جنجال مجازی علیه فطریه

«فطریه‌ها را در سطل زباله بریزید»، این پیام جدیدترین توصیه‌ مغرضانه در فضای مجازی در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و عید فطر بود که به مردم تأکید می‌کرد به جای پرداخت فطریه به نهادهای مختلف، آن را در سطل زباله بیندازند تا به‌دست نیازمندان برسد. در این میان برخی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج‌نشین هم همین مسئله را مورد توجه قرار داده و اعلام کردند روحانیون بلندپایه در جمهوری اسلامی، سازوکارهای محکمی برای دریافت فطریه تعریف کرده‌اند و حکومت به‌صورت سازماندهی شده زکات فطریه مردم را جمع می‌کند با وجود این، فقر به‌طور بی‌سابقه‌ای در ایران گسترده شده است. اما اصل ماجرای اجبار مردم مردم به پرداخت فطریه‌هایشان به نهادهای مختلف چیست؟ این سؤال هم مطرح است که آیا این نهادها وظیفه اصلی‌شان برای توزیع زکات فطریه میان فقرا را به خوبی انجام نمی‌دهند و کوتاه ماندن دست مستضعفان از فطریه‌های مردمی، منتج به افزایش فقر در جامعه و افزایش آمار زباله‌گردها در کشور شده است؟
       
اولین نکته مهم در این‌باره آگاهی از موارد مجاز برای صرف فطریه است. تعدادی از مراجع اعزام، فطریه را برای این موارد مجاز دانسته‌اند؛ «فقرا، مسکینان (افرادی که وضعیت اقتصادی‌ بدتر از فقرا دارند)، مسافران در راه مانده (خرج برگشت به شهر خود را ندارند)، بدهکاران (نمی‌توانند قرض خود را بپردازند)، در راه خدا (برای تمام کارهای خیری که سود و نفع آن به عموم مسلمین برسد، مانند ساختن و تعمیر مسجد، راه، پل، مدرسه و بیمارستان و...) و کافرانی که با دادن زکات به اسلام ترغیب می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند، پرداخت به نایب امام یا کارمندان حکومت اسلامی که مأمور جمع‌آوری زکات و رساندن آن به نیازمندان هستند.» بررسی این موارد نشان می‌دهد که حداقل در 4مورد، هیچ نهادی در دریافت زکات فطریه دخیل نیست و اقدامی است که می‌تواند از سوی خود پرداخت‌کنندگان فطریه به افراد نیازمند صورت بگیرد. از سوی دیگر برخی از علمای شیعه مانند آیات‌عظام صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی هم مصرف فطریه در تمامی این موارد را جایز نمی‌دانند و به تأکید آنها «فطریه فقط برای فقرا و مسکینان شیعه است و لازم نیست آن را در موارد دیگر هزینه کرد.» آنها همچنین اعلام کرده‌اند «مستحب است هرکسی فطریه خود و خانواده‌اش را در مرحله اول به اقوام و خویشاوندان فقیرش بدهد و اگر در میان آنها فقیری نباشد، به همسایه فقیر یا اهل علم و فضیلت و تقوا که فقیر هستند، بپردازد.» حتی انتقادهایی هم که از جمع‌آوری فطریه در مساجد و صرف آن برای ساخت و تعمیر مساجد به جای توزیع میان فقرا و نیازمندان مطرح می‌شود را هم برخی مراجع عظام تقلید تأیید می‌کنند. ازجمله آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، آیت‌الله سیدعلی سیستانی و آیت‌الله وحید خراسانی که اعلام کرده‌اند: «با بودن فقرای شیعه، زکات مال را در دیگر موارد هزینه نکنید»‌ یا «بنابر احتیاط واجب مصرف زکات فطره در ساختمان مسجد یا حسینیه جایز نیست و زکات فطره بنابراحتیاط واجب باید به فقرا داده شود.»
       
قابل انکار نیست که این روزها به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی، سوءتدبیر در مدیریت اقتصادی کشور و فشار تورم، اقشار آسیب‌پذیر جامعه با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند و افزایش جمعیت زیر خط فقر در کشور هم به مرحله «شوک‌آوری» رسیده است. کاهش قدرت اقتصادی مردم شامل یک گروه خاص از جامعه نیست. گروه‌های مختلف حتی صنوف مختلف هم با مشکلات متعدد اقتصادی به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم مواجه شده‌اند.
اما همین خانوارهایی که دچار سقوط اقتصادی شده‌اند، هیچ زمانی روزی‌شان را از سطل‌های زباله‌ای برنمی‌دارند که بخواهند به‌دنبال جمع کردن فطریه‌ها از داخل این سطل‌ها باشند. نکته بسیار مهم‌تر بعدی هم که گره‌گشای اصل ماجرای امروز ماست، آن است که اساسا محل هزینه‌کرد این فطریه‌ها، فقرا هستند؛ یعنی که روزه‌دارانی که به عید فطر رسیده‌اند، می‌توانند با شناختی که از فقرا دارند، اقدام به پرداخت فطریه به آنها کنند. اگر این فقیر در میان اقوام و همسایگان باشد که اولویت دارد. حتی اگر در شهر خودتان باشد، اولویت دارد به اینکه مثلا آشنایی بگوید در شهرستان کسی را می‌شناسد و بهتر است به او پرداخت کنند. متأسفانه کسانی که حمله‌های شبکه‌های مجازی در این مورد را به راه انداخته‌اند، در این حد اطلاع دینی و فقهی ندارند که مورد هزینه‌کرد و چگونگی هزینه‌کرد این فطریه‌ها چگونه است که برایش راهکار هم ارائه می‌دهند. اگر صندوق‌هایی هم به این منظور در محل برگزاری نمازهای عید فطر ایجاد شده، به این علت است که این فرایند و چگونگی آن سریع‌تر دنبال شود. مشخص نیست منظور حمله‌کنندگان، کدام نهادها و ساختارها و... هستند که قرار است اقدام به دریافت این فطریه‌ها کنند، وقتی که تکلیف همه‌‌چیز روشن شده است!