتباری برای این امر اختصاص داده می‌شود که با توجه به وجود تالاب‌های یازده‌گانه پلدختر، تنوردر دورود و بیشه‌دالان بروجرد برنامه‌ای براساس رویکرد زیست‌بومی تدوین شده و اقداماتی در حال انجام است.
نبی‌الله قائد رحمت ادامه می‌دهد: بر اساس نتایج این طرح‌ها با محوریت مدیریت زیست‌بوم، معیشت جایگزین و طرح سیپا CEPA (ارتباطات، آموزش مشارکت و افزایش آگاهی) در راستای حفاظت از تالاب‌ها اقداماتی انجام خواهد شد. معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان می‌گوید: قطعا از ظرفیت اهالی بومی و جوامع محلی برای حفاظت از تالاب‌ها استفاده خواهیم کرد.
این مسئول بیان می‌کند: اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی جوامع بومی و محلی در حفاظت از تالاب‌ها نقش دارد. بنابراین افزایش آگاهی جوامع محلی درباره اهمیت تالاب‌ها و نقش آنها در حفاظت از آنها باید مد نظر مسئولان قرار گیرد.
