ماجراهای دنباله‌دار بیمه همگانی

عیسی محمدی

زمزمه‌های انقلاب که در دهه50 شمسی اوج گرفت، همراه با خودش مفاهیم و پارادایمی را هم ایجاد کرد. محور اصلی این پارادایم، عدالت اجتماعی و دسترسی برابر آحاد مردم به فرصت‌ها بود. اساساً یکی از دلایل انقلاب را نبود عدالت اجتماعی و نیز توسعه نامتوازن و فرمایشی به واسطه پول فراوان نفت می‌دانند.

رسیدگی به مردم و وظیفه دولت

انقلاب که به پیروزی رسید، انقلابیون سعی کردند که راه‌های نرفته دهه‌های گذشته را به‌سرعت طی کنند. روحیه جهادی و فعالیت‌های جهادی با همین فلسفه شکل‌گرفت.

انقلابیون به روستاها و مناطق دورافتاده می‌رفتند تا نقیصه‌ها را رفع کنند. اقتصاد دولتی و متمرکز نیز از رهاوردهای چنین نگاهی بود. در چنین نگاهی، رسیدگی به مردم وظیفه دولت دانسته می‌شد. بیمه‌های درمانی و تأمین اجتماعی و نظام‌های حمایتی نیز از دل چنین نگاهی ‌زاده شدند.

از انحلال تا تمرکز بیمه‌های موجود

فعالیت شرکت‌های بیمه‌ای در ایران را باید به سال 1289شمسی نسبت داد که عموما توسط خارجی‌ها اداره می‌شدند. البته این فعالیت‌ها عمومی نبودند. نخستین ایده تشکیل یک شرکت بیمه ایرانی در سال1310 شکل گرفت و 4سال بعدتر، شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه 2میلیون تومانی شکل گرفت. 2سال بعدتر نخستین قانون بیمه هم تصویب شد و دهه50 نیز شاهد شکل‌گیری بیمه مرکزی ایران بودیم. تا سال 1357، یک شرکت دولتی، 12شرکت خصوصی و 2مؤسسه بیمه خارجی در کشور فعال بودند. بعد از انقلاب و بنا به همان پارادایمی که از آن صحبت کردیم، همه این شرکت‌ها جز موارد خارجی، ادغام شدند و به‌صورت مالکیت عمومی، به اختیار دولت درآمدند. در واقع ایده بیمه همگانی نیز از این سال به دهه‌های بعدی، ازجمله دهه60 و 70، کشیده شد.

کشاکش مردم و مراکز درمانی

با ورود دولت سازندگی به عرصه مدیریت کشور، البته نگاه عدالت‌محور جای خودش را به نگاه تکنوکرات‌منشانه توسعه‌محور داد. البته در چنین نگاهی نیز  بحث بیمه همگانی و چتر حمایتی از مردم مطرح بود، اما طبیعی بود که بخشی از هزینه باید از سوی مردم تأمین می‌شد. در همان سال‌های ابتدایی دهه70، بحث‌هایی از قبیل مشکل مردم دفترچه بیمه به‌دست با مراکز درمانی مطرح بود. از همان دوره نیز برخی از پزشکان و مراکز درمانی و مطب‌ها، از اینکه چنین دفترچه‌هایی را قبول کنند، سرباز می‌زدند. این موضوع به‌قدری دغدغه مردم شده بود که حتی در گفت‌وگوهای رسانه‌ای با متولیان بهداشت و درمان کشور نیز نمود پیدا می‌کرد.

باز هم ماجرای دیر تحویل دادن پول به مراکز درمانی

با مرور رسانه‌های وقت، به گفت‌وگویی از دکتر رضا ملک‌زاده، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وقت برخورد می‌کنیم که در روزنامه کیهان نشر یافته بود. موضوع اصلی این گفت‌وگو نیز بحث بیمه همگانی و دردسرهای آن بود. وزیر اسبق البته، دلیل ‌پذیرش‌نکردن دفترچه‌ها را، تسویه دیربه‌دیر دولت با پزشکان و بیمارستان‌ها می‌دانست؛ چرا که پول بیمه به‌حساب خزانه دولت واریز شده و پس از آن تحویل مراکز درمانی و اطبا می‌شد؛ امری که هنوز هم درگیرش هستیم. آقای وزیر، البته پیشنهاد تأسیس دوباره سازمان خدمات درمانی را هم داده بود؛ سازمانی که بعد از انقلاب منحل شده بود. او معتقد بود که راهکار اساسی، ایجاد یک بیمه همگانی و یک نظام بیمه و حمایتی قوی است که دردسرهای نظام بیمه فعلی را نداشته باشد. ولی در کل معتقد بود که از 650بیمارستان موجود در کشور به سال1371، نزدیک 550مورد آن دولتی بوده و باید این دفترچه‌ها را قبول کنند.همچنین سال 71 بیمه‌شدگان تامین اجتماعی،نیروی انتظامی و وزارت بهداشت حدود 20 میلیون نفر بودند. آمار 4برابر شدن دانشجویان پزشکی نسبت به سال57 نیز از دیگر نکات مطرح‌شده در این مصاحبه بود؛ آماری که البته هم‌اکنون فوق‌العاده بیشتر هم شده و به 200هزار نفر رسیده! جالب اینکه تا سال 1369، ما هیچ عمل جراحی عروق‌قلبی در کشور نداشتیم، درحالی‌که در سال 71هزار مورد از این عمل‌ها انجام شده بود. تا چند سال قبل نیز کل دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن موجود در کشور 2عدد بود! درحالی‌که به سال 71، در همه مراکز استان‌ها این امکان تعبیه شده بود.