6 متهم سقوط 100هزار میلیارد تومانی بورس

«همه‌‌چیز از مشهد شروع شد»؛ این جمله مشهور حســن روحــانـــی رئیس‌جمهوری، در ریشه‌یابی وقایع اقتصاد ایران در یک سال گذشته، حالا در تالارهای بورس هم طرفدارانی پیدا کرده است. شاخص‌ عملکرد بورس تهران روز دوشنبه نهم مهرماه در شرایطی که روی قله 195هزار واحد ایستاده بود و همگان صعود دماسنج اقتصاد ایران به مرزهای بالاتر از 200هزار و حتی 400هزار واحد را انتظار می‌کشیدند، به ناگاه موجی نزولی را در پیش گرفت. با قطعیت می‌توان گفت هیچ‌یک از نمودارهای تحلیلگران تکنیکال و معامله‌گران با‌سابقه بورس چنین سقوطی را پیش‌بینی نمی‌کرد.
در روز نهم مهرماه روند صعودی بازارسهام ظرف کمتر از چند ساعت تبدیل به یک روند نزولی پرقدرت شد. شدت این نزول به قدری زیاد است که از 10روز پیش تاکنون دست‌کم 100هزار میلیارد تومان از ارزش بازار سهام (بورس و فرابورس) کاسته شده و یکی از پیچیده‌ترین نزول‌ها را در تاریخ بازار سهام رقم زده است، به‌طوری که درک دلایل این نزول حتی برای حرفه‌ای‌ترین تحلیلگران بازار سهام هم کاری دشوار و غیرممکن است.
یافته‌های همشهری نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران خرد یک روز قبل از این واقعه 1300میلیارد تومان پول تازه را وارد بازار سهام کرده بودند. حالا نکته نگران‌کننده ابهامی است که در مورد دلایل این سقوط وجود دارد، ولی گزارشگران همشهری که با فعالان حرفه‌ای بورس گفت‌وگو کرده‌اند، می‌گویند به‌طور کلی مجموع متهمان نزول بورس را در 6عامل می‌توان دسته‌بندی کرد.

یک سیگنال سیاسی 
در چند روز گذشته تداوم روند نزولی بازار سهام به حاشیه‌ها دامن زده و برحجم تنش‌ها و همینطور شایعات درباره دلایل نزول بورس اضافه کرده، این روند به سردرگمی سهامداران و بروز ابهام در مورد دلایل نزول بورس منجر شده است. سقوط اخیر از این جهت کم‌سابقه ارزیابی می‌شود که تا پیش از آن هیچ علامت آشکاری از نزول برای سهامداران نمایان نشد و تنها سیگنالی که از احتمال سقوط سخن می‌گفت، سخنان دبیر مجمع تشخیص مصلحت بود. محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در روزهای اول مهرماه در اعلام نظری عجیب، رشد قیمت‌ها را در بورس حبابی دانسته بود؛ اظهارنظری که در شرایط فعلی بر حجم گمانه‌زنی‌ها و شایعات نسبت به آنچه در بورس در حال وقوع است، افزوده و بر این مبنا بسیاری از سهامداران گمانه‌زنی‌های مختلفی را درباره دلایل نزول بورس مطرح می‌کنند و حتی نقش عوامل پشت پرده را در نزول کنونی بورس پر‌رنگ جلوه می‌دهند.

مشهد و الگوریتم
بررسی‌های میدانی خبرنگاران همشهری در تالارهای بورس و ارزیابی برآیند دیدگاه‌های فعالان بازار سهام نشان می‌دهد برخی سهامداران حجم بالای عرضه‌های سهام از طریق برخی گروه‌های پرقدرت شبه‌دولتی را عامل نزول بورس معرفی می‌کنند. آنها حتی پا را از این هم فراتر می‌گذارند و با اشاره به جمله مشهور حسن روحانی مدعی می‌شوند که این نزول به‌طور مشخص در مشهد ریشه دارد و تحت‌تأثیر تحولات سیاسی ناشی از تصویب لایحه FATF  در مجلس به‌صورت مصنوعی طراحی شده است.
در عین حال برخی دیگر از سرمایه‌گذاران زیان‌دیده در تالارهای بورس نوک پیکان انتقاد را به سوی برخی سرمایه‌گذاران حقوقی و همینطور صندوق‌های سرمایه‌گذاری نشانه گرفته‌اند. آنها مدعی‌اند مدیران صندوق‌ها سهام حاضر در سبد دارایی‌های شخصی خود را به صندوق‌ها منتقل کرده‌ و از این طریق هم بازار و هم صندوق‌ها را وارد چالش کرده‌اند. برخی هم نرم‌افزارهای معاملات الگوریتمی و ناآشنایی احتمالی مالکان این ابزارهای معاملاتی مدرن را زمینه‌ساز آغاز رویه نزولی بازار سهام می‌دانند. معاملات الگوریتمی ابزار جدید معاملاتی است که به‌تازگی وارد بازار سرمایه ایران شده و مبدع و مشوق اصلی آن علی عراقچی، عضو اسبق هیأت مدیره سازمان بورس و معاون سابق ارزی بانک مرکزی بوده است.


   متهمی به‌نام دلار

آنچه تاکنون برخی کارشناسان به‌عنوان مستندات آماری و تحقیق‌پذیر در مورد دلایل نزول بورس اعلام کرده‌اند، عمدتا مربوط به اثرات کاهش نرخ دلار و همینطور افزایش نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی است. کارشناسانی که با همشهری گفت‌وگو کرده‌اند، عمدتا می‌گویند این عوامل بیشترین تأثیر را بر نزول قیمت سهام شرکت‌های بورس داشته‌اند. بررسی‌های قبلی مرکز تحقیقات بورس نشان می‌دهد از نظر بنیادی یک همگرایی مثبت بین شاخص بورس و قیمت دلار آمریکا وجود دارد و زمانی که قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد افزایش می‌یابد، شاخص بورس هم رشد می‌کند به همین دلیل کاهش قیمت دلار می‌تواند در تغییر تحلیل سرمایه‌گذاران نسبت به جریان‌های آتی سهام اثر‌گذار باشد و به کاهش شاخص بورس منجر شود. در عین حال به‌زعم برخی تحلیلگران افزایش نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی هم ازجمله دلایل نزول بورس بوده زیرا افزایش نرخ خوراک که ماده اولیه تولید شرکت‌های پتروشیمی است، می‌تواند به کاهش درآمد شرکت‌های پتروشیمی منجر شود و چون شرکت‌های پتروشیمی بزرگ‌ترین شرکت‌های بورس هستند، کاهش ارزش سهام این شرکت‌ها می‌تواند در کلیت بازار سهام نقش داشته باشد و به افت شاخص‌ها منجر شود.