ماجرای نامگذاری برخی خیابان‌ها و اماکن تهرانپارس
محله‌ای به نام خان‌زاده‌ها
حسن حسن‌زاده| خبرنگار:
گذشتن از تونل زمان همه چیز را پیر می‌کند. درختان را می‌خشکاند، چین و چروک به جان پوست می‌اندازد، چهره شهرها و خیابان‌ها را تغییر می‌دهد اما به نام‌ها و یادها که می‌رسد در می‌ماند. اسم‌ها و خاطره‌ها انگار قدرتی دارند که گذشت زمان‌بر آن کارگر نیست. نام‌هایی که گاهی در هر حرف و واژه‌اش یک مثنوی هزار من از خاطرات گذشته نهفته است. مثل نام کوچه‌ها، خیابان‌ها و محله‌هایی که در گذر زمان تغییر می‌کند اما هنوز نام قدیمی‌اش یعنی همان اسمی که به هویت و تاریخ محله اشاره دارد ورد زبان تک تک اهالی باقی می‌ماند. بلوار پروین، میدان پروین، چهارراه تیرانداز و برخی اماکن و خیابان‌های اطرافش در محله تهرانپارس اگرچه امروز به‌صورت رسمی نام دیگری دارند اما هنوز هم اهالی محله آنها را با نخستین نام‌هایشان می‌شناسند. در گفت‌وگو با ساکنان قدیمی محله تهرانپارس تاریخچه و دلیل نامگذاری برخی اماکن و خیابان‌های قدیمی این محله را مرور کرده‌ایم.
شاید یکی از درختان قدبرافراشته میدان شاهد یادگار آن روزها باشد. درختی به جا مانده از باغی سرسبز که روزگاری تمام محله تهرانپارس امروزی را دربرمی‌گرفت. باغ هزار هکتاری مجیدآباد که مثل ده‌ها باغ بزرگ تهران قدیم در روند توسعه ساخت‌وسازها و افزایش جمعیت تهران جای خود را به خیابان‌های عریض و طویل، عمارت‌ها و خانه‌های پرشمار داد. در جست‌وجوی دلیل نامگذاری بلوار و میدان پروین و یک چهارراه پایین‌تر از آن یعنی چهارراه تیرانداز باید به سال‌های میانی دهه 20 برگردیم؛ «زاهد مجرد» مدیر محله تهرانپارس شرقی می‌گوید: «محله تهرانپارس امروزی بخشی از باغ بزرگ مجیدآباد بود. باغ‌های این محدوده از ییلاقات ایل بختیاری‌ها محسوب می‌شد و وقتی ارباب هرمز باغ را از مالک قبلی‌اش خرید به تدریج ساخت‌وساز در این بخش از تهران آغاز شد. ظاهراً ارباب هرمز تمام باغ را با مبلغ یک میلیون و 200 هزار تومان خریداری کرد.» ماجرا از این قرار بود که مالکیت این اراضی پس از دوران مشروطه در اختیار لطفعلی امیرمفخم، فرزند امامقلی خان و پس از او به فرزندش ابوالقاسم خان بختیار که همگی از سران بختیاری بودند قرار گرفت. کمی بعد هم ارباب هرمز که نامش با محله‌های تهرانپارس و مجیدآباد امروزی گره خورده، این زمین‌ها را از بی‌بی عظیمه خانم بختیار که بیوه ابوالقاسم خان بود خرید تا به تدریج شرایط برای شکل‌گیری محله‌های امروزی مهیا شود.
مسافری از هند
امروز در محله تهرانپارس نام‌هایی چون بلوار پروین، میدان پروین، چهارراه تیرانداز، بیمارستان آرش و... که البته برخی از آنها رسماً روی تابلو شهرداری تغییر کرده‌اند بیش از هر نام قدیمی دیگری جلب توجه می‌کند. نام‌هایی که اشاره‌ای مستقیم به تاریخ و هویت این محله‌ها بوده است. مجرد می‌گوید: «ارباب هرمز، باغ مجیدآباد را خرید و سپس با مشارکت رستم مرزبان و وفادار تفتی که آنها هم از سازندگان این محله محسوب می‌شوند، کار خیابان کشی، قطعه‌بندی زمین‌ها، آب‌رسانی و ساخت امکاناتی مثل مدرسه، درمانگاه و... را انجام داد.» اما هرمز آرش معروف به ارباب هرمز از زرتشتیان یزدی بود که در جوانی برای کار و کسب درآمد از روستای آبا و اجدادی‌اش، خیرآباد یزد راهی هندوستان شد. سال‌ها تلاش در صنعت یخ‌سازی برای هرمز سرمایه‌ای فراهم کرد که پس از بازگشت به ایران و مهاجرت به پایتخت، امکان خریدن باغ بزرگ مجیدآباد که آن روزها شامل 3قریه مجیدآباد، حسین‌آباد و مهدی‌آباد بود را به دست آورد. هرمز آرش 3 دانگ از اراضی خریداری شده را به نام خود و 3 دانگ دیگر را هم به نام همسرش «پری آگاهی» زد و برای خیابان‌کشی‌های منظم و جانمایی مناسب امکانات رفاهی در آن از مهندسان ناصرزاده، پورتیمور و مهاجر بهره‌گرفت.
به نام دختر ارباب هرمز
ماجرای نام برخی خیابان‌ها و اماکن محله تهرانپارس که هنوز هم میان اهالی قدیم و جدید محله رایج است به تلاش ارباب هرمز برای استفاده از نام فرزندان و اهل خانواده‌اش برای نامگذاری خیابان‌های محله‌ای که بانی آبادانی‌اش بوده برمی‌گردد. در برخی منابع آورده‌اند ارباب هرمز 5 فرزند داشت اما به گفته منابع محلی، بانی محله تهرانپارس 3 فرزندش به نام‌های آرش رویین تن، تهمتن و پروین بودند. «محمد پورحسین» یکی از اهالی قدیمی تهرانپارس می‌گوید: «پروین نام دختر ارباب هرمز بود. از قدیمی‌ها شنیده بودم وقتی ارباب هرمز از هندوستان به ایران آمد پروین هم همراهش بود و دست آخر نام دخترش هم روی یکی از نخستین خیابان‌های محله تازه تأسیس قرار گرفت.» علاوه بر بلوار و میدان شاهد که هنوز هم با نام قدیمی‌اش یعنی بلوار و میدان پروین شناخته می‌شود، نام درمانگاه آرش در تهرانپارس هم یادگاری از همان نامگذاری‌هاست و به نام پسر بزرگ ارباب هرمز یعنی آرش رویین تن اشاره دارد. اما ارباب هرمز در جریان نامگذاری اماکن محله از نام پدرش نیز غافل نشد. هنوز هم اهالی تهرانپارس و حتی محله‌های مجاور آن، تقاطع خیابان‌های حجربن عدی و رسالت را با نام چهارراه تیرانداز می‌شناسند. اکنون خیابانی هم که به نام آرش تیرانداز نامگذاری شده بود با گذر از قلب محله تهرانپارس به بوستان پلیس می‌رسد؛ بوستانی که پستی و بلندی‌های سرسبز و درختانش به‌عنوان بخشی از باغ بزرگ مجیدآباد یادگار روزهای گذشته محله تهرانپارس و مجیدآباد است.