تغییر اقلیم
باران حریف خشکسالی نمی‌شود
بارش‌های مطلوب در یک سال آبی نشان‌دهنده تغییر شرایط و فاصله گرفتن از خشکسالی نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تغییرات اقلیم است
الهام مصدقی راد/خبر‌نگار
ایران مانند دیگر کشورهای جهان تحت‌تأثیر جهان‌گرمایی و افزایش دما و کاهش بارندگی‌هاست، اما در سال‌جاری وضعیت بارندگی‌ها در کشور، خوب و تا حدودی بالاتر از وضعیت طبیعی و همیشگی بوده است؛ موضوعی که شاید بعضی‌ها تصور کنند مسئله خشکسالی و کم‌آبی کشور رفع شده و از دوران خشکسالی فاصله گرفته‌ایم. کارشناسان اما معتقدند ما همچنان درگیر تغییرات اقلیمی و جهان گرمایی هستیم و بارش قابل‌قبول در یک سال آبی به هیچ عنوان نشان‌دهنده تغییر شرایط نیست و البته می‌تواند نشانه‌ای از تأثیرات تغییرات اقلیمی هم قلمداد شود.
پیش‌بینی بارش نرمال برای سال آینده در کشور
طبق تعریف سازمان جهانی هواشناسی، دوره نرمال اقلیمی یک دوره 30ساله است. به‌عبارت دیگر باید وضعیت پارامترهای آب و هوایی یک منطقه را در درازمدت بررسی و سپس تغییرات رخداده در آن را اعلام کرد. براساس همین بررسی‌ها، میانگین بارش ایران در 50سال گذشته حدود230میلی‌متر بوده، اما هم‌اکنون به حدود 200میلی‌متر رسیده است که این تغییر، نشان‌دهنده تغییر اقلیم است. احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی در این‌باره به همشهری گفت: بیشتر از 10سال است که بارش‌های ما کمتر از میانگین شده اما درسال‌جاری کمی تغییر کرده است. البته این تغییر شامل همه نقاط کشور نمی‌شود و همچنان در سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، یزد، شرق اصفهان، کرمان، فارس، هرمزگان و جنوب بوشهر هنوز بارش‌ها منفی است و حتی اندازه نرمال هم نداشته است.
به گفته وظیفه، پیش‌بینی‌ها برای 6ماه آینده هم نشان می‌دهد شرایط بارش‌ها عمدتا نرمال است؛ البته برای سواحل شمالی کشور، میزان بارندگی‌ها کمی بیشتر از نرمال پیش‌بینی می‌شود. او می‌افزاید: در کنار افزایش دما اما وضعیت بارندگی‌های کشور تحت‌تأثیر سیستم‌های بزرگی چون النینو، نوسان قطبی و مسیر توفان‌های روی اقیانوس اطلس هم قرار می‌گیرد. این سیستم‌ها روی سیستم‌های کوچک‌مقیاس هم اثر گذاشته و موجب بارندگی در ایران می‌شوند. به‌عبارت دیگر، شاید اقلیم جهانی تغییری درخصوص بارش‌ها نداشته باشد اما برایند این سیستم‌های بزرگ ممکن است به‌گونه‌ای باشد که بارش را برای مدت یک‌سال در منطقه‌ای افزایش یا کاهش دهد. ما دچار اینها شده‌ایم که تغییرات بارشی‌مان در سال‌جاری اینگونه تغییر کرده است. در سال آبی جاری که همچنان ادامه دارد تاکنون 130میلی متر بارش داشتیم، همچنین میانگین بارش کل کشور در سال‌جاری، 21درصد فراتر از نرمال بوده است.
بارش‌های سال‌های آینده کشور، اندک و رگباری است
اقلیم‌شناس‌ها اما معتقدند بارندگی‌های شدید و سیل‌آسا در دوره جهان گرمایی هم ممکن است رخ بدهد و این از نشانه‌های تغییرات اقلیمی است. ایمان بابائیان، سرپرست پژوهشکده اقلیم‌شناسی به همشهری می‌گوید: براساس آمار 60ساله گذشته، میانگین بارش با سرعت 4.6میلی متر در سال، کاهش یافته است. این سرعت در 30 سال اخیر تقریبا حدود 4برابر شده است. به‌عبارت دیگر، آهنگ کاهش بارش در 30 سال اخیر، 4برابر بیشتر از میانگین 60سال گذشته است، اما از طرفی بارش‌های سنگینی که از سالی به سال دیگر رخ می‌دهد، می‌تواند به‌دلیل تغییر اقلیم باشد، نمونه‌های آن، بارش‌های سنگین و سیل‌آساست. به بیان دیگر در گرمایش جهانی، انتظار بارش سنگین داریم اما این به‌معنای افزایش میانگین بارش سالانه نیست؛ بارش‌ها کم می‌شود اما همان بارش‌های کم نیز به‌صورت رگباری رخ می‌دهد. بابائیان تأکید می‌کند که این نوع بارش‌ها، نیازمند اقدامات گسترده آبخیزداری است تا آب باران هدر نرود و بتواند بیشتر در زمین نفوذ کند و جذب زمین شود. او ادامه می‌دهد: در این شرایط آنچه برای کشور پیش‌بینی می‌شود به جز باران‌های رگباری، کاهش بارش برف است. البته برف‌هایی که می‌بارد نیز سنگین خواهد بود و این موضوع در دهه‌های آینده بیشتر خواهد شد و تا وقتی که گرمایش جهانی باشد، رفتارهای غیرطبیعی اقلیم نیز وجود خواهد داشت.
تهران، رتبه اول بیشترین افزایش دمای شب
به جز آماری که درخصوص وضعیت بارش‌ها ارائه شده، وضعیت دمای هوا هم براساس آمار بررسی شده است. به گفته بابائیان، میانگین دمای ایران براساس آمار 60سال گذشته آهنگ افزایش 27صدم درجه سلسیوس بر دهه است. اما در 30 سال اخیر که گرمایش شدیدتر شده آهنگ افزایش دما 55صدم درجه سلسیوس بوده است. آهنگ افزایش دما دوبرابر سریع‌تر از میانگین 60 سال اخیر است. پس هم بارش کم می‌شود و هم دما بالاتر می‌رود. همچنین بررسی نشان می‌دهد بیشترین افزایش دمای حداقل که در شب رخ می‌دهد با 4دهم سلسیوس افزایش بر دهه، متعلق به تهران است؛ به‌عبارت ساده‌تر در 60 سال گذشته منتهی به سال 97، تهران بیشترین افزایش دما در شب را داشته است.
پیش‌بینی‌های اقلیمی ایران تا سال 2100
هیأت بین دولتی تغییرات اقلیمی،(IPCC) 4سناریو برای تغییرات بارش و دمای کره زمین درنظر گرفته که در هر 4سناریو، دمای ایران تا سال 2100روند افزایشی و بارندگی‌ها روند کاهشی طی خواهند کرد. بر این اساس بیشترین منطقه‌ای که در کل کشور با کاهش بارندگی و همچنین با افزایش دما مواجه خواهد شد، زاگرس است که می‌تواند برای جنگل‌های زاگرسی مسئله‌ساز باشد و به کاهش شدید وسعت جنگل‌های زاگرسی منجر شود.رتبه دوم در این موضوع، شمال شرق و شمال غرب کشور یعنی خراسان رضوی و آذربایجان است. براساس این سناریوها، تا سال 2100کاهش بارندگی در کشورهای غرب ایران نیز بیشتر می‌شود و به‌عبارت دیگر پدیده ریزگرد که از کشور عراق به ایران می‌رسد، افزایش خواهد یافت. همچنین براساس پیش‌بینی برخی مدل‌ها، بارش‌ها در نوار جنوبی ایران با تغییرات معناداری همراه نخواهد شد اما بارندگی‌ها سنگین و سیل‌آسا می‌شوند. از طرفی احتمال وقوع توفان‌های حاره‌ای در پهنای آبی جنوب نیز افزایش می‌یابد که می‌تواند تاسیسات ساحلی در جنوب کشور و هرگونه توسعه مانند سواحل مکران را تحت‌تأثیر قرار دهد. در کشورهای جنوب ایران مانند عربستان، یمن، عمان و پاکستان نیز بارش‌های سنگین و سیل‌آسا رخ خواهد داد.
