ثبت و زادآوری کورکور بال‌سیاه در ایران
محسن ملاح/پرنده‌نگر
کورکور بال‌سیاه Black-winged Kite(با نام علمی Elanus caeruleus) از پرندگان شکاری کوچک و بسیار زیبایی است که مشاهده آن برای نخستین بار در سال ۱۹۹۸ از میناب استان هرمزگان گزارش شده است. طی سال‌های اخیر این پرنده در عرض‌های شمالی کشور نیز مشاهده شده؛ به‌طوری که حتی در این مناطق زادآوری نیز داشته است. شاید به نوعی بتوان گفت که این پرنده از معدود پرندگان ایران است که در اواسط و اواخر پاییز و اوایل زمستان نیز زادآوری دارد. کورکور بال‌سیاه از پرندگان جوجه‌آور کمیاب و جوجه‌آور محلی ایران نیز محسوب می‌شود. قلمرو این پرنده شکاری زیبا و آرام به سرعت در اکثر استان‌های کشور گسترش پیدا کرده است. در سال‌های اخیر گزارش‌های پراکنده از زادآوری این پرنده از خوزستان، فارس و کرمان وجود داشته و تحقیقاتی هم در این زمینه صورت گرفته است؛ گرچه اکثر گزارش‌ها بدون لانه و یا جوجه بوده و یا به درستی در خبرهای داخلی اعلام نمی‌شده است. در سال ۱۳۸۸ در کوه سفید داراب نخستین گزارش مستند از جوجه‌آوری این پرنده در استان فارس به ثبت رسید. امسال نیز بعد از مدت‌ها بی‌خبری از زادآوری کورکور بال‌سیاه در کشور، برای نخستین بار از نیمه‌شمالی کشور یعنی استان قزوین گزارش مستندی از زادآوری این پرنده توسط محسن شکرالهی منتشر شد. این خبر جرقه‌ای بود تا در بقیه نقاط ایران به‌دنبال ردپای زادآوری این پرنده باشیم. همچنین از خوزستان، فارس و کرمان خبرهایی در مورد زادآوری کورکور بال‌سیاه وجود دارد؛ هر چند که اکثر آنها مستند نیستند. شاید یکی از دلایل مهم ناشناخته بودن زادآوری کورکور بال‌سیاه حضور کوتاه‌مدت این پرنده در ایران باشد.
حدود20 سال است که این پرنده به جمع پرندگان ایران افزوده شده است. همچنین دلیل دیگری نیز که می‌توان برای آن متصور بود، دوره زادآوری این پرنده است. گرچه دوره مربوط به زادآوری این پرنده تقریبا شامل کل فصل‌های سال می‌شود؛ یعنی از اواخر اردیبهشت شروع شده و تا اواسط دی‌ماه ادامه دارد اما نکته بسیار قابل‌توجه، زادآوری این پرنده در فصل پاییز است.
زادآوری در پاییز و زمستان
گزارش‌هایی از استرالیا نیز مانند جنوب ایران از زادآوری در فصل پاییز و زمستان وجود دارد. کورکور بال‌سیاه معمولا در طول سال فقط یک‌بار زادآوری می‌کند اما گاهی در دنیای پرندگان استثنا هم وجود دارد و گزارش‌هایی از 2بار جوجه‌آوری این پرنده در سال هم وجود دارد. در مقاله رادوان وکلف که مربوط به گزارش مشاهده کورکور بال‌سیاه برای نخستین بار در اسلواکی است(مجله پودوسس ۲۰۱۲) می‌خوانیم که زادآوری کورکور بال‌سیاه در منطقه خاورمیانه برای نخستین بار در سال ۱۹۹۸ از ایران و بعد از آن در سال ۲۰۰۱ از کشور عراق در سطح جهان منتشر شده است. در همین رابطه گزارش زادآوری مربوط به ایران در مقاله ادهمی و فورسمن (مجله پودوسس ۲۰۱۶) نیز آورده شده است و همچنین در مقاله‌ای که توسط وثوقی، عاشوری و کمی نوشته و در مجله پودوسس(۲۰۱۲) منتشر شده است می‌توانیم زمان و مکان زادآوری کورکور بال‌سیاه را در استان فارس مشاهده کنیم. کورکور بال‌سیاه پرنده‌ای سفید با بال‌های خاکستری، کتف سیاه، نوک و دم کوتاه و چشمان قرمز است. زیستگاه این پرنده معمولا در اطراف زمین‌های کشاورزی و استپی با حاشیه درختان است. عمده غذای این پرنده جوندگان و خزندگان کوچک مانند موش، ول، مارمولک و حشراتی مثل ملخ و... است. رفتار کورکور بال‌سیاه تقریبا شبیه به دلیجه است. این پرنده برای زمین‌های کشاورزی بسیار سودمند است و به نوعی آفت‌کش محسوب می‌شود. کورکور بال‌سیاه تا‌کنون در استان‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان، فارس، کرمان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، اردبیل، آذربایجان، همدان، کرمانشاه، کردستان، قزوین، خراسان رضوی، گلستان، سمنان، اصفهان، قم و...، و اخیرا در آذر‌ماه امسال نیز در تهران مشاهده و ثبت شده است و به‌نظر می‌رسد در آینده نزدیک در همه استان‌های کشور رکورد و ثبت شود. 3 فرم از این گونه در آسیا تا‌کنون دیده شده است. در کتاب زیرگونه‌های پرندگان ایران آمده است: «فرمی که حضورش در ایران محتمل است vociferus است.» همچنین این فرم از کورکور بال‌سیاه تا‌کنون در کشورهای همسایه غربی و شرقی ایران مشاهده شده و 2 فرم دیگر این گونه در شمال‌غرب عربستان و آفریقا و دیگری در کشورهای جنوب شرق آسیا دیده شده است. شاید این پرنده نیز مانند مرغ مینا و بلبل خرما در آینده تبدیل به‌گونه مهاجمی شود که قلمرو پرندگانی چون دلیجه‌ها، جغد کوچک و سنقرها خصوصا گندمزار را با خطر جدی مواجه کند!
