اهمیت فرا استراتژیک همبستگی اجتماعی

غلامرضا ظریفیان _ استاد دانشگاه

همبستگی اجتماعی برای همه ملت‌ها، مفهوم بسیار پربسامدی است؛ زیرا آن ارزش افزوده‌ای که همبستگی اجتماعی در عرصه‌های مختلف ایجاد می‌کند قابل مقایسه با ارزش‌های افزوده در سایر حوزه‌ها اعم از سیاسی و اقتصادی نیست. همبستگی اجتماعی در واقع یک موضوع مهم فرااستراتژیک است، اما شاخص‌های همبستگی اجتماعی در دنیای قدیم و دنیای امروز متفاوت است؛ در دنیای قدیم شاخص‌هایی مانند زبان و دین کلیدی بودند اما در دنیای جدید علاوه بر این موارد، شاخص‌ها و مفاهیمی مانند ملت (nation)، قلمرو و سرزمین و سایر عواملی که به قوام این شاخص‌ها کمک می‌کنند، دارای اهمیت هستند.

هریک از این شاخص‌ها از ابعاد مختلفی برخوردارند؛ «اقتصاد» یکی از عوامل همبستگی اجتماعی است. توزیع عادلانه ثروت یکی از ابعاد آن است. توزیع عادلانه و متناسب ثروت، نقش همگرایی در میان افراد جامعه خواهد داشت. توزیع عادلانه ثروت و منابع در چارچوب یک قلمرو و سرزمین خاص موجب ایجاد الفت و کاهش تبعیض‌ها و محرومیت‌ها خواهد شد. شاخص توزیع عادلانه منابع و به‌طور کلی عدالت در پیوند با سطح امنیت در جوامع قرار دارد. میزان احساس امنیت در جامعه چه در مفهوم سخت‌افزاری و چه نرم‌افزاری آن در میزان همبستگی اجتماعی مؤثر است.

«مشارکت» یکی دیگر از عوامل مهم در تقویت همبستگی اجتماعی است؛ مفهوم مشارکت در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قابل بحث است. مشارکت لزوما در شکل توده‌وار آن نیست بلکه مشارکت‌های صنفی و سندیکایی، و نیز سازمان‌های مردم‌نهاد و احزاب می‌تواند مورد نظر باشد. شکل سیاسی مشارکت نقش بسزایی در همبستگی اجتماعی دارد؛ سطح مشارکت سیاسی با توزیع عادلانه قدرت مرتبط است، به میزانی که قدرت، عادلانه توزیع شود، در ارتقای سیاست‌ورزی جامعه و حضور فعالانه افراد جامعه در عرصه معنابخشی مؤثر خواهد بود.

«ایجاد فرصت‌های برابر» از دیگر عوامل مقوم همبستگی اجتماعی در جوامع مدرن است؛ این مفهوم در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و به‌ویژه در عرصه آموزشی موضوعیت پیدا می‌کند. همبستگی اجتماعی در جوامعی قابل ارتقاست که افراد در آن از فرصت‌های عادلانه آموزشی برخوردار باشند.

«دین» چه در معنای حقیقی آن و چه در سطح مناسک آن در تقویت همبستگی اجتماعی بسیار مهم است. یکی از محصولات اساسی دین اخلاق است؛ اخلاق هم در جوامع سکولار و هم در جوامع دینی مهم‌ترین نقش را در توزیع انصاف و رعایت حقوق دیگران و برخورد کریمانه و مهربانانه با انسان‌ها و طبیعت ایفا می‌کند.
نقش «قانون» به‌عنوان مبنای روابط اجتماعی انسان‌ها و برابری افراد جامعه در برابر قانون از دیگر عوامل مؤثر همبستگی اجتماعی است. جامعه به میزانی که به قانونگرایی میل پیدا می‌کند، همبستگی اجتماعی خود را در همبستگی سیاسی آن جامعه متجلی خواهد کرد.