ایجاد فضای یکپارچه زیستی در محلات الگو

مهدی عباسی، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران

در جامعه امروز شهری برای دستیابی به توسعه پایدار، محله، بنیادی‌ترین عنصر شهری و حلقه واسط بین شهر و شهروندان است. از گذشته‌های دور محلات شهرها در شکل‌دهی و سازماندهی امور شهری جایگاه ویژه‌ای داشتند. هر محله با ارائه خدمات روزمره مورد نیاز و با ایجاد نمادهای محله‌ای و ویژگی‌های خاص موجب می‌شد ساکنان آن نوعی احساس تعلق و هویت داشته باشند؛ تا جایی که هر شهروند با نام محله‌ای که در آن می‌زیست، شناخته می‌شد.
با تحولات سریع دوران معاصر ورود به مرحله‌ گذار و تغییر زیربناهای معیشتی و روابط اجتماعی، این فعالیت به هم ریخت. درگذشته برای مدیریت آبادانی، پاکسازی و ایجاد امنیت و... از اهالی محله مشارکت می‌خواستند و در تمام مسائل مربوط به محله، نقش شهروندان حائز اهمیت بود، ولی به‌مرور این نقش از مردم برداشته شد و ساکنان محله‌ها از هویت خاص محله خود تهی شدند. شاید بتوان عدم‌مشارکت با مدیریت شهری توسط شهروندان، در حل مشکلات شهری را نتیجه ازبین‌رفتن تعلق‌خاطر ساکنان به محله‌ها دانست.
وسعت محله‌ها در چارچوبی مشارکتی و مردم‌محور یکی از عوامل مهم در برنامه‌های توسعه پایدار شهری است. در همین راستا، توجه بیشتر به تنوع و ابعاد مختلف نیازهای انسانی به‌عنوان موجودی اجتماعی، ازجمله بستر و الگوی سکونتی، باید بیش‌ازپیش موردتوجه معماران، برنامه‌ریزان و طراحان شهری قرار گیرد. موفقیت این بستر، در گرو توجه به فرهنگ، آداب و سنن و سبک زندگی شهروندان است؛ به شکلی که بتواند ارتقا‌دهنده کیفیت زندگی باشد و محله‌ای الگو را نتیجه دهد. محله الگو فضایی یکپارچه برای زیست اجتماعی و فردی مهیا خواهد کرد؛ به‌گونه‌ای که بتواند ضمن تکیه بر اصول و ارکان هویتی گذشته، پاسخگوی شرایط امروزی بوده، ظرفیتی برای زندگی پایدار نسل‌های آتی باشد و بتواند به‌عنوان معیار و ملاکی برای طراحی محله‌های مشابه قرار گیرد. کالبد و فعالیت‌های مرتبط با چنین محله هویتمندی، در هماهنگی با بستر کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی باهدف ارتقای عدالت، زیست‌پذیری و تاب‌آوری شکل‌گرفته است. عرصه‌های یک محله الگو، امن، ایمن و سرزنده است و ضمن پاسخگویی به نیازهای اقشار مختلف ساکنان، بر پایه همکاری، شهروندمداری و کنش جمعی مالکان و سرمایه‌گذاران توسعه‌یافته و مدیریت می‌شود. در چنین محله‌ای، در عین بهره‌گیری از الگوهای غنی شهرسازی و معماری بومی در قالب نظام عملکردها، نظام شبکه معابر و کانون‌ها، قطعه‌بندی‌ها و توده‌فضاها، نما، مصالح و... می‌توان از ظرفیت‌های جدید شهرسازی و معماری معاصر، نظیر فناوری‌های نوین مصالح و ساخت، فناوری‌های هوشمند و مدیریت منابع و انرژی استفاده کرد. ساخت محلات الگو، نیازمند مشارکت بخش‌های مختلف جامعه است که در این راستا، سازمان نوسازی شهر تهران مطابق با احکام تعریف شده در برنامه چهارم توسعه شهر تهران این امر را در دستور کار قرار داده است.

رویکردهای سازمان نوسازی شهر تهران در احداث محلات الگو
تأمین خدمات مورد نیاز و کاهش ترافیک و آلودگی هوا
شکل‌دهی به فضاهای جمعی و تعامل اجتماعی در مقیاس‌های مختلف از حیاط اختصاصی برای هر واحد مسکونی تا فضاهای عمومی برای واحدهای همسایگی و کل محله
توجه به موضوع محرومیت و عدم‌اشراف
برخورداری واحدهای مسکونی از نور مطلوب و طبیعی
به‌کارگیری فناوری‌های نوین و معماری سبز و پایدار
استفاده از مفاهیم و مصادیق به‌روز معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی
توجه به ویژگی‌های محیطی و واقعیت‌های اجرایی
رعایت تنوع متراژ واحدها برای افزایش استطاعت‌پذیری و برقراری انسجام اجتماعی میان ساکنان