یک میلیون لیتر بنزینی که دود می‌شد

محمد قربانی- روزنامه نگار

از ابتدای دوره جدید مدیریت شهری، معاونت فنی و عمرانی درکنار ساخت ابر‌پروژه‌هایی همچون ادامه بزرگراه یادگار‌امام(ره)، شبکه آب‌های سطحی، ساخت بزرگراه شهیدبروجردی و...‌ یکی از اهداف اصلی خود را تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح در راستای کاهش زمان تردد شهروندان گذاشت چراکه بررسی کارشناسان حوزه فنی و عمرانی شهرداری تهران نشان داده که بسیاری از تقاطع‌هایی که در سطح شهر داریم به دلایلی گردش‌هایشان هنوز کامل نیست و عمدتا به‌علت وجود معارضان در زمان اجرای پروژه، تکمیل تقاطع‌ها ناقص باقی‌مانده است.
تقاطع‌های غیرهمسطح یکی از پرکاربردترین موارد طراحی قوس‌ها در راه‌سازی است چراکه این قوس‌ها رابطی برای تبادل‌ها هستند که در نتیجه در تسهیل جریان ترافیک مؤثرند اما عدم‌تکمیل و ناقص باقی‌ماندن اجرای پروژه‌های ساخت و تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح شاید در نگاه اول هزینه چندانی بر شهر و شهروندان عارض نکرده اما بررسی‌ها نشان داد که تهرانی‌ها به‌علت همین افتتاح‌های ناقص 778کیلومتر مسیر اضافه طی می‌کنند؛ به‌عبارت ساده‌تر، مردم پایتخت هر روز به اندازه حدودی فاصله تهران تا شهر دهشیر از شهرستان تفت واقع در استان یزد که حدود 780کیلومتر فاصله دارد را در قالب گردش اضافی در بزرگراه‌های تهران طی می‌کنند. لذا برای حل این مشکل و بنا بر برنامه‌ریزی مدیریت شهری مقرر شد این 778کیلومترمسیر اضافه با ساخت تقاطع‌های غیرهمسطح تبدیل به ۵۷‌کیلومتر مسیر شود، یعنی با اصلاح تقاطع‌ها، 730کیلومتر راه مردم کوتاه می‌شود. شاید نمونه موفق این کاهش گردش بزرگراهی، اصلاح کمربندی جنوب تهران باشد که از آبیک قزوین آغاز می‌شود و به انتهای ضلع جنوب فرودگاه امام خمینی‌(ره)‌ می‌‌رسد که با اصلاح صورت‌گرفته، ۳۰‌کیلومتر راه کوتاه‌تر شد. کوتاه‌شدن مسیری که حالا شهرداری تهران برای دستیابی به کاهش 778کیلومتر از مسیر بزرگراهی خیز برداشته است.
اما راه، راه سخت و ناهمواری است چراکه پروژه‌ها در سطح شهر فعال هستند و حالا ‌‌باید یک یا دو گردش اجرا‌نشده را تکمیل کرد که قطعا اجرای این پروژه‌ها موجب تحمیل سختی‌های کوتاه‌مدت به شهروندان می‌شود و به‌دلیل ملاحظات ترافیکی، مدیران فنی و عمرانی مجبور شدند تا نسبت به اولویت‌بندی ساخت و تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح اقدام کنند و برهمین اساس ساخت 98تقاطع به تصویب رسید که سال گذشته 11مورد از این تقاطع‌ها تکمیل شد و در اختیار همشهریان قرار گرفت و در سال‌جاری نیز هدف‌گذاری ساخت و تکمیل 18تقاطع در دستورکار قرار گرفته که کار از ابتدای سال شروع شده و حالا در آستانه پایان سال‌جاری، یک به یک این تقاطع‌ها وارد مدار بهره‌برداری می‌شوند که درصورت تکمیل این 98تقاطع هدف‌گذاری شده، حدود 730کیلومتر مسیر مردم در طول روز کاهش می‌یابد و حدود یک‌میلیون لیتر مصرف سوخت در روز کاهش پیدا می‌کند که عدد قابل‌توجهی است و قطعا آلودگی هوا هم متاثر از این موضوع وضعیت بهتری خواهد داشت.
اما کوتاه‌کردن مسیر تردد خودروها، همه دستاورد تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح نیست چراکه بررسی‌ها نشان داده است علاوه بر تسهیل در تردد، کاهش زمان سفر شهروندان، کاهش طول ترافیک، صرفه‌جویی در مصرف سوخت و در نتیجه ‌کاهش میزان آلاینده‌های هوای شهری ‌مانند تهران که تعداد روزهای هوای پاکش به زحمت به جمع انگشتان دو دست می‌رسد، کمک می‌کند.

صرفه‌جویی 8/1میلیارد لیتری سوخت در 10سال
به گزارش روزنامه همشهری، مطالعات انجام‌شده و برآوردهای به‌دست آمده از نتایج تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح نشان می‌دهد که 249 کمبود اصلاح حرکت مستقیم و گردشی در این تقاطع‌های 98گانه وجود دارد که با تکمیل آنها، بیش از 730کیلومتر از گردش اضافی در شبکه معابر بزرگراهی کاهش پیدا می‌کند که با توجه به کاهش 730کیلومتری گردش‌های اضافی در مسیرهای بزرگراهی شهر تهران و با احتساب یک بازه زمانی 10ساله، بیش از 1، 8میلیارد لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود.
دقت داشته باشید که اجرای طرح ساخت و تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح بیش از هرچیزی موجب ارتقای امنیت شهروندان در تهران می‌شود؛ چراکه با کاهش گردش‌های اضافی، زمان سفر کاهش می‌یابد و شهروندان زودتر می‌توانند به مقصد خود برسند. حالا با درنظر‌گرفتن این کاهش مسیر و صرفه‌جویی در مصرف سوخت، باید گفت که با احداث این تقاطع‌ها مجموعا از تولید و ورود بیش از 18هزار و 775تن ذرات معلق و آلاینده، به هوای شهر تهران جلوگیری می‌شود و در عین حال از انتشار بیش از 578هزار تن مونو‌اکسید کربن، بیش از 19هزار تن انواع اکسید نیتروژن و بیش از 2400تن گوگرد پیشگیری می‌شود، پس می‌توان گفت که اجرای طرح ساخت و تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح تنها یک پروژه عمرانی نیست، بلکه پروژه‌ای استوار بر ملاحظات توسعه پایدار در بخش‌های مختلف اقتصادی، زیست‌محیطی و سلامت محسوب می‌شود.

خداحافظی با درزهای الاستومری
ساخت و تکمیل تقاطع‌های غیرهمسطح یک اصل است اما نگهداری از آنها نیز بسیار مهم است، به‌ همین دلیل مهندسان و کارشناسان سعی کردند با احصای مشکلات و خطرات احتمالی و پیش‌روی تقاطع‌ها برای حل آنها چاره‌اندیشی کنند، به‌گونه‌ای که بررسی‌ها نشان داد درزهای انبساط الاستومری تقاطع‌ها، با اینکه درزهای مرسومی است و در عبور و مرور خودروها روی شکاف بین قطعات عرشه پل شرایط بهتری را برای تردد خودروها فراهم می‌کنند و حتی باعث جلوگیری از آسیب ناشی از حرکت‌های انتقالی و چرخشی می‌شوند، اما یکی از پاشنه‌های آشیل تقاطع و پل‌ها‌ست که بر همین اساس تصمیم گرفته شد تا از روش‌های جدیدی برای مهار و کنترل این مشکل استفاده کنند. به همین دلیل ‌سراغ درزهای انبساط جدید رفته و به‌صورت پایلوت در پل B9 این درزهای انبساط را که طول عمر بیشتری دارند و برای راکبان سهولت تردد به همراه دارند، ‌نصب کردند تا درصورت موفقیت‌آمیزبودن این روش، این نوع درزهای انبساط در سایر پروژه‌ها نیز به‌کار گرفته شود.

نقوش معماری ایرانی-اسلامی روی قالب‌های جدید تقاطع‌ها
اما کوتاه‌کردن مسیر مردم با حذف گردش‌های اضافی و در نتیجه کاهش زمان تردد و آلودگی، تنها دستاورد این تقاطع‌های غیرهمسطح نیست بلکه مدیران شهری با توجه به استقبال شهروندان و تأثیر این تقاطع‌ها، سعی کردند که از ظرفیت موجود در راستای معرفی و اعتلای فرهنگ و معماری ایرانی- اسلامی استفاده کنند به‌گونه‌ای که طراحی سازه‌ها براساس معماری ایرانی- اسلامی در دستور کار قرار گرفته ‌و سعی شده تا به سمتی بروند که از نماها و جداره‌های جدید با رویکرد ایرانی- اسلامی استفاده شود که براساس پیگیری‌ها مشخص شد که مقرر شده در پروژه‌های جدید و نه قدیمی، طرح‌های نهایی‌شده که به سازمان مهندسی و عمران ابلاغ شده، به کار گرفته شود که در حال حاضر طرح‌ها در مرحله ساخت قالب‌های جدید هستند تا همشهریان در تقاطع‌های جدید با پروژه‌های زیبایی مواجه شوند.

روش های نوین برف زدایی به جای نمک و ماسه

سال‌هاست در زمان بارش برف، برای جلوگیری از یخ‌زدن معابر و در پی آن گرفتار‌نشدن خودروها، شهرداری‌ها از روش سنتی و همیشگی پاشیدن نمک و ماسه استفاده می‌کنند؛ چراکه نمک می‌تواند نحوه مخلوط‌شدن لایه‌های آب را تغییر دهد و مانع از یخ‌زدن معابر و جاده‌ها شود. این نمک‌هایی که در سطح معابر در زمان بارندگی ریخته می‌شود، شبیه نمک خوراکی اما درشت‌تر هستند و از سدیم و کلرید تشکیل شده‌اند و به سرعت روی سطح معابر حل می‌‌شود اما کلرید را بر جای می‌گذارد که از طریق رواناب‌ها و نشت آب، وارد منابع آبی اطراف می‌شود. اما فارغ از تأثیرات مخرب زیست‌محیطی، نمک میانه خوبی با سازه‌های عمرانی ندارد چراکه ادامه این فرایند می‌تواند موجب ایجاد ترک در بتن، خوردگی قطعات فولادی در بخش‌های مختلف زیر سازه و حتی ایجاد گرفتگی در سیستم زهکش پل‌ها شود که در بلندمدت می‌تواند آثار مخربی داشته باشد.
حالا در این میان پل‌ها به‌واسطه شیب موجود در شیب‌راهه‌های ورودی و خروجی، بیشتر مستعد لغزندگی در زمان بارش برف هستند، پس احتمال کندی حرکت و تصادف و در نتیجه، انسداد مسیر پل‌ها و معابر منتهی به آنها در شرایط بارندگی وجود دارد. همچنین پل‌ها به واسطه اجزای بتنی و فلزی‌ای که دارند درصورت استفاده از شن و نمک در عملیات برف‌روبی آسیب‌پذیرتر می‌شوند پس اتخاذ روش‌های نوین یخ‌زدایی در این نوع معابر یک الزام است.
 به همین دلایل مهندسان فنی تصمیم گرفتند که با اتکا به تجارب جهانی، راه‌حل‌هایی را برای مهار این مشکل پیدا کنند که نتایج بررسی‌ها آنها را به استفاده از مایع «استات منیزیم» راهنمایی کرد؛ چراکه این محلول ذوب‌کننده برف و یخ است که می‌توان به جای نمک و شن در پروژه استفاده کرد.
بنابراین برای نخستین‌بار در کلانشهر تهران، پل B 9 در بزرگراه ارتش در شمال تهران که بیشتر مستعد برف است و یک دوربرگردان غیرهمسطح است، انتخاب شد تا این تکنولوژی جدید روی آن آزمایش شود که در طول پروژه لوله‌کشی‌هایی انجام شده و قرار است همزمان با برودت هوا و بارش برف، سنسورهای این پروژه از طریق دستگاه plc  یا تابلو فرمانی که دارد، هم دما و هم رطوبت را بسنجد و درصورت بارش برف از طریق پاشش مایع «استات منیزیم»، معابر را از شر یخ‌زدگی نجات دهد، البته مقرر شده که پل b10 که آن‌هم در بزرگراه ارتش واقع شده از طریق گرمایش از کف، تجهیز شود تا مهندسان و متخصصان بررسی‌های لازم را درمورد میزان موفقیت‌آمیز‌بودن این دو پروژه بررسی کنند.
البته استفاده از این تکنولوژی و امکان تسری به سایر پل‌ها شاید سؤالی در مورد منابع مالی اجرای این تکنولوژی به ذهن متبادر کند اما به یاد داشته باشید که براساس پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته برای اجرای طرح پاشش مایع استات منیزیم حدود 3 تا 5میلیارد تومان پیش‌بینی هزینه شده که در درازمدت عدد قابل‌توجهی نیست؛ ضمن اینکه هم آسفالت و هم جداول پل‌ها از شر نمک حفظ می‌شود.