نامت سپیده‌دمی است...

محمود مولایی/ خبر‌نگار
نام‌ها به معبر و خیابان‌ها رنگ می‌دهند؛ رنگ هویت به اعتبار نقش بستن نام هنرمندی بر دیوار آن معبر یا خیابان؛ هنرمندی که به سبب توانایی‌اش جایی در ذهن مردم بست نشسته و حالا با قرار گرفتن نامش در معبر و خیابان‌ها شهر را زیبا می‌کند. چندی پیش بعد از درگذشت جمشید مشایخی شورای شهر تهران بلافاصله نام خیابان «ج» را به «جمشید مشایخی» تغییر داد. پس از آن شورای شهر تهران در اقدامی کم‌سابقه تصمیم گرفت نام برخی از هنرمندان بزرگ کشور روی خیابان‌ها و معابر پایتخت نقش ببندد. نام‌های بزرگی چون محمدرضا شجریان، فروغ فرخزاد، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، علی حاتمی، سیمین بهبهانی، داوود رشیدی، عزت‌الله انتظامی، مهدی اخوان‌ثالث، علی معلم و... که با استقبال شهروندان و برخی از هنرمندان روبه‌رو شد.

پیش‌تر معمولا نامگذاری معابر و خیابان‌ها بعد از درگذشت مشاهیر اتفاق می‌افتاد، اما این بار برای قدردانی از هنرمندانِ در قید حیات مانند نصیریان، شجریان و... نامگذاری انجام شده است؛ اقدامی که مرضیه برومند، کارگردان و بازیگر از آن به‌عنوان «درست» و «بجا» یاد می‌کند.

او درباره مصوبه شورای شهر تهران به شهرنوشت می‌گوید: «این اقدام شورای شهر تهران بسیار درست و عالی بود و باید بسیار زودتر رخ می‌داد. نامگذاری خیابان‌ها به نام هنرمندان اقدام بسیار خوبی است؛ چرا که نوعی احترام به بزرگان هنر و قدردانی از آنها محسوب می‌شود.» برومند، خواهر همسر داوود رشیدی فقید یادآور می‌شود: «رخ دادن اینگونه اتفاق‌ها، هنر و فرهنگ را در شهر دخیل می‌کند. این دست از اقدامات فرهنگی هنری تأثیر بسیاری روی مجموعه شهری خواهد گذاشت. منتها نامگذاری خیابان‌ها باید سازوکار درستی داشته باشد تا مانند قضیه قطعه هنرمندان همه توقع نداشته باشند و بگویند که چرا اسم ما در آن نیست.»  ستاره اسکندری که پیش‌تر در کاشیکاری برخی دیوارهای شهر تهران در رنگ‌آمیزی و زیبایی بصری پایتخت نقش داشت  نیز با نامگذاری معابر به نام هنرمندان موافق است.

او البته معتقد است نامگذاری هنرمندان باید فراتر از خیابان‌ها باشد. بازیگر تلویزیون و سینما در این رابطه می‌گوید: «نامگذاری مراکز فرهنگی اعم از سالن‌های تئاتر، سینماها و... به نام هنرمندان بزرگ برای من جذاب‌تر است. البته این موضوع سلیقه‌ای است. اما نامگذاری مراکز فرهنگی را به خیابان‌های شهر ترجیح می‌دهم.»

ابتدا مصدق بود
دوره پنجم شورای شهر تهران با رویکرد فرهنگی شروع به‌کار کرد. اهمیت دادن به مسائل فرهنگی در کلانشهر تهران برای توجه به فرهنگ غنی ایران صورت گرفت. نامگذاری معابر به نام مشاهیر نیز از همان ابتدای فعالیت کمیسیون فرهنگی و اجتماعی در دستور کار قرار گرفت. در نخستین گام تغییر نام خیابان نفت به محمد مصدق اتفاق افتاد که با استقبال چشمگیری روبه‌رو شد. مصدق، مؤسس حزب ملی مذهبی بود که با ملی شدن نفت به عنصری فراموش‌نشدنی در ایران تبدیل شد.

البته سال‌ها قبل برای مدت کوتاهی خیابان ولیعصر(عج) به نام محمد مصدق بود، بعد از آن اما سال‌ها معبری به نامش نبود تا اینکه اواخر سال گذشته خیابان نفت به نام مصدق تغییر پیدا کرد. یک جامعه‌شناس در این رابطه می‌گوید: «بهتر است درباره ماجرای نامگذاری بعد از انقلاب نوعی تبارشناسی صورت گیرد. باید ببینیم پیش از انقلاب خیابان‌ها و معابر چگونه نامگذاری می‌شد و بعد از انقلاب با گسستی که ایجاد شد چطور نامگذاری به یک چالش روزمره تبدیل شد و چطور آدم‌ها سعی می‌کردند معنای دیگری غیر از نامگذاری به آن بدهند.

اگرچه بحث نامگذاری شهری موضوعی فرهنگی بود اما همواره به سیاست گره می‌خورد، به این دلیل که بسیاری سعی می‌کردند نام‌های قبلی را یادآوری و از نام‌های جدید تبعیت نکنند و برخی سعی می‌کردند تابلوهای قبلی را پایین بکشند و نام‌های جدید ایدئولوژیک بگذارند. مصداق بارز این موضوع خیابان ولیعصر بود که ما شاهد چند دسته نامگذاری بر آن بودیم. در این روند اصولا مدیران تعیین می‌کردند که نامگذاری‌ها وجه نمادین سیاسی داشته باشد. مثلا در دوره‌ای از تاریخ نام «مصدق» از روی خیابانی برداشته شد و نام دیگری گذاشته شد که رویکرد دیگری داشت.» آذر تشکر ادامه می‌دهد: «باید نامگذاری‌های جدیدی که در شورای شهر به تصویب رسید را پازلی از یک روند نامگذاری 50ساله دانست.

این نامگذاری‌ها در طول تاریخ همیشه کارکرد سیاسی داشته و کمتر از دل خواسته‌های مردم بیرون آمده است. هم‌اکنون نیز احساس می‌کنم این نامگذاری بیشتر کارکردهای سیاسی را با خود یدک می‌کشد.» او تأکید می‌کند: «به‌نظر من این اتفاق خیلی دیرتر از آنچه باید رخ می‌داد افتاده است. یعنی زمانی که مردم انتظار داشتند این اتفاق بیفتد به آن توجهی نشد و حالا هم به‌نظر نمی‌رسد این اتفاق احساس همدلی نسبت به شهر را در مردم بیدار کرده باشد. این نشان می‌دهد که برداشت سیاسی از آن خواهد شد و شکافی که باعث عدم‌نزدیکی مردم به تصمیم‌گیرندگان است را ایجاد می‌کند. به‌طور کلی انجام چنین اقداماتی مناسب و ضروری است.»

مکث

یک مسیر به سوی شناخت انسان
هوشنگ کرمانی‌مقدم، نویسنده نیز از مصوبه شورای شهر درباره نامگذاری معابر به نام مشاهیر استقبال می‌کند و می‌گوید: «خبرِ خوشحال‌کننده و کارِ ارزشمندی است. باید هم چنین می‌شد. اما فراموش نکنیم که هر هنرمند تأثیرگذاری چون «ابتهاج» خودش یک خیابان است، یک مسیر است به‌سوی شناخت انسان ایرانی. جایگاهی که او دارد حتی بیشتر از اینها طلب می‌کند. چنین اقدامی دستاوردهای فراوانی دارد؛ آنها که در رأس این تصمیم‌اند با این کار به جامعه اطمینان می‌دهند که در علاقه و احترام به بزرگانِ هنر با مردم هم‌داستان‌اند، که محبوبِ مردم را دوست‌ دارند، پس مردم نیز می‌توانند آنها را دوستِ خویش بدانند. این، البته تنها دستاورد چنین حرکتی نیست. وقتی خیابانی به نام «سایه» می‌شود بسیاری از مردم کنجکاو می‌شوند تا پی‌ این نام را بگیرند و بیشتر بشناسندش.»