آتش چندباره در گورستان تاریخی

محمد باریکانی/ خبر‌نگار
گورستان خالد نبی وسیع‌ترین گورستان باستانی ایران است که امتداد آن تا دره‌های کوهستان‌های اطراف این گورستان نیز کشیده شده است. این گورستان پس از ثبت ملی 2بار دچار آتش‌سوزی شد؛ یک‌بار سال گذشته بود که در حجمی وسیع ده‌ها هکتار از علف‌های گورستان در آتش سوختند و کوهستان رنگ سیاهی به‌خود گرفت و دیگری همین هفته گذشته بود که حالا متولیان محلی خالد نبی می‌گویند عامل آن شناسایی و به مراجع قضایی معرفی شده است.

خالد نبی در 3دهه اخیر به‌شدت دچار تخریب و ویرانی شد و از آنجا که این گورستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت نشده بود، هیچ مقامی پاسخگوی به آتش کشیدن و تخریب سنگ قبرهای عجیب این گورستان نبود. گورستان خالد نبی اما به‌رغم تمامی تلاش‌های محلی و ملی همچنان دستخوش تهدید و تخریب است.

مسئولان محلی خالد نبی به همشهری گفته‌اند که گردشگران   نسبت به حفظ آثار تاریخی  بی‌توجه هستند و بیشترین تهدیدهای این گورستان از سوی آنها صورت می‌گیرد درحالی‌که مردم محلی تمامی همت خود را در 3دهه اخیر بر حفظ این میراث تاریخی در استان گلستان گذاشته‌اند.

محوطه تاریخی خالد نبی شامل 3بقعه است؛ زیارتگاه خالد نبی، بقعه چوپان و بقعه عالم بابا که همه آنها زیرنظر هیأت امنای این زیارتگاه‌ها اداره می‌شود و وابسته به اداره اوقاف است.

اما وضعیت گورستان متفاوت است. گورستان وسیع خالد نبی در اختیار سازمان میراث فرهنگی است و این سازمان متولی صیانت از گورستانی است که وسعت آن براساس برخی اظهارات 30هکتار است. اما این سازمان نیز تنها متولی بخشی از این گورستان است که حالا با فنس‌کشی از دیگر قسمت‌های گورستان وسیع جداسازی شده است. همین موضوع سبب شده که اداره کل میراث فرهنگی استان گلستان به‌دلیل محدودیت‌های زیاد در جذب نیرو و وسعت بالای گورستان نتواند آنطور که باید به حفاظت از این میراث ثبت ملی شده کشور بپردازد و تنها بخشی از این گورستان را که در همسایگی بقعه خالد نبی است، فنس‌کشی کند تا گردشگرانی که به زیارت بقعه می‌روند، از سایت موزه گورستان نیز بازدید کنند.



برخورد خصمانه با گورستان تاریخی

ابراهیم کریمی، مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان گلستان به همشهری گفته است که پیش از ثبت ملی گورستان خالد نبی همه‌ساله گردشگران و زائرانی که به زیارت بقعه خالد نبی می‌رفتند، اقدام به شکستن سنگ قبرها می‌کردند. برخی به اشتباه تصور می‌کردند که این گورستان باستانی ایران مظهر شرک است و باید نابود شود. برخی دیگر سنگ‌هایش را می‌شکستند و با خود به یادگار می‌بردند و عده‌ای دیگر با سنگ‌قبرهای گورستان باستانی مانند غنیمت رفتار می‌کردند.

کریمی می‌گوید: سال گذشته اعتبار 300میلیون تومانی برای فنس‌کشی در بخشی از گورستان باستانی خالدنبی اختصاص دادیم و کانکس نگهبانی برای حفاظت از گورستان را با قاطر به این منطقه صعب‌العبور حمل کردیم تا گورستان دارای نگهبان شود و گردشگران به این محوطه آسیب نرسانند.

او درخصوص آتش‌سوزی اخیر در گورستان خالدنبی می‌گوید: استان گلستان منطقه‌ای گندم‌خیز است و محوطه‌ای که گورستان خالد نبی در آن قرار دارد، دارای مراتع دست‌نخورده و بکر است که علف‌های کوتاه‌قد در آن رشد می‌کنند و به هنگام گرما یک جرقه کافی است تا این محوطه آتش بگیرد اما در آتش‌سوزی اخیر نیز تنها همین علف‌های کوچک آتش گرفتند و آتش‌سوزی آنها هیچ صدمه‌ای به سنگ‌های گورستان وارد نکرده و بلافاصله نیز توسط نگهبان محوطه و مردم خاموش شده است. او از اختصاص 700میلیون تومان برای رساندن آب و برق به محوطه خالد نبی در سال97 خبر داد و گفت: رساندن برق به آن منطقه با هدف نصب دوربین‌های مداربسته برای حفاظت بیشتر از مجموعه خالدنبی انجام می‌شود و قرار است با این مبلغ مسیر سخت دسترسی گردشگران به گورستان خالدنبی تسهیل شود. همه این اقدامات نیز با نظارت کامل و تأیید کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اتفاق می‌افتد.

او با اعلام اینکه مدیریت گورستان خالدنبی منفک از مدیریت و هیأت امنای بقعه خالدنبی است، می‌گوید: مدیریت این دو مجموعه جدا از یکدیگر هستند و اگر پولی از مردم بابت ورود به خالد نبی گرفته می‌شود، مربوط به اوقاف و هیأت امنای بقعه خالد نبی است و هیچ ارتباطی با محوطه گورستان خالد نبی ندارد.

براساس یافته‌های همشهری، مسئولان محلی در محوطه خالد نبی درصدد جابه‌جایی سنگ‌ قبرهای این گورستان هستند اما مدیرکل میراث فرهنگی استان گلستان به همشهری می‌گوید: آنها به‌هیچ‌وجه اجازه جابه‌جایی سنگ قبرها را ندارند و این موضوع در توافقی که با هیأت امنای بقعه خالد نبی انجام شده، مورد تأکید قرار گرفته است.

اما تکلیف ده‌ها هکتار محوطه بیرون مانده از فنس‌کشی سازمان میراث فرهنگی در گورستان خالد نبی چیست که در دره‌ها و کوهستان‌های نزدیک به گورستان فنس‌کشی شده قرار گرفته‌اند و در آتش‌سوزی‌ها دچار خسارت می‌شوند؟ کریمی‌می‌گوید: گورستان خالدنبی چند ده هکتار وسعت دارد و امکان فنس‌کشی تمامی این مجموعه وجود ندارد ولی دایره حفاظتی از بخش‌های بیرونی نیز گسترده خواهد شد تا به هیچ عنوان هیچ‌کس حق دخل و تصرف در این اثر تاریخی ثبت ملی شده را نداشته باشد.


   گردشگران غیرمسئول، جامعه محلی را عاصی کرده‌اند

گورستان خالد نبی به گفته صالح حمید‌زاده، دهیار روستای گچیسوی بالا که محدوده گورستانی خالد نبی در حوزه مسئولیت او قرار دارد، از ابتدای سال97 تاکنون حدود 300هزار بازدید‌کننده داشته که اگر همه آنها، ورودی 2 تا 5 هزار تومانی به این مجموعه را پرداخت کرده باشند، رقمی بین 600میلیون تومان تا یک میلیارد و 400میلیون تومان نصیب بقعه خالد نبی کرده است؛ اما از آنجا که این مجموعه زیرنظر سازمان اوقاف اداره می‌شود، از این مبلغ هیچ رقمی صرف حفاظت از گورستان تاریخی خالد نبی نمی‌شود. دهیار روستای خالدنبی اما منتشرکنندگان خبر آتش‌سوزی در گورستان خالدنبی را افرادی می‌داند که نسبت به وضعیت این گورستان منصفانه قضاوت نکرده‌اند. او می‌گوید: فرهنگ غلط گردشگری بیشترین آسیب را به محوطه خالد نبی زده است و هربار که گردشگران به این منطقه ورود می‌کنند، انبوهی از زباله در منطقه برجای می‌ماند و متأسفانه گردشگران به سنگ‌های تاریخی گورستان و محیط‌زیست منطقه آسیب می‌زنند.  حمیدزاده می‌گوید: در همین مورد اخیر آتش‌سوزی در گورستان خالد نبی چند گردشگر به این منطقه آمدند و با انداختن ته‌سیگار در بین علف‌ها موجب آتش‌سوزی 1200مترمربع از منطقه گورستان و بخش زیادی از مراتع خارج از فنس‌کشی شدند که البته شناسایی و به مراجع قضایی معرفی شدند. او از مشکلات جامعه محلی منطقه خالد نبی در برخورد غیرمسئولانه گردشگران نیز سخن گفته است. به گفته او، به‌رغم آنکه مردم محلی بارها نسبت به حفاظت از سنگ‌های تاریخی گورستان خالد نبی و محیط‌زیست زیبای این منطقه به گردشگران تذکر داده‌اند باز هم آنها بی‌توجه به تذکرات جامعه محلی به محوطه گورستانی و محیط‌زیست منطقه آسیب‌زده‌اند.