ماجرای تغییر سرود« ای ایران»

محمد باریکانی/خبر‌نگار

ماجرای تغییر سرود «ای ایران» که در فهرست میراث ‌ناملموس کشور به ثبت رسیده است و همین چند روز پیش با تغییرات وسیع اشعار از سوی سازمان فرهنگی آستان قدس ورژن جدید از یک سرود ثبت ملی شده منتشر شد، چه بود؟ و چگونه مهم‌ترین سرود ملی ایران تغییر کرد؟ 
روزنامه همشهری پس از انتشار ورژن جدید سرود ملی «ای ایران» از سوی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی و اعتراض‌های داخلی به اقدام آن سازمان به‌دلیل تغییر گسترده در سروده «حسین گل‌گلاب» که سال 1323 این سرود را در اعتراض به نفوذ شوروی و انگلیس در ایران سرود و روح‌الله خالقی آهنگ آن‌را ساخت و مرحوم بنان نیز این سرود را خواند، ماجرای چگونگی تولید این اثر را بررسی کرد.
در بررسی‌های نخست مشخص شد که سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی این سرود را تولید و پخش کرده است. اما تولید و پخش این سرود براساس یک برداشت اشتباه صورت گرفته است.
براساس پیگیری‌های همشهری مشخص شد که مسئولان سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی بدون اطلاع از آن‌که باید پیش از انتشار این سرود به‌دلیل ثبت ملی‌بودن آن، از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استعلام می‌کردند و حتی بدون اطلاع از چگونگی رعایت حق کپی‌رایت سرود «ای ایران» اقدام به دخل و تصرف وسیع در این سرود ثبت ملی شده کشور کرده‌اند.
همین دیروز خانه موسیقی ایران در بیانیه‌ای، دخل و تصرف غیرقانونی و تحریف کلام سرود ملی «ای ایران» را محکوم و اعلام کرد: سرود زیبا و ملی «ای ایران» که به ثبت ملی رسیده است، جزو میراث معنوی ایران شناخته شده و همچون دیگر آثار ملی ارزشمند، غیرقابل تغییر است و به هیچ عنوان نمی‌توان در آن دخل و تصرف ایجاد کرد.
خانه موسیقی همچنین از سازمان میراث‌فرهنگی خواست‌ به‌عنوان متولی اصلی آثار ملی در کشور نسبت به این حرکت واکنش مقتضی نشان دهد.

دخل وتصرف در آثار ملی ممنوع است
سرود ملی «ای ایران» در تاریخ 10اردیبهشت سال‌96 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید و براساس قوانین میراث فرهنگی هرگونه دخل و تصرف در آثار تاریخی ممنوع و مشمول قانون مجازات اسلامی است.
خانه موسیقی البته اعلام کرد: «سرود ملی ‌ای‌ایران‌ مورد وثوق قاطبه مردم ایران بوده و میلیون‌ها نفر از ایرانیان در سراسر گیتی با آن خاطره دارند و نسبت به آن عشق می‌ورزند و لذا تحریف و جایگزینی هر کلام دیگری روی آن آهنگ به نوعی جعل و تحریف یک ترانه ملی و خاطره‌انگیز است و نه‌تنها احساسات میلیون‌ها ایرانی را جریحه‌دار خواهد کرد، بلکه پیگرد قانونی نیز خواهد داشت.»
سرود ملی «ای‌ایران» در زمان اشغال ایران توسط نیروهای انگلیس و شوروی در مهر ۱۳۲۳ از سوی حسین گل‌گلاب سروده شد. او وقتی رفتار نامناسب نیروهای اشغالگر با مردم ایران و سربازان ارتش ایران را دید، با اشک و اندوه شعر این سرود را نوشت. زنده‌یاد روح‌الله خالقی، آهنگساز بنام ایرانی نیز موسیقی آن‌را تنظیم کرد و سرانجام غلامحسین بنان، خواننده شهیر ایرانی، خوانندگی سرود ملی ایران را برعهده گرفت. از آن سال تاکنون بارها این سرود در ایران بازخوانی شد ‌و ماندگاری آن به جایی رسید که سرانجام در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

آستان قدس در حال بررسی حقوقی
پیگیری روزنامه همشهری از سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی مشخص کرد که این سازمان پس از حساسیت‌های ایجاد‌شده در تغییر مهم‌ترین سرود ملی کشور در حال بررسی حقوقی است تا مشخص شود آیا می‌توانسته اشعار سرود ‌ای‌ایران را تغییر دهد؟ یا آنکه تنها مجاز به بازخوانی سرود «ای‌ایران» بوده است؟ 
براساس پیگیری‌های همشهری، پیش از انتشار این سرود، سازمان فرهنگی آستان قدس پیگیر آن بود که مشخص شود آیا انتشار سرود «ای‌ایران» به‌صورت جدید اقدامی قانونی است؟ برهمین اساس از کارشناسان آن سازمان نظرخواهی شده است و براساس راهنمایی اشتباه یکی از کارشناسان آن سازمان، این سرود منتشر می‌شود. بدون آنکه هیچ‌گونه استعلام از سازمان میراث‌فرهنگی یا مراجع تشخیصی برای انتشار ورژن جدید سرود «ای ایران» صورت بگیرد.
سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی تصور کرده است که بازخوانی به‌معنای تغییر اشعار است و براساس همین برداشت نیز اقدام به تغییر کلمات و اشعار این سرود کرده است. همین برداشت اشتباه از شیوه حفاظتی از یک اثر ملی موجب تولید کلیپ جدید سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی با تغییر گسترده اشعار در این اثر ثبت ملی‌شده شد و حساسیت‌ها و اعتراضات زیادی برانگیخت.
پیگیری‌های همشهری مشخص کرد، شعر ورژن جدید سرود «ای‌ایران» 6‌سال پیش توسط یکی از زائران اربعین که پیاده عازم عتبات عالیات شده بود، سروده شد و به سازمان فرهنگی آستان قدس تحویل شده است. سراینده اشعار ورژن جدید سرود ملی «ای‌ایران» همچنین علاقه زیادی به جایگزین کردن اشعار خود با شعر «حسین گل‌گلاب» داشته است.
براساس یافته‌های همشهری، اکنون بخش حقوقی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی در حال بررسی این موضوع است که آیا جایگزینی اشعار جدید به جای شعر سروده‌شده در سال‌1323 بر سرود ملی «ای‌ایران» اقدامی اخلاقی بوده است یا خیر؟ 
مقدسی، یکی از کارکنان بخش حقوقی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی که در حال بررسی حقوقی ماجرای سرود جدید «ای‌ایران» است، حاضر به گفت‌وگو با همشهری نشد و تنها به این جمله اکتفا کرد که درباره این موضوع مصاحبه نمی‌کند. با این حال، همشهری اطلاع یافته است که سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی در آینده نزدیک از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور نیز قوانین و ضوابط آثار ثبت ملی‌شده در فهرست میراث ملموس و ناملموس کشور را پیگیری خواهد کرد تا مشخص شود باید چه موضعی در قبال سرود جدید «ای‌ایران» تولید سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی داشته باشد.