میدان خاطره‌ها

آزاده مهرآبک | خبرنگار:

میدان امام حسین(ع) در شرق پایتخت، یکی از میدان‌های مهم و قدیمی شهر تهران است. جدا از نقش اثرگذار این میدان در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که همواره به‌عنوان مبدأ راهپیمایی‌های مردمی انتخاب می‌شود، شکل جدید میدان امام حسین(ع) و پیاده‌راه شدن آن در چند سال اخیر باعث شده تا همواره نام این میدان مهم شرق تهران در اخبار شهری دیده شود. 
اما آنچه باعث شد تا در این گزارش به میدان امام حسین(ع) برویم، تاریخچه 70 ساله این میدان است؛ تاریخچه‌ای که نشان می‌دهد این میدان در سال 1324 ساخته شده، نامش «فوزیه» و سپس «شهناز» بوده و در دوره‌ای به دلیل وجود مجسمه 4 اسب در میانه میدان، در زبان عامه به میدان «چهاراسب» نیز شهرت داشته است. در این گزارش به تاریخچه 70ساله میدان امام حسین(ع) نگاهی انداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 


سال‌ها پیش، زمانی که تهران در حصار دروازه‌ها قرار داشت و حکومت قاجار بر کشور حکمرانی می‌کرد، در پایتخت هیچ خبری از میدان امام حسین(ع) نبود. اساساً در آن دوران محدوده این میدان خارج از حصار ناصری قرار داشت و نزدیک‌ترین دروازه به این محدوده، دروازه دوشان‌تپه بود. تنها نشان حیات که در آن روز و روزگار در محدوده میدان امام حسین(ع) امروزی دیده می‌شد، جاده‌ای خاکی بود که از دروازه شمیران شروع شده و به شهر مازندران می‌رسید؛ جاده‌ای که گهگاهی از آن درشکه‌ای عبور می‌کرد و مسافران را به شهرهای شمالی کشور می‌رساند. 

پیشکش به همسر اول شاه

سال‌ها به همین منوال سپری شد تا نوبت به حکومت پهلوی رسید. رضا خان که شاه ایران شد و دروازه‌های شهر را برداشت، تهران از هر طرف کش آمد و محدوده میدان امام حسین(ع) امروزی هم ضمیمه پایتخت شد. رفته رفته‌ تردد در این بخش از شهر هم زیاد شد و طولی نکشید که در ابتدای دهه 20 خورشیدی، میدانی در شرق تهران ساخته شد. اگرچه هیچ اطلاع دقیقی از طراح و معمار این میدان در دست نیست، اما مورخان و تهران‌پژوهان می‌گویند میدان امام حسین(ع) از همان ابتدا با نام «فوزیه» همسر اول محمدرضا شاه ساخته شد. 

چهار اسب، حوض و فواره

و اما بشنوید از معماری میدان امام حسین(ع) در سال‌های ابتدایی دهه 20. در روزهایی که تازه این میدان ساخته شده بود، آبنمایی 3طبقه در میانه میدان وجود داشت و دور تا دور این میدان تازه‌ساز، حوض، فواره و چمن بود. تا اینکه یک دهه بعد از ساخت میدان فوزیه، 4 مجسمه اسب نیز در میانه میدان قرار گرفت و به محلی برای بازی بچه‌ها و عکس گرفتن تهرانی‌ها تبدیل شد. این اسب‌ها آنقدر برای تهرانی‌ها به‌ویژه شرق‌نشینان تازگی داشت که تا مدت‌ها به این میدان، میدان چهاراسب می‌گفتند. 

«شهناز» جایگزین «فوزیه»

درست در همان سال‌ها که میدان فوزیه به تفرجگاهی برای ساکنان شرق پایتخت تبدیل شده بود و سینما «مراد»، سینما «تهران» و سینما «رنگین‌کمان» از یک سو و بازار شهرستانی از سوی دیگر تهرانی‌ها را به این تکه از شهر می‌کشاند، فوزیه، دختر شاهزاده مصری، از شاه پهلوی جدا شد و به همین دلیل خیلی زود نام میدان به نام دختر شاه و فوزیه، «شهناز» درآمد. 

اسب‌ها رفتند، ماشین‌ها آمدند

در اواخر دهه 40 که مسجد امام حسین(ع) در ضلع شمال غربی و بیمارستان جرجانی در ضلع شرقی میدان شهناز ساخته شد، به یکباره شمار مراجعه‌کنندگان به این تکه از شهر افزایش یافت و فضای میدان برای‌ تردد وسایل نقلیه کافی نبود. به همین دلیل مجسمه اسب‌ها از میدان برداشته شده و طرح ساخت زیرگذر در این میدان به اجرا درآمد. چند سال بعد هم انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و میدانی که تازه نامش شهناز شده بود، به نام «امام حسین(ع)» تغییر نام داد. میدانی که تا ابتدای دهه 90 شکل سابقش را حفظ کرده بود، اما در سال 1392 و در قالب طرح پیاده‌راه آیینی ـ مذهبی شهر تهران، پیاده‌راه شد و امروز به محلی برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، اسکیت‌سواری و دورهمی‌های خانوادگی تبدیل شده است.