آلودگی آب
جلبک‌های تابستانی؛ قاتل آرام منابع آبی
پساب کشاورزی از عوامل آلودگی منابع آب است اما اطلاعات شفافی از میزان این آلاینده‌ها وجود ندارد
زهرا رفیعی/خبرنگار
کاهش عمق تالاب‌ها و رویش جلبک‌ها در بستر تالاب‌ها و رودخانه‌ها ازجمله نتایج ورود پساب کشاورزی به حوضه آبریز پایین‌دست است.
یکی از نقاط آسیب‌پذیر در هر حوضه آبریز، تالاب‌ها هستند. وجود جلبک در بستر رودها و تالاب‌ها به‌دلیل وجود پساب کشاورزی همیشه بخشی از شکایت مسئولان محیط‌زیست است. حجت جباری، معاون فنی حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی با اشاره به اینکه آلودگی، یکی از تهدیدات جدی تالاب‌های استان به‌خصوص تالاب کانی برازان، نخستین سایت پرنده‌نگری کشور است، گفت: به‌دلیل بالارفتن 2عنصر فسفات و نیترات ناشی از پساب کشاورزی و خانگی، جلبک‌های این تالاب در تابستان زیاد می‌شود. رسوب‌گذاری جلبک‌ها عمق تالاب را کم می‌کند در نتیجه امکان زیست را از این منطقه می‌گیرد.
نورالله میرغفاری، عضو هیأت علمی گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت‌وگو با همشهری گفت: بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از منابع آلوده‌کننده اکوسیستم‌های آبی است. این آلودگی عموما غیرنقطهای است و مانند صنایع فقط یک منطقه را آلوده نمی‌کند. در نتیجه شناسایی و پایش و کنترل آن دشوارتر است. معمولا برای کاهش انتشار آلودگیهای غیرنقطهای بیشتر بر پیشگیری به جای تصفیه تمرکز می‌شود.
عمده آلاینده‌هایی که در بخش کشاورزی تولید می‌شود، سموم و کودهای شیمیایی است. برای کاهش آلاینده‌ها باید میزان مصرف کود و سم را کاهش دهیم و برای آن باید به کشاورز در انتخاب نوع و میزان و زمان مصرف سم و کود آموزش‌های لازم داده شود. از آنجایی که عمده زمین‌های کشاورزی در حاشیه رودها و تالاب‌هاست، انتخاب الگوی کشت به میزان زیادی آلودگیهای زیست‌محیطی را می‌تواند کاهش دهد.
میرغفاری با اشاره به اینکه اغلب دشت‌های کشور تحت‌تأثیر پساب کشاورزی است، گفت: مطالعات مختلف نشان داده که این پساب سر از رودها و آب‌های زیر‌زمینی درآورده است. افزایش رشد جلبک‌ها و گیاهان آبزی می‌تواند نشانه‌ای از وجود مواد مغذی بیش از نیاز بخش کشاورزی در طبیعت باشد. این مواد در نهایت اکسیژن محلول در آب را کاهش می‌دهد و در مراحل حاد می‌تواند باعث مرگ و نابودی آبزیان شود. مرگ دریاچه، رودخانه و تالاب بر اثر آلودگیهای تصفیه‌نشده بخش کشاورزی مانند آنچه در کارون، زاینده‌رود و رودهای شمال کشور رخ می‌دهد، گریز‌ناپذیر است. این آلاینده‌ها به‌خصوص نیترات می‌تواند وارد زنجیره غذایی انسان نیز شود.
این متخصص اکوسیستم‌های آبی با اشاره به اینکه برای کشاورز محصول مرغوب‌تر اولویت دارد، گفت: برای افزایش محصول، کشاورز سراغ افزایش سطح زیرکشت یا استفاده بیشتر از اندازه از کود می‌رود و عموما نادانسته بیش از نیاز از آن استفاده می‌کند.
نورالله میرغفاری در مورد بهسازی و پاکسازی آلودگی خاک و آب گفت: هزینه‌های رفع آلودگیهای گسترده آب و خاک بسیار بالاست و در برخی موارد به لحاظ فنی پاکسازی امکان‌پذیر نیست، به همین دلیل در دنیا سیاست‌های سختگیرانه و پیشگیرانه اتخاذ می‌شود.
هر سال در فصل بهار به‌دلیل فصل آبگیری تالاب بخشی از پساب‌های صنعتی و خانگی به همراه پساب‌های کشاورزی به همراه سموم و کودهای استفاده‌شده در این بخش وارد تالاب شده و در فصل تابستان با تبخیر آب، آلودگی در این تالاب افزایش قابل توجهی دارد.
آلودگی زیست‌محیطی ناشی از پساب کشاورزی در 2دهه اخیر بسیار شایع شده است، اگرچه افزایش نهاده‌های کشاورزی (سم و کود‌شیمیایی)، کشاورزان را در استفاده کلان از سم و کود محدود کرد، اما همچنان یکی از مؤثرترین آلاینده‌های محیط‌زیست، فسفات و نیتراتی است که از زمین‌های کشاورزی به بیرون نشت می‌کند.
محمد نعمتی، متخصص اکوسیستم‌های آبی در گفت‌وگو با همشهری گفت: حدود یک دهه است که آموزش‌های مربوط به میزان استفاده از کود و سم شیمیایی به کشاورزان داده می‌شود ولی با این حال، برخی از رودهای کشور عاری از پساب کشاورزی نیست. هر‌‌کدام از رودها نقطه به نقطه نیاز به پایش و بررسی همه پارامترها ازجمله نیترات، فسفات، تعداد کلیفرم‌ها و میزان BOD در رودخانه‌های کشور به‌صورت دوره‌ای و به تواتر سنجیده نمی‌شود. برای تعیین سهم پساب کشاورزی در تخریب منابع آبی رودهایی مانند آنچه در حاشیه کارون و کرخه در مزارع کشت نیشکر و یا مزارع پرورش ماهی احتمالا رخ می‌دهد باید پایش صورت گیرد. چه بسا مزارع کشت و صنعتی وجود داشته باشد که خروجی مستقیم کشاورزی‌شان به فضای سبز منتقل شده و بار آلودگی را کم کند. محمد نعمتی، متخصص اکوسیستم‌های آبی با اشاره به اینکه عموما سرانه مصرف سم و کود در کشاورزی شفاف نیست، گفت: هر سازمانی براساس ماموریت خود آمارهای مختلفی ارائه می‌کند، آمار وزارت بهداشت با سازمان حفظ نباتات فرق می‌کند و آمار غلط، آموزش به کشاورزان را به نتیجه مطلوب نمی‌رساند.
