4دلیل مصرف بالای دارو در ایران

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

ایران جزو کشورهای با میزان مصرف بالای دارو در جهان است و این مصرف نسبت به سرانه جمعیت کشور نگران‌کننده است. البته آمار جدیدی از سرانه مصرف دارو در کشور منتشر نشده، اما طی یکی، دو سال اخیر برخی متولیان حوزه سلامت میزان مصرف دارو در کشور را بسیار بالاتر از نرم جهانی و حدودا 3برابر اعلام کرده‌اند. حالا پیمان ارفع، دبیر انجمن داروسازی بالینی ایران و دبیر اجرایی دوازدهمین کنگره داروسازی بالینی ایران که قرار است 17 تا 19 خرداد در مرکز همایش‌های رازی برگزار شود، هم این موضوع را تأیید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «آمار عددی درباره داروهایی که بیشترین میزان مصرف را دارند، در اختیار نداریم، اما به‌طور کلی سرانه مصرف آنتی‌بیوتیک خوراکی و مسکن‌ها، داروهای تزریقی غیربستری و دگزامتازون در ایران در مقایسه با سایر کشورها بالاست که عمدتا به‌صورت خوددرمانی مصرف می‌شود.»
به‌گفته ارفع، سرانه بالای مصرف دارو در کشور 4دلیل دارد: «به‌طور کلی با معضل مصرف بالای دارو مواجه هستیم، اما مصرف دارو و دارودرمانی به فرهنگ و بیماری‌های شایع در یک کشور بستگی دارد؛ به‌عنوان مثال، کشوری که ابتلا به بیماری‌های فشار خون یا دیابت نسبت به جمعیت آن بالاست، قطعا مصرف داروهای این بیماری نیز بیشتر است.» این پزشک با تأکید بر اینکه فرهنگ استفاده دارویی طی سال‌های اخیر در کشور کمی بهتر شده، اما هنوز نیازمند اصلاحات بیشتر در این‌باره هستیم، درباره دلیل دیگر این افزایش مصرف می‌گوید: «برخی بیماران فکر می‌کنند هرچه اقلام دارویی تجویز شده از سوی پزشک بیشتر باشد روند درمان هم بهتر خواهد بود. این روند را مخصوصا در مورد کودکان شاهدیم که والدین در زمان مراجعه به پزشک وقتی اعلام می‌شود، کودک‌شان سرماخوردگی ساده دارد و نیازی به داروی خاص و آنتی‌بیوتیک نیست، به‌راحتی این موضوع را نمی‌پذیرند.» به‌گفته دبیر اجرایی دوازدهمین کنگره داروسازی بالینی ایران، بحث خوددرمانی از سوی بیمار و اطرافیان، همچنین مراجعه همزمان بیمار به چندین پزشک و متخصص برای درمان یک نوع بیماری منجر به تجویز داروهای مشابه و تنوع دارویی می‌شود و از دیگر دلایل افزایش سرانه مصرف دارو و عاملی برای خوددرمانی‌های بعدی است.

آیا مسکن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها بی‌‌کیفیت شده‌اند؟
در حال حاضر وزارت بهداشت از تولید 97درصدی داروها در داخل کشور خبر می‌دهد، اما بیماران از کاهش کیفیت برخی از داروهای ایرانی گلایه دارند. آنها معتقدند که برخی مسکن‌ها دیگر اثربخشی گذشته را ندارند و مجبور به افزایش دوز مصرفی خود شده‌اند که به نوعی می‌تواند در افزایش سرانه مصرف مسکن‌ها تأثیرگذار باشد. دبیر انجمن داروسازی بالینی ایران اما کاهش کیفیت داروهای ایرانی را تأیید نمی‌کند و می‌گوید: «برخی بیماری‌ها ازجمله میگرن‌ به مرور زمان نسبت به مسکن‌ها مقاوم می‌شوند. این ربطی به کیفیت یا ایرانی و خارجی بودن دارو ندارد. تصور کاملا اشتباهی است که چون اکثر داروها برند داخلی هستند، پس کیفیت ندارند و منجر به بهبودی نمی‌شوند. همین حالا هم بخش قابل‌توجهی از بیماران، مراحل درمانی خود در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را با داروهای ایرانی انجام می‌دهند.»
نیمه دوم سال گذشته و با شروع فصل سرما، بیماری‌های ویروسی به‌شدت افزایش پیدا کرد و حتی در مقطعی کمبود داروهای آنتی‌بیوتیک کودکان هم به‌وجود آمد؛ به‌طوری که وزارت بهداشت تصمیم به واردات فوری گرفت. اما در این‌باره هم برخی پزشکان و خانواده‌ها از کاهش اثربخشی شربت‌های‌ آنتی‌بیوتیک می‌گفتند و اینکه طول درمان بیماری در کودکان به‌دلیل همین کاهش کیفیت، افزایش پیدا کرده است. ارفع این مسئله را هم ناشی از کاهش کیفیت داروها نمی‌داند، اما می‌گوید که آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی می‌توانند مقاومت ایجاد کنند: «اینکه برخی عنوان می‌کنند، شربت‌های سرماخوردگی منجر به بهبودی نمی‌شود، به نوع سرماخوردگی بستگی دارد؛ ممکن است بیماری ناشی از ویروس یا باکتری باشد و تشخیص درست و تجویز مناسب دارو صورت بگیرد. بدون مطالعه علمی کیس با کیس (بیمار به بیمار) نمی‌توان گفت که شربت‌ها بی‌کیفیت شده‌اند.» به‌گفته این پزشک، سرانه بالای مصرف دارو، ریسک عوارض دارویی را بیشتر می‌کند و در این‌باره توضیح می‌دهد: «ممکن است پزشک تجویزی از یک خانواده دارویی برای بیمار انجام دهد، اما پیش از این بیمار از خانواده همان دارو را در خانه داشته و خودسرانه مصرف کند. این مسئله ریسک تداخل دارویی و ریسک عوارض را افزایش می‌دهد.» ارفع درباره اینکه چه اقداماتی باید برای استانداردسازی مصرف دارو در کشور انجام داد، می‌گوید: «با فرهنگ‌سازی به مردم، آموزش‌ به کادر درمان در انتخاب دارو و تجویز دوز مناسب، جلوگیری از تجویز داروهای مشابه و افزایش آگاهی بیماران از طول مدت درمان، می‌توان سرانه مصرف دارویی را کنترل کرد و به حد استاندارد رساند‌‌.»