اکباتان؛ بزرگ‌ترین پایانه زیرزمینی قطارهای شهری ایران
پروانه بهرام‌نژاد-روزنامه‌نگار
مرداد‌ماه سال گذشته بود که خبر بهره‌برداری از بزرگ‌ترین پایانه زیرزمینی قطارهای شهری ایران بعد از ۱۴سال انتظار در نخستین شنبه از شنبه‌های امید و افتخار از سوی شهرداری تهران داده شد و در بیست‌ونهمین روز از مرداد‌ماه پایانه اکباتان آغاز به‌کار کرد. اما در این پایانه چه کارهایی انجام می‌شود؟
6 برابر سنگین‌تر از هر ایستگاهی
پایانه‌ها در دنیا با هدف ایجاد مکانی برای تعمیر و نگهداری واگن‌ها و انجام سرویس‌های دوره‌ای ساخته می‌شوند، اما در پایتخت با وجود آنکه سال‌ها از شکل‌گیری شبکه حمل‌ونقل ریلی شهری می‌گذرد، بیشترین تأکیدها بر افزایش خطوط بود؛ به همین دلیل مدیران از راه‌اندازی پایانه‌ها و زیرساخت‌های تعمیر و نگهداری غافل بودند. تا اینکه در دوره مدیریت شهری جدید طرح ساخت آن جدی مطرح شد و مسئولان به‌دنبال افزایش کیفیت در خدمات‌دهی حوزه حمل‌ونقل، ساخت پایانه در افزایش بهره‌وری را شروع کردند و چه مکانی بهتر از پایانه اکباتان که سال‌ها پروژه‌اش نیمه کاره رها مانده بود. پایانه اکباتان در ضلع غربی بزرگراه شهیدستاری و محدوده شمال ایستگاه متروی اکباتان قرار دارد و پیشنهاد اولیه برای ساخت آن روی زمین بود. چون اجرای عملیات روی زمین نیاز به هزینه کمتری داشت، اما به هویت و شهرنشینی منطقه اکباتان آسیب می‌زد، بنابراین به زیر زمین رفت و عملیات اجرایی آن از سال1387 آغاز شد و در گذر زمان پیشرفت‌هایی کرد و ۹۰۰هزار مترمکعب عملیات خاکی و ۲۰۰هزار متر مکعب بتن‌ریزی انجام شد. اما کارها تمامی نداشت چون به‌گفته مسئولان، پروژه آنقدر بزرگ بود که 6برابر ساخت هر ایستگاهی به امکانات و تجهیزات نیاز داشت. در نهایت حدود100 میلیارد تومان هزینه شد تا کارهای باقیمانده پایانه اکباتان به سرانجام برسد و عنوان بزرگ‌ترین پایانه زیرزمینی کشور و خاورمیانه را به خود اختصاص دهد.
مجموعه 7هکتاری
پایانه اکباتان با ۷هکتار مساحت و داشتن ۲۱خط ریلی، ظرفیت پذیرش 21رام قطار را دارد. البته در طراحی این سازه امکان ایجاد دهانه‌های بزرگ به ابعاد ۳۳متر با استفاده از اسکلت فلزی، برای نصب سوزن و ایجاد انشعاب‌های مختلف برای هدایت قطارها به هر یک از ۲۱خط ریلی فراهم شده است و از طرفی ۹خط ریلی‌اش به جایگاه تعمیرات دوره‌ای و سرویس قطارها اختصاص دارد. همچنین در این پایانه حدود ۷کیلومتر ریل‌گذاری شده که معادل ۳۰درصد طول خط۴ است. درواقع تا پیش از افتتاح پایانه اکباتان، این خط ۱۹سوزن داشت، اما پایانه اکباتان به‌تنهایی ۱۹سوزن دیگر دارد. سوزن یک وسیله مکانیکی است که در ماشین‌های ریلی امکان تغییر از یک مسیر به مسیر دیگر را در تقاطع‌ها فراهم می‌کند.
پایانه‌ای که به کمک آمد
بهره‌برداری از پایانه زیرزمینی اکباتان کمک زیادی به مجموعه شهری کرده است؛ چون در سال‌های گذشته تعمیر و نگهداری قطارها در 2پایانه فتح‌آباد و صادقیه انجام می‌شد، اما اکنون با راه‌اندازی پایانه‌های مستقل در خط۴ متروی تهران که در غربی‌ترین نقطه قرار دارد، نگهداری قطارهای خط۴ متروی تهران از 2پایانه قبلی خارج شده است. این فعالیت می‌تواند نقش مؤثری در توسعه شبکه ریلی پایتخت داشته باشد. درواقع مجریان خطوط مترو می‌توانند در پایانه اکباتان قطارهای خط۴ مترو را نگهداری و اورهال کنند. همچنین مسافران این خط شاهد کاهش سرفاصله حرکتی قطارها و افزایش ظرفیت‌گیری خواهند بود.
ساخت پلازا با نظر اهالی
به‌گفته دست‌اندرکاران با افتتاح این پایانه، بیش از ۲هزار میلیارد تومان به دارایی‌های شهرداری تهران اضافه شده است. همچنین این پایانه گرچه در حوزه تعمیر و نگهداری، سرویس‌های دوره‌ای و... مزایای زیادی دارد، اما می‌تواند کمک‌کننده مدیریت در شرایط اضطرار برای اعزام یا تخلیه قطارها باشد. البته مدیران شهری درنظر دارند که با جمع‌آوری کارگاه ساخت پایانه اکباتان و تکمیل کامل پروژه، عملیات تجهیز ساخت پلازا روی سطح پایانه شروع شود که این پلازا براساس خواسته و با توجه به‌نظر اهالی خواهد بود.
اولین و آخرین پایانه نیست
پایانه زیرزمینی اکباتان ازجمله طرح‌های بزرگی است که می‌تواند به توسعه متروی تهران کمک بسزایی کند اما نخستین و آخرین آن نخواهد بود؛ چون مدیران شهری علاوه بر تأسیس این پایانه، به‌دنبال ایجاد پایانه‌های دیگری در محدوده‌های دولت‌آباد، آزادگان و آزادی هستند تا در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسند.
