سرپرست کانون اصلاح و تربیت استان تهران در گفت‌وگو با همشهری سرنخ از وضعیت مددجویان می‌گوید
زندگی در مسیر اصلاح و تربیت
«سرقت، درگیری و حتی قتل»؛ اینها مهم‌ترین جرائمی هستند که نوجوانان بزهکار در تهران مرتکب و به‌خاطر آن بازداشت می‌شوند. اما وقتی فردی در 14تا 18سالگی مرتکب جرم شده و دستگیر می‌شود چه مجازاتی در انتظار اوست؟ علی هاشمی، مدیر کانون اصلاح و تربیت استان تهران در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری سرنخ، برای نخستین مرتبه و بدون سانسور به چگونگی نگهداری بزهکاران نوجوان و روند اصلاح و تربیت آنها پرداخته است. آنطور که او می‌گوید بسیاری از دختران و پسرانی که به‌خاطر جرائم مختلف دستگیر شده‌اند بعد از ترخیص از کانون، زندگی تازه‌ای را شروع می‌کنند.
علی هاشمی مدیر کانون اصلاح و تربیت استان تهران
در کانون اصلاح و تربیت از چه افرادی نگهداری می‌شود؟
افراد زیر 18سال که بزهی انجام داده یا در جامعه مرتکب رفتار مغایر قانون شده باشند به کانون اصلاح و تربیت منتقل می‌شوند. ممکن است این سؤال مطرح شود که کودک 10ساله را هم به کانون منتقل می‌کنند؟ خیر. این افراد که به آنها اطفال گفته می‌شود اگر مرتکب جرم شوند قاضی بررسی می‌کند که والدین دارند، قیم و سرپرست دارند و... او را با تعهدی به خانواده تحویل می‌دهند و اگر احیانا سرپرست نداشتند این افراد به اداره بهزیستی تحویل داده می‌شوند. در حال حاضر افرادی که در کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند از 14سال به بالا هستند. از 14تا 18سال اگر مرتکب جرم و محکوم به حبس شوند باید نگهداری شوند، به‌خاطر جرائم خیلی سنگین حداکثر به 5سال حبس محکوم می‌شوند؛ یعنی اگر فرد در 18سالگی مرتکب جرم شده باشد و 5سال به او حبس داده شود تا 23سالگی در کانون نگهداری می‌شود.
چرا به اینجا به جای زندان، کانون اصلاح و تربیت گفته می‌شود؟
به‌خاطر اینکه قرار است کانون، مرکز آموزشی و یک ترمزگاه برای نرفتن افراد به زندان در سنین بالاتر باشد؛ یعنی این فرد در سن کم وقتی بازداشت و به کانون منتقل شد نام زندان و اینکه فرد خطاکار است و... در سوابق کیفری‌اش محسوب نشود؛ چرا که افرادی که به اینجا منتقل می‌شوند هنوز به رشد فکری و عقلی نرسیده‌اند و وقتی اتفاقی بیفتد هدف این است که این فرد کم‌سن و سال وارد مقوله‌های مافیایی و زندان نشود و قبح کار برایش نریزد.
مددجویانی که در کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند بیشتر به‌خاطر چه جرائمی بازداشت شده‌اند؟
جواب این سؤال درباره کانون اصلاح و تربیت در استان‌های مختلف کشور متفاوت است. اما درباره کانون استان تهران بیشتر مددجویان به‌خاطر سرقت دستگیر می‌شوند؛ آن هم بیشتر سرقت گوشی موبایل.
درباره دختران هم همینطور است؟
خیر. درباره دختران نسبت به پسران متفاوت است و اصلا تعدادشان هم با پسرها قابل قیاس نیست و بسیار کمتر هستند. این افراد اغلب از خانواده‌های آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده هستند که به کانون منتقل می‌شوند.
وقتی یک مددجو با سنی حدود 14 تا 18 سال از سوی قاضی به کانون معرفی می‌شود چه مراحلی برای پذیرش او سپری می‌شود؟
مددجویان باید ورودشان با دستور مقام قضایی صلاحیت‌دار باشد. این افراد یا به‌صورت محکوم هستند و حکم قطعی دارند یا برای‌شان قرار صادر‌شده که به‌طور موقت است. در ابتدا به‌خاطر اینکه شاید مددجو مدت‌ها در شرایط نامناسبی قرار داشته، توسط پزشک کانون معاینه می‌شود و بعد از بررسی از نظر جسمی تشخیص داده می‌شود که او را می‌توانیم پذیرش کنیم یا نه و بررسی‌های دقیقی درباره سلامتی او انجام می‌شود. در این واحد مددجو بسته‌ای بهداشتی تحویل می‌گیرد که شامل لباس، مواد شوینده و بهداشتی و... است. در ادامه در حدود یک هفته در قرنطینه نگهداری می‌شود. به این علت که مددکار اجتماعی او را معاینه کند و گذشته و حال او و شرایطش ثبت شود و در نهایت یک پرونده شخصیت برای او تشکیل می‌شود. در ادامه روانشناس مرکز با او صحبت می‌کند تا وضعیت روانی او مورد بررسی قرار گیرد و روشن شود که مثلا او سابقه خودکشی داشته یا نه؟ از خانه فرار کرده یا... همکاران من در این واحد افراد باتجربه‌ای هستند و تبحر زیادی در این کار دارند. ما در اینجا علاوه بر پزشک، روانپزشک هم داریم. مددجویان از نظر بیماری‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند و در ادامه قوانین کانون برای آنها بازگو می‌شود.
بعد از بررسی سلامت جسمی و روانی و گذراندن مرحله قرنطینه، پسر یا دختر کم‌سن و سالی که تازه وارد چنین محیطی شده چطور نگهداری می‌شود؟
پرونده او در شورای طبقه‌بندي مورد بررسی قرار می‌گیرد و تشخیص داده می‌شود که مددجو بنابر سنی که دارد باید در کدام گروه قرار بگیرد. مثلا افراد کمتر از 15سال در یک‌جا نگهداری می‌شوند. 15تا 17ساله‌ها جدا هستند. 17تا 18ساله‌ها در جای دیگری نگهداری می‌شوند و به 18سال به بالاتر هم جوانان گفته می‌شود که آنها هم جداگانه نگهداری می‌شوند. طبقه‌بندي در کانون اصلاح و تربیت بیشتر براساس سن است تا جرم اما در زندان‌های بزرگ معمولا طبقه‌بندی براساس جرم است.
این افراد نوجوان هستند و ممکن است برای خانواده دلتنگی و بی‌قراری کنند. چطور آنها را نگهداری می‌کنید؟
در بخش پذیرش و تشخیص ابتدا یک خط تلفن در اختیار مددجویان است که مددجو با استفاده از آن با سرپرست یا نزدیکانش تماس می‌گیرد و می‌گوید که من در کانون اصلاح و تربیت هستم تا آنها او را پیدا کنند و بدانند کجا است و روانشناس و مددکار و روانشناس و مربیان به او کمک می‌کنند تا آرام شود و این شرایط ادامه دارد و در اینجا همه برای آرامش او تلاش می‌کنند. یکی از کارهای اصلی مددکار اجتماعی، توانمندسازی مددجو است.
مددجویان در کانون اصلاح و تربیت اوقات خود را چگونه می‌گذرانند؟
مددجویان در بیرون مشکلاتی داشته‌اند که کارشان به اینجا کشیده است. مشکلات این افراد لزوما فقر اقتصادی نیست و بسیاری از آنها به‌خاطر فقر فرهنگی دچار مشکل می‌شوند. ما در کانون تلاش میکنیم اوقات‌شان پر شود. این افراد باید برای جبران گذشته‌شان که غالبا از آموزش‌های فرهنگی دور مانده‌اند در اینجا آموزش ببینند. برنامه روزانه مددجویان از صبح شروع می‌شود. بعد از نماز صبح باید آسایشگاه‌شان را مرتب کنند. هدف از این کار یادگیری نظم است. نظافت آسایشگاه و در ادامه نرمش صبحگاهی را انجام دهند. نرمش‌کردن اجباری است. برای اینکه مددجو دیده شود و به سلامت او توجه میکنیم. بعد از آن صبحانه صرف می‌کنند و در ادامه کلاس‌های آموزشی شروع می‌شود. گروهی از مددجویان وارد کارگاه‌های حرفه‌آموزی می‌شوند و با همکاری مربیانی که از فنی و حرفه‌ای حضور دارند و تعدادی از کارآفرینان، مددجویان، حرفه‌های مختلف را یاد می‌گیرند. ذکر این نکته ضروری است که مددجویان کانون فقط آموزش می‌بینند و به‌دلیل اینکه زیر 18سال هستند نمی‌توانند اشتغال داشته باشند و به کارگیری کودکان ممنوع و جرم است.
در کلاس‌هایی که از آن صحبت می‌کنید چه کارهایی به مددجویی که سن و سال کمی دارد و ممکن است در وضعیت روحی نامناسبی قرار داشته باشد یاد داده می‌شود؟
مددجویان حرفه‌هایی مثل آرایشگری، نجاری، خیاطی و... را فرا می‌گیرند و در نهایت به آنها گواهینامه فنی و حرفه‌ای داده می‌شود که در این گواهی قید نمی‌شود این فرد در کجا مهارت را فرا گرفته که کلمه کانون یا زندان برای او مشکل ایجاد نکند. از طرف دیگر گروهی از مددجویان، کودکان بازمانده از تحصیل هستند و به همین دلیل برای آنها در کانون مدرسه ساخته شده است و معلمانی از آموزش و پرورش حضور دارند که مثل بیرون به این افراد درس داده می‌شود. تعدادی از مددجویان کم‌سواد و تعدادی بی‌سواد هستند که آموزش از نهضت سواد‌آموزی شروع می‌شود و تا مقاطع دانشگاهی آزاد است و ادامه تحصیل به نظر خود مددجو بستگی دارد. برای تحصیل همه‌‌چیز رایگان در اختیار مددجویان
قرار می‌گیرد.
ظاهرا یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مددجویان کانون اصلاح و تربیت فعالیت‌های ورزشی است. در این‌باره بیشتر توضیح می‌دهید؟
در بخشی از کانون یک سالن سرپوشیده ورزشی به وسعت 2600مترمربع وجود دارد که مددجویان در آن انواع فعالیت‌های ورزشی را انجام می‌دهند. برای همه این ورزش‌ها هم مربی درنظر گرفته‌ایم. ما در کانون برای ورزش اهمیت زیادی قائلیم چرا که برای سلامت این بچه‌ها ضروری است. فعالیت دیگری که در کانون انجام می‌شود، فعالیت‌های هنری شامل تئاتر، سرود و... است و یک سالن سینما هم برای بچه‌ها وجود دارد که در آن فیلم‌های به‌روز که مناسب بچه‌ها و آموزنده باشد نمایش داده می‌شود. تلاش میکنیم با این فعالیت‌ها مددجویان را به لحاظ روحی تقویت کنیم و چیزهایی را که در زندگی داشته اما از دست داده‌اند به آنها برگردانیم.
با توجه به سن‌کم مددجویان و نیازی که آنها به خانواده‌های‌شان دارند، برنامه ملاقات آنها به چه شکلی است؟
اینجا در کانون برخلاف زندان‌های دیگر که ملاقات به شکل کابینی است، به شکل حضوری انجام می‌شود و بچه‌ها با خانواده‌های‌شان رو در رو و حضوری ملاقات دارند. هر هفته یک نوبت می‌توانند با خانواده‌های‌شان ملاقات کنند.
در مناسبت‌هایی مثل نوروز، روز مادر و... که بچه‌ها نیاز دارند کنار خانواده‌های‌شان باشند برای آنها چه کار می‌کنید؟
در مناسبت‌های ملی و مذهبی برنامه‌های ویژه‌ای برای مددجویان داریم. مثلا خانواده‌ها، به‌ویژه خانواده دختران را دعوت میکنیم که کنار فرزندشان حضور داشته باشند. مثلا در برنامه نمایش فیلم، خانواده مددجو هم کنارش حضور داشته باشد. یا در شب‌های رمضان که مراسم افطار داریم خانواده‌های‌شان را هم دعوت میکنیم تا کنار بچه‌ها باشند.
آیا پیش‌آمده مددجویانی که به‌خاطر درگیری و جرائم خشن پای‌شان به آنجا کشیده شده در کانون با یکدیگر درگیری پیدا کنند؟
در یک خانواده هم گاهی ممکن است اختلاف پیش بیاید و گاهی درگیری اتفاق بیفتد. در کانون هم همینطور است. اگر درگیری بین آنها اتفاق نیفتد جای سؤال وجود دارد؛ اما نه هر دعوایی. باید سن و شرایط مددجویان را هم درنظر گرفت. مثلا سر شست‌وشوی ظرف یا مسائل این‌چنینی ممکن است با هم اختلاف پیدا کنند. اما اینکه منجر به درگیری شدیدی شود نه.
تا به حال موردی از خودکشی در کانون اتفاق افتاده است؟
در زندان‌ها خط قرمز ما خودکشی است. به لطف خدا در کانون حتی نام خودکشی هم برده نمی‌شود و نامش هم نباید برده شود. در اذهان مددجویان هم نباید باشد. در سازمان زندان‌ها هم ریاست محترم سازمان، خط قرمز را خودکشی اعلام کرده‌اند. چنین اتفاقی برای ما خیلی سخت است. ما به‌عنوان زندانبان زمانی کارمان را باطل می‌دانیم که خدای نکرده چنین اتفاقی بیفتد. اصلا قابل توجیه نیست.
آیا تعداد مددجویان با امکانات شما همخوانی دارد؟
بله امکانات ما مناسب است. ما رسالت سنگینی داریم. باید آنها را اصلاح و تربیت کنیم. اما هرقدر تعداد آنها و تراکم بالا برود مسئله اصلاح و تربیت کمتر می‌شود. چون اگر جمعیت زیاد باشد کیفیت کار پایین می‌آید. پس اگر جمعیت کیفری کمتر شود ما در کارمان موفق‌تریم. فضای کانون از استاندارد دنیا بالاتر است. استاندارد برای هر مددجو 11مترمربع است اما ما در کانون اصلاح و تربیت تا 22مترمربع را هم تامین کرده‌ایم.
ورزش در کانون
امکانات ورزشی کانون 3بخش دارد؛ سالن سرپوشیده‌ای که در آن ورزش‌هایی مثل فوتبال، والیبال، بسکتبال و... انجام می‌شود. سالن دیگری که در آن انواع وسایل بدنسازی قرار دارد و سالن دیگری که تشک بزرگ کشتی در آن پهن شده و مددجویان در آن به کشتی و ورزش‌های رزمی می‌پردازند.
حرفه‌آموزی
در کانون اصلاح و تربیت بخش‌های آموزشی زیادی وجود دارد. آرایشگری، خیاطی، صنایع چوب، معرق‌کاری و... ازجمله این مراکز آموزشی است. مددجویان از صبح تا ظهر وقت‌شان را در این کارگاه‌ها می‌گذرانند و در پایان به آنها گواهینامه مهارتی داده می‌شود که می‌توانند بعد از آزادی از آن استفاده کنند و برای خودشان کسب‌وکار راه بیندازند.
سینما کانون
یکی دیگر از امکاناتی که در کانون برای مددجویان فراهم شده، سالن سینماست. آنطور که مسئولان کانون می‌گویند این سینما فعال است و فیلم‌های روز که مناسب مددجویان باشد برای آنها نمایش داده می‌شود و آنها معمولا استقبال خوبی از تماشای فیلم می‌کنند و نقش مهمی در پر‌کردن اوقات فراغت‌شان در کانون دارد.
مدرسه‌ای در قلب کانون
تقریبا همه مددجویان کانون اصلاح و تربیت در سن تحصیل هستند و بعد از دستگیری ادامه تحصیل‌شان با مشکل روبه‌رو می‌شود. به همین دلیل در بخشی از محوطه کانون، مدرسه نسبتا بزرگی ایجاد شده و مددجویان در مقاطع مختلف تحصیلی در این مدرسه مشغول به تحصیل می‌شوند.