گزارش
عملیات نجات قلعه تاریخی یئل‌سویی
کاوش‌های باستان‌شناسی برای نجات قلعه تاریخی یئل‌سویی در صورت تامین اعتبار انجام می‌شود
سید مهدی حسینی| اردبیل- خبرنگار:
یئل‌سویی یکی از شهر‌های تاریخی در شهرستان گرمی در شمال اردبیل به‌زودی زیر آب خواهد رفت. شهرستان گرمی یادگاری از ایران باستان و به‌جامانده از دوران کهن قبل از اسلام است که میراث فرهنگی و تپه‌های تاریخی نهفته در دل این شهرستان، اهمیت تاریخی این منطقه را بیش از پیش نمایان کرده است. یکی از این آثار تاریخی شهر یئل‌سویی است که بر اثر پروژه سدسازی تا چند وقت دیگر زیر آب خواهد رفت و باستان‌شناسان در حال کاوش برای یافتن زوایای پنهان زندگی در تاریخ این شهر هستند.
تاریخچه شهر تاریخی یئل‌سویی
تپه تاریخی سمبور (یئل‌سویی) مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان گرمی، بخش انگوت، روستای یئل‌سویی واقع شده است. این اثر که در سال ۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، بر بالای یک تپه بلند طبیعی قرار گرفته که قسمتی از راس آن سنگی است. این تپه طبیعی ساختاری مجزا و متفاوت از دیگر ارتفاعات مجاور دارد و از ارتفاعات اطراف از سوی دره‌رود سمبور چایی و دیگر دره‌ها و شیارهای طبیعی جدا شده است.
یافته‌های تاریخی
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان گرمی در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه راس تپه یئل‌سویی به صورت تمام‌سنگی است و رود سمبور چایی از طرف شرقی این تپه را در بر گرفته است، اظهار می‌کند: با توجه به شواهد به‌دست‌آمده از بررسی سطحی، استقرار در این محل برای اولین بار در عصر مفرغ متاخر و آهن شکل گرفته است و وجود گورستان‌های اقماری در اطراف این قلعه یکی از مشخصه‌های محوطه‌های عصر مفرغ و آهن این حوزه به شمار می‌آید که با توجه به داده‌های به‌دست‌آمده در این محوطه در سده‌های نخستین اسلامی نیز استقرار وجود داشته است.
«صمد رحیمی» ادامه می‌دهد: با توجه به شواهد موجود استقرار در قلعه یئل‌سویی تا پایان دوران سلجوقی ادامه داشته است و وضعیت استقرار در دوران مغول مشخص نیست و به نظر می‌رسد با حمله مغولان برای همیشه استقرار در این محوطه به پایان رسیده است.
اهمیت ویژه کاوش یئل‌سویی
مدیر کل میراث فرهنگی استان اردبیل با اشاره به اینکه عملیات نجات‌بخشی قلعه یئل‌سویی به دلیل قرارگیری قلعه و گورستان یئل‌سویی در مجاورت سد تازه‌کند انگوت شهرستان گرمی انجام شد، اظهار می‌کند: به دلیل احداث سد در این منطقه تا چند وقت دیگر این قطعه تاریخی به زیر آب میرود. به همین منظور باستان‌شناسان اقدام به کاوش نجات‌بخشی این قلعه و مجموعه اطراف آن کردند تا شاید بخشی از آن حفظ شود. در این عملیات نجات‌بخشی مجموعه مسکونی، حمام، قلعه و برخی اشیای ارزشمند تاریخی کشف شد.
«نادر فلاحی» با اشاره به اجرای این کاوش‌ها از 25 مهر تا 30 آذر 97 بیان می‌کند: عملیات نجات‌بخشی و کاوش با حضور 25 باستان‌شناس و کارگر انجام شد که یافته‌های قابل توجهی داشت.
فلاحی می‌افزاید: در عملیات کاوش، تعداد 15 کارگاه در بخش‌های مختلف محوطه، به‌خصوص در مکان‌‌هایی که بعد از آبگیری سد به زیر آب خواهند رفت، ایجاد شد. این بخش‌ها شامل قسمت شاه‌نشین قلعه، فضاهای مسکونی بخش میانی قلعه، دیوار دفاعی محوطه و همچنین بخشی از گورستان است.وی عنوان می‌کند: در تلاشیم با تامین اعتبار لازم، فصل دوم کاوش در این محوطه در بخش شارستان که مهم‌ترین بخش این محوطه به شمار می‌آید، انجام شود.
یئل‌سویی، بی‌نظیر در کاوش‌های باستانی
سرپرست تیم کاوش قلعه یئل‌سویی معتقد است آثار سفالی صدر اسلام، نشان‌دهنده شباهت‌های غیرقابل انکار آنها با آثار به‌دست‌آمده از شهر سامراست که این موضوع بیانگر حضور سپاه اسلام هر چند برای مدت بسیار اندک در این محوطه است.«فریبرز طهماسبی» تاکید می‌کند: به نظر می‌رسد این محل یکی از پایگاه‌های فرعی سپاه اسلام برای فتح قلعه بذ یا قلعه بابک بوده است و نزدیکی این محوطه به برزند چنین احتمالی را قوت می‌بخشد.
وی ادامه می‌دهد: از مهم‌ترین نتایج و یافته‌های کاوش می‌توان به برج و باروی بخش شاه‌نشین قلعه اشاره کرد و به نظر می‌رسد این بخش در دوره ساسانی و صدر اسلام مورد استفاده قرار می‌گرفته است و در دوره سلجوقی و پس از بازسازی هم برای مدت طولانی از آن استفاده می‌کردند.
به گفته سرپرست تیم کاوش قلعه یئل‌سویی، در بخش میانی محوطه آثار معماری خانه‌های مسکونی ساکن در محوطه به دست آمده است که کشف تنپوشه در یکی از آنها بیانگر وجود سیستم پیشرفته انتقال آب در این محوطه بوده است.
این کاوشگر بیان می‌کند: تاکنون نمونه مشابهی از این بنا در کاوش‌های باستان‌شناسی به دست نیامده است و ارتباط این بنای آجری با آب و همچنین حوض‌های کوچک و بزرگ برای جمع شدن آب، از وجود یک بنای پیشرفته صنعتی مرتبط با تصفیه آب یا فناوری عمل‌آوری گل رس برای ساخت سفال حکایت دارد. وی اظهار می‌کند: اشیای حاصل از کاوش که شامل ظروف سفالی، ظروف فلزی، تعدادی سکه و ابزارالات جنگی است در دست مرمت است و بعد از اتمام مرمت در موزه باستان‌شناسی در معرض نمایش قرار خواهد گرفت.
تلاش برای تبدیل یئل‌سویی به سایت گردشگری
نماینده گرمی در مجلس هم با تمجید از تلاش‌های کاوشگران در منطقه یئل‌سویی می‌گوید: در صورت تامین اعتبار لازم برای اتمام عملیات کاوش و نجات‌بخشی، این قلعه به منطقه گردشگری تبدیل خواهد شد که در این زمینه عملیات اجرایی آغاز شده و کاوش و مطالعات لازم انجام یافته است.
«میرحمایت میرزاده» بیان می‌کند: اتمام این عملیات برای تبدیل این مکان به محل اسکان گردشگران یک اولویت اساسی است و در این زمینه اقدامات میراث فرهنگی می‌تواند ثمره خوبی به دنبال داشته است که امیدواریم این موضوع مورد توجه
قرار گیرد.
قدمت یئل‌سویی مربوط به عصر آهن
قلعه تاریخی یئل‌سویی در منطقه انگوت شهرستان گرمی واقع است. این قلعه تاریخی که آثاری از دوره پیش از میلاد تا میانی اسلامی را در دل خود جای داده است، در ماه‌های آتی در پی احداث سد یئل‌سویی در شهرستان گرمی زیر آب میرود و به همین منظور باستان‌شناسان عملیات کاوش نجات‌بخشی این قلعه و مجموعه پیرامون آن را انجام می‌دهند که بخشی از آن صورت پذیرفته است و بخشی دیگر در صورت تامین اعتبار انجام خواهد شد. در کاوش‌های انجام‌شده در این قلعه مجموعه مسکونی، حمام، قلعه و برخی اشیای ارزشمند تاریخی کشف شد.
گورستان‌های این محوطه متعلق به پیش از تاریخ و دوره عصر آهن هستند و در خود محوطه قلعه آثاری از قرون اولیه اسلامی تا دوره سلجوقی شناسایی شده‌اند.
در همینه زمینه :