تاریخ؛ موزه‌ای به وسعت 315 هکتار در قم

زینب حیدری| قم- خبرنگار:


«گفتمان مدیریت شهری در حوزه محدوده مصوب بافت تاریخی شهر قم» موضوعی بود که در جلسه‌ای با حضور مدیران و کارشناسان شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مورد بررسی قرار گرفت. بافت 315 هکتاری گویا اراده‌ای برای جدی گرفتن و به رسمیت شناختن آن وجود ندارد و شاهد این مدعا جدل‌هایی است که میان دستگاه‌های اجرایی مربوطه صورت می‌گیرد. 

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌و‌نقل شورای اسلامی شهر قم بر این باور است که تعریف بافت تاریخی در شهرها الزاماتی دارد که قانون به آن اشاره کرده؛ از جمله رعایت حقوق مالکانه مردم، تأمین زیرساخت‌ها از سوی دستگاه‌های اجرایی و انجام اقدامات جبرانی برای محدودیت‌های ایجاد شده.

به گفته «روح‌الله امراللهی»، در موضوع ورود دستگاه‌های اجرایی قم در ساماندهی و مدیریت بافت تاریخی یکی از اقدامات مهم استفاده از تجربه دیگر شهرهاست. در برخی شهرها ورود به بافت تاریخی باعث تخلیه آن بافت از سکنه شده و این یک آسیب است.

وی با بیان این‌که بازارها اسکلت اصلی بافت تاریخی در شهرهاست که به درستی از آن حمایت نشده و در برخی موارد می‌بینیم که از آن بازارها فقط پوسته باقی مانده است ادامه داد: در مقوله بافت تاریخی نگاه ما این است که دولت توانایی حمایت از عرصه‌های عمومی تاریخی را ندارد. در چنین شرایطی اگر دولت پشتیبانی لازم را به عمل نیاورد در بلند مدت آن بافت را از دست می‌دهیم. امراللهی با اشاره به این‌که در حال حاضر مرمت‌ها با ذات آثار عجین نشده است بیان کرد: اولویت اول، این محدوده‌هاست. وقتی این محدوده‌ها پوشش لازم داده شود مردم اعتماد می‌کنند. البته عملکرد گذشته در جاهایی که آثار با اهمیت‌تر به درستی مدیریت و ساماندهی نشده سبب بی‌اعتمادی و نارضایتی مردم شده است.


ناتوانی در حمایت از بافت تاریخی

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم در پاسخ به انتقادهایی در مورد تعیین نادرست محدوده بافت تاریخی شهر قم گفت: محدوده بافت تاریخی به شهرها ابلاغ می‌شود و اگر نیاز به تدقیق و تطبیق باشد از سوی شهرها اصلاح می‌شود که این اقدام کار سختی نیست.

«شاهین ایل‌بیگی» با تأکید بر نادرستی این تفکر که حریم بافت تاریخی، محدوده اطراف یک اثر تاریخی است بیان کرد: طبق قانون محدوده و حریم بافت تاریخی باید حفظ شود این در حالی است که برخی ساخت و سازها در اطراف این محدوده صدمه‌هایی به این بافت وارد کرده است. به اعتقاد معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، دولت توانایی حمایت از بافت‌های تاریخی را ندارد.


حرف مردم شنیده شود

معاون معماری و شهرسازی شهردار قم در این نشست با بیان این‌که مسأله بافت تاریخی شهر قم در مهر سال 94 از طریق شورای عالی معماری و شهرسازی به استان ابلاغ شده اظهار کرد: البته آن مصوبه هیچ چارچوب اجرایی نداشت و شورای فنی میراث هیچ جایگاه حقوقی و قانونی ندارد. الان نزدیک به 4 سال است که این نقشه ابلاغ شده اما هنوز ضوابط تدوین نشده است.

«غلامرضا جانقربان» تأکید کرد: برای 315 هکتار بافت تاریخی باید ضابطه تدوین شود. باید دانه‌های ارزشمند شناسایی و برایش حریم نوشته شود.

وی گفت: اگر حاکمیت و مدیریت شهری در تدوین ضابطه‌ها دیده نشود، ما به هیچ وجه اجرا نمی‌کنیم. شهرداری و شورای اسلامی شهر باید پاسخگوی مردم باشند. مردم مشکل دارند و باید حرفشان شنیده شود. ما نمی‌توانیم به صورت احساسی برای مردم شهر یک تصمیم بگیریم و آرمان‌ها و آرزوهایمان را در حقوق از دست رفته مردم ببینیم.


کمبود اعتبار

رئیس اداره‌ هماهنگی ستاد بازآفرینی نیز اظهار کرد: مردم وقتی نگاه می‌کنند و می‌بینند که تجربیات ناموفق در بافت زیاد شده دیگر اعتماد ندارند. خوب است رسانه تجربیات موفق را پررنگ کند تا مردم اعتماد کنند. «فهمیه فتاحی‌زاده» دغدغه اول کشور را مسأله اقتصاد دانست و گفت: از هر طرف که می‌رویم در گام اول به کمبود اعتبار بر می‌خوریم و نمی‌توانیم منتظر باشیم که معجزه رخ دهد. الان برای همه دغدغه اول مسأله اقتصاد است. برای مردم باید ابتدا یک توانمندی از نظر اقتصادی ایجاد شود تا توانمندی‌های دیگر تقویت شود.


فقط 500 خانه ارزش تاریخی دارند

عضو شورای فنی میراث فرهنگی نیز در این جلسه، استحکام بنا و دسترسی را 2 مسأله مهم در بافت تاریخی دانست و افزود: 12 هزار خانه در بافت تاریخی شهر قم داریم که می‌توانند مقاوم شوند. تنها 500 خانه هستند که ارزش تاریخی دارند و کار استحکام‌سازی برایشان سخت است.

«مصطفی سعادت طلب» در بیان محاسن و معایب گفت: دسترسی، تقویت سلسله مراتب و پیاده‌محور بودن ویژگی مثبت و مسأله پارکینگ و پدافند غیرعامل معایب آن است. در خصوص پارکینگ اولین کاری که باید کرد این است که جلوی افزایش خودرو را بگیریم. حدود نیمی از شوارع امکان دسترسی خودرو به پارکینگ دارند. بقیه هم در بسیاری موارد امکان تعریض دارند و قسمتی هم درست شدنی نیست. در آن معابر به جای این‌که همه خانه‌ها را بتراشیم تا یک ماشین را تا انتهای کوچه ببریم، یک پلاک سر کوچه تملک می‌شود و محل پارک بقیه خانه‌ها می‌شود.
سعادت‌طلب اظهار کرد: در زمینه پدافند غیرعامل هم هر بافتی شرایط خود را دارد و هر کدام روشی دارد. جاهایی که آمبولانس نمی‌رود سیستم پشتیبانی را می‌شود تغییر داد. الان ما به برج‌های 20 طبقه در قم مجوز می‌دهیم. برای کسی که در طبقه بیستم زندگی می‌کند، تجهیزات گران‌قیمت مانند نردبان آتش‌نشانی می‌خریم. برای بافت تاریخی هم می‌توانیم چنین تجهیزاتی در نظر بگیریم.

وی با بیان این‌که نگاه ما به بافت تاریخی قم نگاه موزه‌ای نیست بیان کرد: حرف ما این است که تنها بافت تاریخی زنده ایران قم است. تراکم ساختمانی در بافت تاریخی نه تنها کم نشده حتی بیشتر شده. تراکم طرح تفصیلی 120 درصد است، اما در بافت تاریخی معمولا سطح اشغال 70 درصد یا بیشتر است.


دوره طلایی تقویت بافت تاریخی

مدیر عامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم با بیان این‌که بنا بر تطبیق عکس هوایی در سال 1335 برای قم 315 هکتار بافت تاریخی تعریف‌شده است اظهار کرد: ما معتقدیم دانه‌ها و کالبد تاریخی ارزشمند باید حفظ شود، اما این‌که 315 هکتار افزایش یا کاهش یابد مساله نیست، این‌که محدوده واقعی کجاست باید بررسی شود.

«علیرضا خاکی» افزود: دغدغه‌مندی برای بافت تاریخی تا زمانی که از مسئولان به مردم منتقل نشود راه به جایی نمی‌برد. بافت تاریخی پایگاه‌های اجتماعی است که حفظ و تقویت آن نیازمند عزم جمعی است.

وی با بیان این‌که در بحث بافت تاریخی از شهرهای دیگر عقب هستیم اما تجربه‌ها و اشتباه‌های دیگران را هم تکرار نکردیم گفت: وجود حرم مطهر حضرت معصومه(س) باعث زنده ماندن بافت تاریخی در قم است.
به گفته خاکی، در حال حاضر یک دوره طلایی وجود دارد تا بافت‌های تاریخی شهر حفظ و تقویت شود.