گفت وگو
وقت نشاط در مدارس
همشهری در گفت وگو با کارشناسان، موانع ایجاد فضای شادی و نشاط در مدارس را بررسی می کند
فهیمه طباطبایی | خبرنگار:
نمای اول: دختران کوچک خواب‌آلود با آن مانتوهای آبی آسمانی و مقنعه‌های سفید که دورش را با تورهای صورتی، زرد و سبز دوخته‌اند و کیف‌هایی که پشت کمر آنها سنگینی می‌کند، در صف‌های بلند حیاط مدرسه، کنار هم ردیف شده‌اند و به حرف‌های خانم ناظم گوش می‌کنند؛ بعد از اتمام توصیه‌ها و نصیحت‌ها، آهنگ ورزش پخش می‌شود و مربی جوان تربیت‌بدنی مدرسه که گرمکن بنفش پوشیده و کتانی‌های سفید به پا دارد، از بچه‌ها می‌خواهد حرکات دوستانشان را که روی سکو و رو به صف‌ها ایستاده‌اند، تکرار کنند.
بچه‌ها که پاهایشان از سرمای ملایم صبحگاهی یخ زده و دست‌هایشان را در جیب کاپشن‌هایشان فرو کرده‌اند، بیحال و بی‌حوصله شروع می‌کنند به تکرار حرکات، بعضی‌ها که بی‌حوصله‌ترند تلاش می‌کنند پشت همکلاسی‌های خود مخفی شوند و از زیر بعضی حرکات دربروند؛ خانم مربی با چشم و ابرو، اشاره و خنده آنها را وادار به ورزش می‌کند. 2دقیقه بعد خودش هم وارد صحنه می‌شود و تلاش می‌کند با حرکات ورزشی بچه‌ها را تشویق به ورزش کند و در آن میان هم ادای بعضی از بچه‌های بیحال را درمی‌آورد و باعث خنده دخترها می‌شود. آخر موسیقی 10دقیقه‌ای ورزش، نه‌تنها خواب از چشمان دانش‌آموزان پریده بلکه انرژی‌شان زیاد هم شده و فریاد می‌زنند دوباره، دوباره. صبح مدرسه دخترانه ابرار اینگونه آغاز شد.
نمای دوم: ساعت7:30 است، هوا رنگ چرک و سیاهی دارد، بچه‌ها بعد از چند روز تعطیلی آلودگی هوا آمده‌اند مدرسه. از در که می‌آیند داخل، می‌روند گوشه‌ای از حیاط کز می‌کنند یا روی پله‌های حیاط می‌نشینند تا بقیه دوستانشان هم برسند. اول صبح تک و توکی با هم حرف می‌زنند و بقیه با چشم‌های نیمه باز خمیازه می‌کشند. کمی که می‌گذرد، ناظم مدرسه در ورودی کلاس‌ها را باز می‌کند و به بچه‌ها می‌گوید امروز به‌دلیل آلودگی هوا صف نداریم و آرام و بی‌صدا بروند داخل کلاس‌شان. دخترها بی‌حوصله یکی یکی یا چند تا با هم می‌روند داخل کلاس‌ها. صبح مدرسه دخترانه ابرار اینگونه آغاز می‌شود.
حکایت مدرسه ابتدایی دخترانه ابرار، داستان برخی از روزهای مدارس شهرهای بزرگ است که در هوای آلوده، نه رنگ ورزش صبحگاهی را می‌بینند نه مزه زنگ ورزش را می‌چشند. گاه گداری فقط در بین ده‌ها روز آلوده، فرصتی می‌شود که با مربی خود ورزش کنند و زنگ ورزش‌شان تبدیل به کلاس ریاضی و علوم و درس‌های عقب‌افتاده نشود؛ نخستین و ابتدایی‌ترین نشانه نشاط و شادی که دانش‌آموزان کودک و نوجوان می‌توانند در مدرسه تجربه کنند و از بالا و پایین پریدن با هم لذت ببرند.
تعریف نشاط از زبان وزیر
وزیر آموزش و پرورش این روزها روی کلیدواژه «نشاط»، «اضطراب» و «استرس» تأکید زیادی دارد و دائم در سخنرانی‌ها و صحبت‌های خود از این کلمه استفاده می‌کند. او در روزهای گذشته با محور دوره ابتدایی گفته است قصد دارد استرس و اضطراب را در این دوره کاهش دهد و فضای نشاط و شادی را به مدارس بیاورد؛ به‌طور نمونه در آخرین توییت خود آورده است: «از همه همکارانم، از همه خانواده‌ها و از تمامی صاحب‌نظران درخواست می‌کنم برای حذف موانع ایجاد نشاط در مدرسه تلاش کنند.» البته وزیر آموزش و پرورش ایجاد نشاط را در حذف آزمون‌های مکرر و بی‌ثمر، جزوه‌های فراوان کمک آموزشی و کلاس‌های فوق برنامه دانسته و به راهکارها و برنامه‌های دیگری که می‌تواند باعث نشاط و شادابی دانش‌آموزان شود، اشاره‌ای نکرده است.
نشاط در سند تحول بنیادین
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که سند اصلی و مادر است و مسئولان آموزش و پرورش باید به آن عمل کنند، درباره نشاط و شادابی دانش‌آموزان تنها 2بار سخن به میان آمده است؛ اول در صفحه31 این سند گفته شده: «دانش‌آموزان با ورزش و تفریحات سالم فردی و گروهی، به نیازهای جسمی و روانی خود و جامعه براساس اصول برگرفته از نظام معیار اسلامی پاسخ دهند.» و دوم در صفحه34 آمده: «تعمیق تقوای الهی و مهارت خویشتنداری و انتخابگری درست و تعالی‌بخش مستمر دانش‌آموزان با استفاده از فرصت ایام‌الله، برگزاری مراسم آگاهی‌بخش و نشاط‌انگیز در اعیاد و حضور فعال و مشارکت دانش‌آموزان در محافل، مجالس و اماکن مذهبی و تقویت انس به دعا و توسل.» و این یعنی مسئولان آموزش و پرورش که این سند را تدوین کرده و قرار است آن را اجرا کنند، نشاط را در 2 چیز می‌بینند؛ اول با ورزش و تفریحات سالم و دوم در فعالیت‌هایی در مراسم‌ها و آیین‌های رسمی و... .
نگاه قدیمی به موضوع شادی
اتفاقا یکی از انتقادهایی که دانش‌آموزان والدین نسبت به برنامه‌های پرورشی و غیرآموزشی مدارس وارد می‌کنند، کهنه‌بودن و فرسودگی بیش از حد این برنامه‌هاست. آنها می‌گویند ایده‌های متولیان پرورشی در دهه‌های 60 و 70 باقی مانده و هنوز هم آنها دنبال برنامه‌های خاصی مثل گروه سرود و نمایش‌های مختص به برنامه‌های خاصی هستند و خلاقیت‌هایشان از این فراتر نمی‌رود. از علی رمضانی، مدیرکل فرهنگی هنری معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش خواستیم که به این انتقادها پاسخ دهد و بگوید برنامه‌های آموزش و پرورش برای تقویت شادی و نشاط در دانش‌آموزان چیست، که او گفت: ما به‌دنبال برنامه‌هایی هستیم که دانش‌آموزان دوست داشته باشند و به همین دلیل هم 2سرود و 8 تئاتر برای دهه فجر تدارک دیدیم که از مهم‌ترین فعالیت‌های ماست و حتی ما یک سرود همگانی برای این دهه تهیه کردیم که در تمام مدارس کشور اجرا شد.
او درباره اینکه به غیر از برنامه‌ریزی برای دهه فجر چه برنامه‌های دیگری را برای دانش‌آموزان در طول سال تحصیلی دنبال می‌کنید، افزود: مثلا 30بهمن‌ماه هفته کانون‌هاست که ما از کل کانون‌های فرهنگی‌مان خواسته‌ایم با تئاتر و سرود برنامه‌های شاد و پرنشاطی را برای دانش‌آموزان تدارک ببینند یا در اردوگاه باهنر مسابقات خطاطی، نقاشی، منبت‌کاری، گلدوزی و... را داریم.
درباره موضوع برگزاری اردوها و نقشی که در ارتقای اطلاعات علمی، زیست‌محیطی و میراث فرهنگی دانش‌آموزان دارد نیز رمضانی اینطور توضیح داد: «دستورالعمل اردوهای دانش‌آموزی به‌تازگی تغییر کرده و قرار است اردوها به‌جای کشوری، منطقه‌ای برگزار شوند تا بچه‌ها با ظرفیت‌های شهر خود بیشتر آشنا شوند و خانواده‌ها هم بتوانند در کنار آنها در این اردوها شرکت کنند.»
مدیرکل فرهنگی هنری معاونت پرورشی تأکید کرد که بودجه‌های مربوط به فعالیت‌های پرورشی و غیرآموزشی اندک است و خانواده‌ها باید مشارکت بیشتری داشته باشند و مجلس و دولت هم بودجه بهتری را به آن تخصیص دهند.
نشاط با کدام وقت و برنامه
حجم زیاد مواد آموزشی در همه پایه‌های تحصیلی از مهم‌ترین نکات منفی است که معلمان و والدین دانش‌آموزان به آن اشاره می‌کنند؛ نقطعه ضعفی که مانع هرگونه شادابی و خوشحالی دانش‌آموزان شده و باعث می‌شود آنها کمتر کودکی کنند. سعیده زمانی، معاون پرورشی دبیرستان دخترانه همای تهران یکی از منتقدان اصلی نظام آموزشی مدارس است. او در این‌باره می‌گوید: حجم مطالب درسی آنقدر در مدارس بالاست و بودجه‌بندی آموزش معلمان به قدری فشرده است که اصلا فرصت نمی‌شود آنطور که ما می‌خواهیم، زمینه‌های بازی و کارگروهی و شناخت استعدادهای اجتماعی را دنبال کنیم. دانش‌آموز از زمانی که وارد مدرسه شده تا زمانی که خارج می‌شود، شاید کمتر از 10دقیقه بتواند بازی و ورزش کند یا در فعالیت‌های گروهی و ایجاد کارسوق‌ها مشارکت کند.
زمانی که حدود 12سال است در مدارس مختلف تهران فعالیت دارد، معتقد است بی‌برنامه‌بودن و انزوای آموزش و پرورش برای فعالیت‌های مهارتی و تفریحی دانش‌آموزان باعث شده بچه‌ها مدرسه را دوست نداشته باشند. «در این سال‌ها هیچ برنامه دقیق و مدون و بودجه خوبی برای بخش پرورشی مدارس درنظر گرفته نشده؛ دائم معاونان پرورشی تغییر کرده‌اند و بودجه‌های بخش ورزشی و آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا کرده و بدتر از همه بخشنامه‌هایی که از بالادست ابلاغ می‌شود قدیمی است و فاقد هرگونه جذابیت برای دانش‌آموزان.»
حالا شادی و خوشحالی در مدارس به قول زمانی، غریب و تنهاترین موجودی است که تلاش می‌کند بین خروارها مطالب آموزشی و کمبود زمان، بودجه و برنامه نفس بکشد و تلاش می‌کند به پدرها و مادران و معلمانی که فکر می‌کنند فرزند خوب یعنی دانش‌آموز درسخوان و ممتاز بفهماند که بچه‌ها در کنار رشد علمی، روحیه قوی و با نشاط می‌خواهند.
معلمان از طراحی نشاط تا گرفتار در بخشنامه‌ها
عبدالمحمد شعرانی، معلم کوچک‌ترین مدرسه دنیا که به واسطه فعالیت‌های خاصش در حوزه آموزش به شیوه بازی و با وبلاگش در اواسط دهه80 در دنیا مشهور شد، درباره اینکه خود معلمان چه نقشی در طراحی تفریح و سرگرمی برای دانش‌آموزان دارند، به همشهری گفت: این نکته که مدارس باید شاداب باشند چندین سال است که در آموزش و پرورش مطرح شده و کارهایی هم برای آن انجام شده، به‌طور مثال در دهه80 عنوان کردند که رنگ لباس فرم دانش‌آموزان شاد باشد که این اتفاق افتاد و رنگ‌های سرمه‌ای و مشکی به چندین رنگ شاد مثل سبز و آبی، صورتی و... تبدیل شد. کار دیگری که هر سال به مدارس بخشنامه می‌شود، پروژه مهر است که در کل تابستان باید محیط مدرسه را رنگ‌و‌لعاب دهند تا برای بچه‌ها جذاب باشد که البته همه اینها سخت‌افزاری است ولی در عین حال مهم هم هستند. او انجام ورزش صبحگاهی را یکی دیگر از موارد الزامی از سوی آموزش و پرورش عنوان کرد و افزود: این مورد هم تقریبا همیشگی است اما در این سال‌ها اتفاق خوبی که افتاده این است که مربیان تربیت بدنی آهنگ‌های شاد و در عین حال مجاز را به جای یک موسیقی تکراری و قدیمی پخش می‌کنند که خیلی در روحیه بچه‌ها تأثیر داشته و خدا را شکر حراست آموزش و پرورش هم به این موضوع واکنش منفی نداشته است. اما خب، نقاط ضعفی هم در ایجاد تفریح در مدارس هست که مهم‌ترین آن حجم زیاد درسی هر پایه تحصیلی است که باعث می‌شود هم مسئولان آموزشی مدارس و هم دانش‌آموزان فرصت کمتری برای بازی، مسابقه و اردو داشته باشند.
