امان از «بازپخش»
چرا تلویزیون در مناسبت‌های مذهبی دست به دامان سریال‌های تکراری می‌شود؟
فهیمه‌پناه‌آذر | روزنامه‌نگار:
«روایت عشق» نخستین سریالی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی درباره روایت عاشورا ساخته شد؛ سریالی به کارگردانی مشترک علاءالدین رحیمی و انوشیروان ارجمند که در سال 1364 روی آنتن رفت. در دهه‌های بعد هم ساخت سریال‌هایی با موضوع ایام محرم دیده می‌شد، اما اگر نگاهی به سریال‌های ماندگار بیندازیم، مجموع این آثار حتی به اندازه انگشتان یک‌دست هم نیست. شاید به‌همین دلیل باشد که برخی از سریال‌ها همچون «پریدخت» سامان مقدم، «پرده‌نشین» بهروز شعیبی، «نفس گرم» محمدمهدی عسگرپور و «یه‌تیکه زمین» مهدی کرم‌پور که سال‌های زیادی از پخش آنها نمی‌گذرد، به مناسبت‌های مختلف جدول نمایش رسانه ملی را با پخش مجدد پر کرده‌اند.
پخش مکرر سریال‌ها جذابیت را ازبین می‌برد
به‌نظر می‌رسد، پخش مداوم این سریال‌ها در هر مناسبت عزاداری، با مروز زمان بر میزان جذب مخاطب تأثیر معکوس گذاشته و آنها را به سریال‌هایی دم‌دستی تبدیل کرده است. مهدی‌کرم‌پور، کارگردان سینما که در تلویزیون نیز فعالیت داشته و سریال‌هایی چون سال‌های ابری و یه‌تیکه زمین را برای تلویزیون ساخته، درباره بازپخش بی‌رویه سریال‌ها در مناسبات مختلف به همشهری گفت: «پخش سریال‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی به‌صورت مستمر طبیعی است اما این پخش در همه‌جای دنیا، توسط شبکه‌های اینترنتی صورت می‌گیرد که بتواند مخاطب جذب کند و افرادی که سریال‌ها را دوست دارند، به‌راحتی به آنها دسترسی داشته باشند. پخش سریال باید در جهت تنوع، جذب مخاطب و رقابت میان شبکه‌ها باشد اما در رسانه ملی این نوع بازپخش جذابیتی ندارد.» وی در توضیح بیشتر یادآور شد: «در شبکه‌های ایرانی که دولتی هستند، رقابت معنایی ندارد. وقتی تلویزیون دولتی است دیگر جذابیت برایش تعریفی ندارد و می‌تواند به داشته‌های خود بسنده کند.»
کارگردان فیلم «پل چوبی» معتقد است که اگر قرار بر بازپخش یک سریال موفق است باید این اتفاق هر چند سال یک‌بار صورت بگیرد نه آنکه هر 6ماه یک‌بار یا هر سال روی آنتن برود. این فرایند، برای مخاطب جذابیتی ندارد و از ارزش سریال‌ها هم کم می‌کند.کرم‌پور گفت: «البته در این سال‌ها هم سریال‌هایی برای مناسبت‌ها ازجمله ایام محرم و صفر ساخته شده است، اما آنقدر سفارشی بوده یا کیفیت کار پایین بوده که تنها یک‌بار پخش شده و به‌دلیل عدم‌اقبال مخاطبان دیگر روی آنتن نرفته است.»
شب دهم و مختارنامه رکورد پخش را شکستند
هنوز وقتی از سریال‌های مناسبتی ایام محرم صحبت می‌کنیم نام «شب دهم» را می‌شنویم؛ 17سال از ساخت و پخش این سریال حسن فتحی می‌گذرد و بارها و بارها از شبکه‌های مختلف حتی شبکه‌های استانی پخش شده است. «معصومیت از دست‌رفته» و «مختارنامه» داوود میرباقری همین وضعیت را دارند؛ سریال‌هایی که در زمان پخش خود موفق بودندو حالا آنقدر بازپخش شده‌اند که برای مخاطبان دلزدگی به‌همراه آورده‌اند. بعد از شب دهم، سریال مختارنامه در بازپخش رکورددار است که بعد از پخش اول آن در سال 1390هر سال به هر بهانه‌ای روی آنتن رفته است. حالا چندسالی است که مخاطبان تلویزیون شب‌های خود را با سریال‌های تکراری مختارنامه، شب دهم و معصومیت از دست‌رفته می‌گذرانند.
وقتی پولی برای سریال‌های مناسبتی نیست
بحث کمبود بودجه و مشکلات اقتصادی که گریبان صدا و سیما را گرفته، شاید اصلی‌ترین دلیل ساخته نشدن سریال‌های مناسبتی برای ماه محرم باشد. با این حال در همین اوضاع بی‌پولی، کارگردانان زیادی در حال تولید سریال برای شبکه‌های تلویزیونی هستند.
کرم‌پور هم بر این عقیده است که باید یکی از دلایل پخش سریال‌های تکراری وضعیت مالی رسانه ملی باشد؛ اما او به ممیزی‌ها نیز اشاره می‌کند و اینکه کارگردانانی که زمانی برای تلویزیون سریال‌های ماندگار می‌ساختند دیگر حاضر به بازگشت و ساخت سریال نیستند.
کرم‌پور گفت: «یکی از دلایل این اتفاق می‌تواند وضعیت مالی و اقتصادی تلویزیون باشد. از طرفی دیگر، تلویزیون دایره ممیزی‌های خود را شدید‌تر کرده است. متأسفانه مدیران تلویزیون در همه زمینه‌ها نظر می‌دهند و با نظرات سلیقه‌ای خود عرصه را بر کارگردانان تنگ می‌کنند. بنابراین کارگردانانی که زمانی سریال‌های ماندگار برای تلویزیون ساختند، دیگر این کار را نمی‌کنند.»
تصمیم‌گیری در دقیقه 90
نه مناسبت‌های ملی و مذهبی از تقویم حذف شده‌اند و نه زمان این مناسبات در تقویم تغییر کرده است. اما تلویزیون هر سال از برنامه‌ریزی‌ها عقب می‌ماند و در نهایت دست به دامن سریال‌های قدیمی می‌شود. اینکه چرا هر سال تلویزیون زمان را درنظر نمی‌گیرد و چرا از پیش کاری برای ایام سوگواری و مناسباتی چون ماه رمضان نمی‌کند، جای سؤال دارد. اما محسن علی‌اکبری-تهیه‌کننده سینما و تلویزیون- عواملی چون نبود برنامه‌ریزی و نبود بودجه را دلایل فرعی می‌داند. وی معتقد است که در این سال‌ها فرهنگ رها شده و حتی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از سازمان‌ها و نهادها مطالبه فرهنگی ندارد.
تهیه‌کننده سریال «مردان آنجلس» به همشهری گفت: «رسانه ملی هم مانند دیگر سازمان‌های مرتبط با فرهنگ و هنر نگاه راهبردی و نقشه راه ندارد و مدیران ارشد چه در کشور و چه سازمان صدا و سیما، فرهنگ را عموما رها کرده‌اند. این موضوع در سینما هم دیده می‌شود.»
علی‌اکبری معتقد است تا زمانی که فرهنگ در بخش کلان مدیریت کشور رها شده باشد، تلویزیون هم نمی‌تواند در این زمینه موفق عمل کند و در نهایت هیچ برنامه‌ای هم برای ساخت و تولید سریال‌ها نخواهد داشت.
محرم امسال و سریال‌های تکراری
شبکه یک سیما برای چندمین بار شب دهم حسن فتحی را روی آنتن دارد. با این تفاوت که این بار این سریال در زمان مرده تلویزیون پخش می‌شود و به‌نظر تنها برای پرکردن کنداکتور این ایام است. در جدول پخش این شبکه هم پخش فیلم‌های سینمایی درنظر گرفته شده که با توجه به ایام سوگواری تکراری بوده و تا به‌حال بارها برای مردم پخش شده است. شبکه دو سیما نیز برای محرم امسال بازپخش سریال «پرده عشق» جمال شورجه را درنظر گرفته است. این مجموعه سال 84 از این شبکه روی آنتن رفته است. مجموعه تلویزیونی معصومیت از دست‌رفته که بارها در ایام محرم از شبکه‌های مختلف سیما راهی آنتن شده، محرم امسال نیز از روز سه‌شنبه (20شهریورماه) مصادف با اول محرم از ساعت 11:50 از شبکه سه سیما بازپخش خود را شروع کرد. شبکه چهار سیما مجموعه 30قسمتی پرده‌نشین به کارگردانی بهروز شعیبی را بازپخش می‌کند. مدیران پخش شبکه پنج نیز پخش چندین‌باره «زمانی برای عاشقی» را برای این شبکه درنظر گرفته‌اند. زمانی برای عاشقی به کارگردانی محمدحسین لطیفی و معصومه فردشاهین از 23شهریور پخش خود را آغاز کرده است. این سریال در ۱۰ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای در سال ۹۲ تهیه و تولید شده و در این سال‌ها بازپخش آن نیز روی آنتن رفته است.
در همینه زمینه :