نقشه بازار اجاره در ایران

احمد میرخدایی-روزنامه‌نگار

مستأجران در شرایط سختی هستند؛ هرچند هیچ آمار شفاف و قابل اتکایی از وضع خانوارهای مستأجر در ایران وجود ندارد و ارقام مختلفی از 23تا 37درصد در مورد میانگین نرخ اجاره‌نشینی مطرح می‌شود. فارغ از این ابهام آماری قابل توجه، مسئله اصلی این است که سهم هزینه اجاره در سبد خانوارهای ایرانی به واسطه تنش‌های اقتصادی سال‌های اخیر رشد کرده و به قولی در شهر تهران به مرز 70درصد رسیده است.
به گزارش همشهری، آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران حاکی از این است که حدود 32درصد خانوارهای ایرانی فاقد مسکن ملکی بوده و از این میزان، 23.2درصد مستأجر هستند.این در حالی است که در سرشماری نفوس و مسکن 1395، درصد خانوارهای مستأجر 30.7درصد اعلام شده بود و از آن دوره تاکنون هیچ اتفاق برجسته‌ای که به خانه‌دار شدن مستأجران منجر شده باشد، رخ نداده است. فقدان آمارهای شفاف و قابل اتکا در حوزه مسکن و اجاره، یکی از مسائلی است که ساماندهی این بازارها را سخت کرده و پیش از هر اقدام عملی برای اصلاح ریشه‌ای این حوزه‌ها، باید تمهیدی برای شفاف‌سازی آنها اندیشیده شود.

اجاره‌نشینی در تنور تورم
جهش‌های متوالی قیمت مسکن، مستقیم و البته با اندکی تأخیر به رشدهای پی در پی قیمت اجاره منجر شده و به واسطه اینکه شیب افزایش قیمت مسکن در بلندمدت بالاتر از شیب افزایش تورم مصرف‌کننده است، متأسفانه سهم هزینه اجاره در سبد خانوارهای مستأجر روند صعودی پیدا کرده است. آنگونه که رصد آمارهای رسمی نشان می‌دهد، شاخص قیمت اجاره در دوره‌های جهش قیمت مسکن، بیش از تورم مصرف‌کننده و در دوره‌های رکود بازار مسکن در محدوده شاخص تورم رشد کرده و در مجموع هزینه اجاره مسکن از میانگین سایر هزینه‌های خانوار بیشتر رشد کرده است. در این میان به واسطه تفاوت در ضریب رشد درآمدهای خانوارهای مستأجر با تورم بازار اجاره، سال به سال فشار بازار اجاره بیشتر شده و به‌ویژه در کلانشهرها، اوضاع وخیمی برای اجاره‌نشینان ایجاد کرده است.
طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، هزینه اجاره بهای مسکن در شهر تهران از سال 1390تا 1401حدود 14برابر شده درحالی‌که در همین بازه زمانی، رشد درآمد خانوارهای تهرانی 12.6درصد بوده است. معنای این اتفاق، بالا رفتن سهم هزینه اجاره از سبد هزینه خانوارهای مستأجر است به‌گونه‌ای که این رقم در کل کشور از حوالی 33درصد در ابتدای دهه 90به بالای 40درصد در شرایط فعلی و در شهر تهران به ارقامی در محدوده 65تا 70درصد افزایش یافته است. سرمایه‌ای بودن مسکن در ایران و عرضه کمتر از تقاضای بالقوه، از عوامل اصلی رشد نجومی قیمت اجاره در ایران است و این فرایند جز با افزایش کیفیت ساختمان‌سازی و پاسخ‌دهی مناسب به تقاضای اجاره‌نشینی از طریق راهکارهایی نظیر احداث مسکن استیجاری کوچک‌مقیاس، ایجاد شرکت‌های اجاره‌داری حرفه‌ای و انتظام‌بخشی حوزه املاک و مستغلات میسر نیست.