آبی که نان می‌دهد

ستاره حجتی/خبرنگار


صیدگاه آرام است. هنوز آفتاب بالا نیامده. انگار آرامش دریا در جان صیادها هم خانه کرده است. چشم‌انتظار کنار تراکتورها نشسته‌ و چشم‌دوخته‌اند به تورها و لاکش‌ها. یکی چای می‌نوشد و دیگری تورهای پاره را تعمیر می‌کند و از نو می‌دوزد. کار صید پیش از طلوع آفتاب شروع می‌شود و تا فرورفتن دوباره آفتاب آن سوی خط دریا ادامه پیدا می‌کند. اینجا خزر است.  آن سوتر، البرز و زاگرس و کویر را که طی کنی، در نوار ساحل خلیج‌ فارس و دریای عمان هم لنج‌ها به آب زده‌اند. ما هم در روزی که دریا آرام و به قول ناخداها مهربان و سخی بود به نوار ساحلی جنوب رسیده بودیم. اما در جنوب هم تنها دریای نیلی رزق صیادها را نمی‌رساند. اروند‌رود، رود بیکران و البته زخمی از سال‌های جنگ هم، «صِبور»‌ها را به صیادها هدیه می‌کند. صیادهای اروندکنار می‌گویند: «صِبور تا آسمان و آب قرمز نباشد، سر از آب بیرون نمی‌آورد. برای همین که تمام روز و شب سر در گل منتظر طلوع و غروب هستند، نامشان را صِبور گذاشته‌اند».  صیادها از سختی کار می‌گویند و از دریایی که با همه کم‌جانی، هنوز هم با آنها مهربان است و نانشان را می‌دهد.  بر اساس آمار اعلامی از سوی اتحادیه سراسری صیادی کشور، 146 هزار صیاد در قالب 425 تعاونی و 9 اتحادیه استانی و همچنین 12 هزار 400 شناور شامل انواع کشتی، لنج و قایق در نوارهای ساحلی شمال و جنوب کشور فعالیت می‌کنند. بر اساس این آمار، 7 استان گیلان، مازندران، گلستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان‌ و بلوچستان و خوزستان به طور میانگین در هر سال 600 هزار تن انواع آبزیان را تولید می‌کنند. 

خزر؛ صیدگاه میانکاله 
صیادها گاه‌گاهی سوار قایق موتوری به تورها سر می‌زنند و مطمئن می‌شوند همه چیز درست پیش می‌رود. کومه‌های صیادی در سکوت است. برخی تورهای پاره‌شده را تعمیر می‌کنند و برخی هم قیلوله می‌کنند تا وقت بیرون کشیدن تورها از آب. 
«ناز محمد» اما چای می‌خورد. یک لیوان چای هیزمی به ما تعارف می‌کند. سر صحبت و گپ‌وگفت با صیادها از طلوع آفتاب شروع شده است. ناز محمد می‌گوید پدرش هم از صیادهای پره بوده و حالا فکر می‌کند که دریا دیگر جان ندارد: «تور هیچ وقت خالی از آب بیرون کشیده نمی‌شود، اما 10 سال پیش، ماهی دریا کجا و حالا کجا. ماهی در دریا کم شده است. خیلی از ماهی‌گیرها به این فکر می‌کنند که شغلشان را عوض کنند. اما آدم‌هایی مثل من، که تا چشم باز کردیم دریا را دیدیم، نمی‌توانیم از آن بگذریم. دریا را بگذاریم برویم چه کار کنیم؟ مگر جای دیگری کاری وجود دارد؟»
امین هم می‌گوید: «فقط ماهی دریا نیست که کم شده است. نگاه کنید در ساحل دیگر نه گاومیشی می‌بینید نه فُکی. دلمان را به تورهای نیه‌خالی خوش کرده‌ایم. ماهی مثل خیلی کالاهای دیگر نیست که قیمتش از دریا تا وقت فروش خیلی اختلاف داشته باشد. بیشتر این صیادها، خودشان ماهی را در باز چوب می‌زنند. ما به توزیع ماهی در بازار چوب‌زنی می‌گوییم. البته همین ماهی‌ وقتی به بازار تهران یا شهرهای دورتر برسد، گران‌تر می‌شود. اما در بازار ماهی بندرترکمن، کردکوی یا حتی گرگان این طور نیست.»
مهم‌ترین شکایت او این است که صید کم شده و از سوی دیگر از بهمن که به عید نزدیک می‌شویم و فصل برداشت عمده ماهی سفید است، قاچاقچیان امان صیادها را می‌برند. 
ناز محمد به میانه بحث او وارد می‌شود و می‌گوید: «ما در برابر قاچاقچیان بی‌سلاحیم. با قایق موتوری می‌‌آیند. تورها را پاره می‌کنند و ماهی‌ها را می‌برند. همه صیادها وقت حمله قاچاقچیان از آب بیرون می‌آیند و به کومه‌ها می‌روند. کار قاچاقچیان که تمام شد، بر می‌گردیم و تورهای پاره را برای تعمیر جمع می‌کنیم. فردا؛ روز از نو و روزی از نو. این مساله‌ای است که مسئولان باید برای آن فکری کنند.»

صیدگاه گناوه؛ بوشهر 
ایوب اما در گناوه حکایت دیگری دارد. او که از صید تابستانه میگو پس از روزهای «دریا بست» و ماهی در سایر نقاط سال می‌گوید هم از صید غیر مجاز گلایه دارد: «30 سال است در این دریا ماهی می‌گیرم. دریا برادرم را گرفت، اما هیچ وقت نان خانواده من و او را قطع نکرد. اگر چه در این سال‌ها، دریا هم جان قبل را ندارد. از سوی دیگر از آلودگی دریا خیلی حرف می‌زنند. این حرف‌ها خودش بازار ماهی را کم‌رونق می‌کند. نمی‌دانم در شمال هم این طور است یا نه؟» 
ایوب ادامه می‌دهد: «صیادهای غیرمجاز هم بیداد می‌کنند. صیاد غیرمجاز زیاد است. خارج از فصل صید می‌کنند. گاه به هوای صید میگو همه بچه‌ماهی‌ها را از بین می‌برند. تور میگو ریز است. بچه ماهی نمی‌تواند از آن فرار کند. اما قاچاقچی که گوشش بدهکار این حرف‌ها نیست. نان خودشان را در می‌آورند و نان دیگران را آجر می‌کنند.»

هرمز؛ صید غیرمجاز میگو 
هرمزگان را به نام استان نخست صید کشور می‌شناسند. با این همه به نظر مشکلات صید در آن بیش از سایر استان‌هاست و صیادهای غیرمجاز در آن روزگار خوشی دارند. تا جایی که بر اساس آمارهای اداره کل شیلات این استان، بیش از 4 هزار شناور غیرمجاز در این استان فعالیت می‌کنند. مجید اما خودش یکی از این صیادهای غیرمجاز است. می‌گوید: «عضو تعاونی شدن کار سختی است. بعد هم صید در تمام سال مجاز نیست. ما ماهی غیرمجاز صید نمی‌کنیم. میگو صید می‌کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «درست می‌گویند صید میگو بچه‌ماهی‌ها را از بین می‌برد. اما ما هم چاره‌ای نداریم. وقتی که کار نیست باید فکری کنیم. پدران ما می‌گویند صید در دریا همیشه آزاد است و این حرف‌ها که اینها قاچاقچی ماهی هستند و تور غیرمجاز دارند، برای این سال‌هاست. دریا، دریای خداست. مال همه است.»

آبادان؛ اروند بیکران 
در اروندکنار اما روایت با همه صیدها و صیادی‌های دیگر متفاوت است. اینجا در مرزهای آبی، مشکل صیادهای مجاز نیست،‌ بلکه محدودیت‌های صیادهای داخلی است. یوسف می‌گوید: «باید تا ساعت مشخصی برگردیم. مثلا تا ساعت 6 عصر. هر فصل ساعت را به ما اعلام می‌کنند. صیادهای عراقی با خیال آسوده در اروند رفت و آمد و صید می‌کنند، اما ماجرا برای ما متفاوت است.»
طاهر هم توضیح می‌دهد: «باید به اروند هنگام غروب آفتاب نگاه کنید! تا پاسی از شب صیادهای عراقی مشغولند. اما ما فقط می‌توانیم در ساعت‌های محدودی از شبانه‌روز به آب بزنیم. فرماندار پیشین آبادان پیگیر این مشکل بود، اما موضوع به نظر فقط در اختیار آبادان و خوزستان نیست. این محدودیت دلایل امنیتی دارد، اما این دلایل امنیتی که نباید رزق و روزی ما را تحت تاثیر قرار دهد. »
این مشکلات در حالی مطرح می‌شود که اردیبهشت امسال هم صید ماهی حلوا برای 45 روز در مناطق مناطق لیفه، بوسیف و بحرکان خوزستان ممنوع شده بود؛ ممنوعیتی که البته شامل استان بوشهر هم شده بود و مراکز شیلات این 2 استان دلیل آن را فصل تخم‌ریزی و جلوگیری از کاهش این گونه در خلیج ‌فارس اعلام کرده بودند. 



   بیمه 10 هزار صیاد

در حالی که در اوایل دهه 80 مهم‌ترین مشکلات صیادهای کشور بیمه عنوان می‌شد، معاون صید و صیادی سازمان شیلات از حل این مشکل و امضای تفاهم‌نامه‌ای میان اتحادیه صیادهای کشور و یکی از شرکت‌های بیمه‌گذار برای شروع بیمه تکمیلی درمانی صیادها خبر می‌دهد.  به گفته شاپور کاکویی، در فاز نخست اجرای این تفاهم‌نامه قرار بر شمولیت 10 هزار صیاد از سراسر کشور برای بیمه تکمیلی درمانی صیادهاست.