نتیجه مداخلات غیرکارشناسی در طبیعت ایران

طبیعت ایران در دهه‌های اخیر از مداخلات انسانی، به‌ویژه معرفی گونه‌های بیگانه، آسیب‌های جدی دیده است. نمونه‌هایی چون کهور آمریکایی برای تثبیت شن‌های روان، گیاه آزولا برای غذای دام، قزل‌آلای رنگین‌کمانی برای توسعه آبزی‌پروری و ماهی تیلاپیا نشان می‌دهند که بدون ارزیابی‌های زیست‌محیطی دقیق، هرگونه ورود گونه‌های غیربومی می‌تواند ساختار اکوسیستم‌های کشور را تغییر دهد. مسئول این تصمیم‌ها عمدتاً وزارت جهاد کشاورزی بوده است.
چنین تجربیاتی، اهمیت اجرای دقیق «کنوانسیون تنوع زیستی»(CBD) را برجسته می‌کند؛ کنوانسیونی که ایران از سال ۱۳۷۵ به آن پیوسته است، اما انتخاب نهاد مرجع ملی برای اجرای این کنوانسیون در کشور، با چالش‌هایی همراه بوده است. ابتدا وزارت امور خارجه به‌عنوان مرجع معرفی شد که تناسب چندانی با ماهیت فنی کنوانسیون نداشت. سپس این مسئولیت به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شد که هدف اصلی‌اش افزایش تولیدات کشاورزی و شیلات است.
این تغییر باعث شد تا برخی پروژه‌های توسعه‌محور، مانند معرفی گونه‌های مهاجم و تخریب زیستگاه‌ها، برخلاف اهداف کنوانسیون پیش برود. در مقابل، سازمان حفاظت محیط‌زیست با مأموریت ذاتی حفاظت از تنوع زیستی و سابقه اجرای پروژه‌های حفاظتی، توانسته نقش مؤثرتری در چارچوب کنوانسیون ایفا کند.
در بیش از ۸۳ درصد کشورهای عضو کنوانسیون، نهادهای تخصصی محیط‌زیستی به‌عنوان مرجع ملی انتخاب شده‌اند، زیرا رویکرد بی‌طرفانه و علمی دارند و می‌توانند تعادل میان حفاظت، بهره‌برداری خردمندانه و مشارکت جوامع محلی را برقرار کنند.
دلایل عدم‌تناسب وزارت جهاد کشاورزی برای این مرجعیت عبارتند از: ماهیت تولیدمحور این وزارتخانه که با اصول حفاظت در تضاد است، آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های توسعه‌ای مانند رواج مونوکالچر و معرفی گونه‌های مهاجم، محدودیت ساختاری در نظارت بر کل تنوع زیستی کشور و تضاد منافع ناشی از بهره‌بردار بودن منابع زیستی.
در مقابل، سازمان حفاظت محیط‌زیست مسئول قانونی پایش و حفاظت از تنوع زیستی است، توان هماهنگی بین‌بخشی دارد و متعهد به ایجاد همکاری میان نهادهای علمی و اجرایی کشور در راستای اهداف کنوانسیون است.