یادی از سرودهای خاطره‌انگیزی که در حافظه موسیقایی ما ماندگار شدند
اسلحه‌شان صدا بود و سرود
الهه بصیر
هر سال همین موقع، همزمان با ایام خجسته دهه فجر، به مناسبت پیروزی انقلاب، پیروزی نور بر ظلمت، نابودی اهریمن و بیداری ملت ایران، پخش سرودهای انقلابی از رادیو و تلویزیون و همچنین طنین خاطره‌انگیز سرودها در مساجد، کوچه‌ها و مدارس، یاد و خاطره مجاهدت‌های رزمندگان و جنبش‌های خودجوش مردمی در سال‌های انقلاب را زنده می‌کند. به گفته بسیاری از خواننده‌ها و آهنگسازهای سرودهای انقلابی، متن سرودها از شعارهای مردم گرفته و تنظیم می‌شده است. مردم کوچه و خیابان با ذوق و قریحه‌ای که سرشار از حرکت‌های انقلابی بود با ملودی شعار می‌دادند. شعارها چراغ راه خوانندگان می‌شد. همان سرودهایی می‌شدند که بارها در محافل عمومی اجرا می‌شد و مورد پسند انقلابیون بود. چنین سرودهایی بهمن‌ماه هر سال از رادیو و تلویزیون پخش می‌شوند و شور و حال سال‌های انقلاب را زنده می‌کنند. در این صفحه برخی از سرودهای خاطره‌انگیز انقلابی را با دیدی که شاعران، خوانندگان و آهنگسازان نسبت به آنها داشته‌‌اند، مرور کرده‌ایم. در این صفحه آگاهانه فقط به سرودهای ایام انقلاب نپرداخته‌ایم بلکه سرودهای ژانر حماسی و انقلابی در نظر گرفته شده است.
خمینی ای امام
نخستین سرودی که هنگام ورود امام خمینی(ره) به ایران در فرودگاه مهرآباد توسط گروه سرود انقلابی اجرا شد. شعرش را مرحوم حمید سبزواری سرود که سال گذشته در فهرست آثار ملی میراث ناملموس ثبت شد.
حمید شاهنگیان که مسئولیت آهنگسازی و تنظیمات موسیقیایی این سرود را در فرودگاه مهرآباد به‌عهده داشته است، درباره علت انتخاب این سرود در بدو ورود امام به ایران می‌گوید: «سرود خمینی ای امام 3هفته قبل از ورود امام خمینی(ره) به ایران ساخته و در روز ورود امام در مقابل ایشان و جمع میلیونی استقبال‌کنندگان، اجرای عمومی شد. مرحوم سبزواری با دید فوق‌العاده‌ای که داشت گفت امام در بدو ورود به ایران، بعد از فرودگاه نخستین جایی که می‌روند بهشت زهراست. می‌دانستیم به‌دلیل خیل عظیم استقبال‌کنندگان ممکن است به موقع نتوانیم خودمان را از فرودگاه به بهشت زهرا برسانیم و گروه سرود را برای اجرا آماده کنیم. به همین دلیل 2گروه سرود آماده کردیم. یک گروه را در فرودگاه و گروه دیگر را در
بهشت زهرا مستقر کردیم. سرود «برخیزید رهبر آمد کنون در کنارتان» را نیز مرحوم سبزواری مناسب با حال و هوا و فضای بهشت زهرا سرود و همان جا در مقابل امام اجرا شد».
محمد میرزمانی از آهنگسازان کشورمان با تأکید بر اهمیت این سرود در زمان پیروزی انقلاب اسلامی می‌گوید: «این سرود، شعر محکم و خوبی دارد. از ساختار موسیقایی فوق‌العاده‌ای بهره می‌برد، در کنار یکدستی و وحدتی که بر آن حاکم است، تنوع را در بخش‌های آن به خوبی می‌توان دید. بار عاطفی ملودی بسیار دلنشین و جذاب است و می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن با مخاطب ارتباط برقرار کند و از طرفی حالت حماسی هم دارد و مخاطب به راحتی می‌تواند آن را زمزمه کند.
خمینی ای امام، خمینی ای امام
خمینی ای امام، خمینی ای امام
ای مجاهد ای مظهر شرف
ای گذشته ز جان در ره هدف
چون نجات انسان شعار توست
مرگ در راه حق افتخار توست
این تویی این تویی پاسدار حق
خصم اهریمنان دوستدار حق
بود شعار تو به راه حق قیام
ز ما تو را درود، ز ما تو را سلام
خجسته باد این پیروزی
استاد مرحوم حمید سبزواری، شاعر و نویسنده‌ای که به‌عنوان پدر شعر انقلاب مشهور است را سرآغاز سرود انقلابی می‌دانند. از آنجا که بیشتر حوادث و رویدادهای انقلاب در اشعار او منعکس شده است، همچنین مرحوم سبزواری را شناسنامه زمانمند انقلاب نامیده‌اند. «خجسته باد این پیروزی» به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی و «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» را به مناسبت تسخیر لانه جاسوسی آمریکا سرود که هر سال در همین مناسبت‌ها از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود و بی‌نظیر است. خمینی ای امام یکی از تأثیرگذارترین سروده‌های استاد سبزواری است که پیش از این درباره این سرود گفته است: «شعر این سرود را قبل از پیروزی انقلاب سرودم. یعنی وقتی که امام(ره) از نجف به پاریس رفتند. در آن موقع اعلامیه‌های حضرت امام به ایران می‌آمد و تکثیر می‌شد و سخنرانی‌های ایشان در نوار کاست ضبط می‌شد و در دست همه می‌چرخید. وقتی این نوارها تکثیر می‌شد، یک طرفشان خالی بود، دوستانم به من گفتند که شعری برای طرف دیگر نوار بگو که یکی از شعرهایی که سرودم، خمینی ای امام بود که به همراه سخنرانی‌های امام تکثیر می‌شد. پیش از انقلاب خیلی‌ها در ماشین‌ها و خانه‌هایشان این سرود را گوش می‌کردند. وقتی قرار شد امام(ره) به ایران بیایند، با خود گفتم، خوب است شعری داشته باشم که در فرودگاه بخوانم، بنابراین سه شعر. خوش آمدی امام ما وخمینی ای امام و برخیزید ای شهیدان راه خدا را که سروده بودم، برای آن روز آماده کردم . خمینی ای امام قبلا ضبط شده بود اما آن را مجدد در فرودگاه اجرا کردند.»
از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما
جاودانه شد از فروغ سحر پگاه ما
صبح آرزو دمیده از کرانه‌ها
شاخه‌های زندگی زده جوانه‌ها
این پیروزی خجسته باد این پیروزی
خجسته باد این مبارک بهار
به باغبان خجسته باد
خجسته باد این گل افشان دیار
به بلبلان خجسته باد
آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو
خون جوانان ما می‌چکد از چنگ تو
ای ز شرار ستم، شعله به عالم زده
امن و امان جهان، یکسره بر هم زده
بر سر هر خرمنی، در دل هر گلشنی
آتش بیداد تو، صاعقه غم زده
ثروت انبوه تو، خون دل توده‌هاست
کین تو بر سینه‌ها، دشنه‌ی ماتم زده
دزد جهان‌خواره‌ای، دیو ستم‌باره‌ای
عقرب جراره‌ای، روبه مکاره‌ای
بهار آمد بهار آمد
یکی دیگر از سرودهایی که به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی خوانده و با استقبال عمومی مواجه شد، سرود «بهار آمد» بود. مهرداد کاظمی این سرود را که یکی از اشعار مولوی است با همراهی گروه کر خواند. کاظمی درباره نحوه انتخاب خود برای حضور در گروه‌های سرود و بعد‌ها تک‌خوانی سرودها می‌گوید: «19ساله بودم که برای حضور در گروه سرود انتخاب شدم. آن موقع رسم بود که بعد از سخنرانی در مساجد سرود می‌خواندند. سرودها را روی مقوا می‌نوشتند و روی دیوار مساجد می‌چسباندند. همه با شور و علاقه سرودها را حفظ و تمرین می‌کردند و می‌خواندند. سرانجام یک گروه 300نفری از جوانان مسجد قبا برای خواندن سرود آماده شدیم که از بین آنها من و چند نفر دیگر انتخاب شدیم و شانس سرودخوانی پیدا کردم.
بهار آمد بهار آمد بهار مشکبار آمد
نگار آمد نگار آمد نگار بردبار آمد
شفا آمد شفا آمد شفای هر نزار آمد
حبیب آمد حبیب آمد به دلداری مشتاقان
طبیب آمد طبیب آمد طبیب هوشیار آمد
وصال آمد وصال آمد وصال پایدار آمد
ربیع آمد ربیع آمد ربیع بس بدیع آمد
شقایق‌‌ها و ریحان‌‌ها و لاله خوش‌عذار آمد
کسی آمد کسی آمد که ناکس زو کسی گردد
مهی آمد مهی آمد که دفع هر غبار آمد
دلی آمد دلی آمد که دل‌‌ها را بخنداند
می‌ای آمد می‌ای آمد که دفع هر خمار آمد
ایران ایران ایران، رگبار مسلسل‌ها
شاعر این سرود افشین سرافراز است و فریدون خشنود هم کار آهنگسازی آن را انجام داده است. رضا رویگری این آهنگ خاطره‌انگیز را در بهمن سال 1357به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی خواند. رویگری درباره علت موفقیت و ماندگاری این سرود می‌گوید: «موفقیت این سرود و ترانه‌اش مدیون مردم است، زیرا اساسا برای مردم خوانده شده و آنها این خلوص را دریافت کردند. مردم در آن دوران حال و هوا و جوش و خروش خاصی داشتند و تشنه شنیدن این سرود بودند. همه رخدادها برایشان تازگی داشت و موقعیت خاصی بود. ملودی و ترانه هم خاص بود و همه‌‌چیز دست به‌دست هم داد تا سرود «ایران ایران ایران رگبار مسلسل‌ها...» شنیده و ماندگار شود».
الله‌الله
لا اله الا‌الله
ایران ایران ایران
رگبار مسلسل‌ها
ایران ایران ایران
مشته شده بر ایوان
الله‌الله‌الله
الله اکبر‌الله اکبر
الله‌الله‌الله
لا اله الا‌الله
ایران ایران ایران
خون و مرگ و عصیان
ایران ایران ایران
بنگر که همه فریاد
بنگر که همه توفان
الله‌الله
لا اله الا‌الله
از اشک یتیمانت
از خون شهیدانت
فردا که بهار آید
صد لاله به بار آید
برخیزید ای شهیدان راه خدا
درباره روز 12بهمن 1357 این طور روایت می‌کنند که امام(ره) برای سخنرانی به بهشت زهرا آمده بودند. گروه سرود هم در چند قدمی جایگاه ایشان منتظر بودیم تا سرود برخیزید را اجرا کنند. هیجان دیدار امام (ره) از سویی و نگرانی از اجرای سرود از سوی دیگر باعث شده بود سراپای بچه‌های گروه سرود را استرس فرا بگیرد. رهبر گروه سرود هم از این استرس جدا نبود. موسیقی‌ای هم در کار نبود که بدانند کی باید شروع کنند و قرار شد اجرای سرود را با شمارش یک - دو رهبر گروه آغاز کنند . او هم تحت‌تأثیر اضطرابی که داشت به جای یک - دو، گفت یک - دووو. گروه سرود هم از گام خیلی بالا شروع کرد و اوج کار خراب شد. بعضی از اعضای گروه سرود اصلا صدایشان به آن گام بالا نمی‌رسید. این ناهماهنگی بامزه برای همیشه در فیلم استقبال از امام(ره) ثبت شد.
برخیزید برخیزید برخیزید
برخیزید ای شهیدان راه خدا
ای کرده بهر احیای حق جان فدا
کز قطره قطره خون پاک شما
می‌روید تا ابد در وطن لاله‌ها
برخیزید رهبر آمد کنون در کنارتان
تا سازد غرقه در بوسه خاک مزارتان
تا گیرد خونبهای شهیدان ز اهرمن
باز آمد رهبر ما پی یاری وطن
برخیزید برخیزید
این بانگ آزادی
ده‌ها اثر از محمد گلریز که بیشتر‌شان با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس هستند، در کارنامه وی به چشم می‌خورد. از این میان سرودهای نیایش، ای‌شهیدمطهر، این بانگ آزادی، خجسته باد این پیروزی و دریغا برای همه ما آشنا و خاطره‌انگیز است. گلریز با اشاره به اینکه متن سرودها از شعارهای مردمی گرفته می‌شد، می‌گوید: «مردم خالق شعارهای انقلابی بودند. شعارهایی که مردم می‌دادند به‌صورت سرود درمی‌آمد و در مساجد و محافل اجرا می‌شد. متن سرودهای انقلابی در سینه مردم حک می‌شد و همین راز ماندگاری سرودها بود. آن روزها سرودخوانی یکی از ابزارهایی بود که مردم را ترغیب می‌کرد و انگیزه مبارزه می‌داد».
این بانگ آزادی، عنوان سرودی بود که با همکاری محمد گلریز، استاد احمد علی راغب و مرحوم سبزواری تهیه و تنظیم شد. متن این سرود برگرفته از سرودهای مردمی در دوران انقلاب بود. استاد احمدعلی راغب، آهنگساز سرودهای انقلابی که به مرد هزار آهنگ معروف است این سرود را بهترین سرود انقلابی می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «شاید اگر من بخواهم یکی از کارهای خودم را انتخاب کنم بگویید خب اینکه کار خودش است! اما واقعا سرودی مانند «بانگ آزادی» دیگر آنقدر شناخته‌شده هست که مردم فارغ از نام‌ها آن را پذیرفته‌اند و با خود زمزمه کرده‌اند. از سوی دیگر این سرود با نام و یاد خدا آغاز می‌شود که بر ارزش آن می‌افزاید».
الله اکبر، خمینی رهبر
این بانگ آزادی‌ست کز خاوران خیزد
فریاد انسان‌هاست کز نای جان خیزد
اعلام توفان‌هاست کز هر کران خیزد
آتش‌فشان قهر ملت‌های دربند است
حبل‌المتین توده‌های آرزومند است
الله اکبر، خمینی رهبر
دشمن بداند ما موج خروشانیم
زائیده بحریم فرزند توفانیم
در سنگر اسلام بگذشته از جانیم
بازو به بازو، صف به صف، ما آهنین چنگیم
سنگر به سنگر، جان به کف، آماده جنگیم
تخت شهنشاهان، شد سرنگون از ما
بخت تبهکاران، شد واژگون از ما
دامان آزادی شد لاله‌گون از ما
ما حافظ آزادی و اسلام و قرآنیم
ما در پی آسایش و معراج انسانیم
الله اکبر، خمینی رهبر
بهمن خونین جاویدان
این سرود به مناسبت جشن‌های دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه سال 1358در صدا و سیمای شهر شیراز ساخته و پخش شد. یکی از سرودهایی بود که بارها توسط گروه‌های سرود بازخوانی شد. کامران بهرامی، شاعر و خواننده سرودهای انقلابی با اشاره به اینکه سرودهای انقلابی توسط گروه‌های مختلف به‌صورت خودجوش در همه محافل عمومی خوانده می‌شدند می‌گوید: «شور و حالی‌که با سرودهای انقلابی در دل مردم به‌وجود می‌آمد و هر بار که آنها را می‌شنیدند بیشتر انگیزه می‌گرفتند، مشوق اصلی ما در آن دوران بود؛ در دورانی که شاعران و خواننده‌ها و آهنگسازهای سرودهای انقلابی کارشان را نوعی مبارزه با دشمن می‌دانستند. همه تا آنجا که در توانشان بود به‌دنبال شورآفرینی بودند. گروه‌هایی در مساجد و مدارس سرودها را به‌صورت دسته‌جمعی می‌خواندند و همین واکنش‌ها انگیزه‌ای می‌شد برای ادامه این مسیر؛ مسیری که سرودها سلاحی بودند در مقابل دشمن.»
آمده موسم فتح ایمان
شعله زد بر افق نور قرآن
در دل بهمن سرد تاریخ
لاله سر زد ز خون شهیدان
لاله‌ها قامت سرخ عشقند
سرنوشت تو با خون نوشتند
پیکر پاکت ای جان به کف را
از ازل با شهادت سرشتند
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده بادا قرآن
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده یاد شهیدان
مقدمت را اماما شهیدان
با نثار تن خود گشودند
خونشان فرش راه تو بادا
عاشق پاک راه تو بودند
آمدی با پیامت خمینی
از رهایی و از غم سرودی
آنکه بر ظلم شب حمله‌ور شد
ای خمینی تو بودی تو بودی
در همینه زمینه :
