یادداشت
دستاوردهای سیاست همسایگی در سالی که گذشت
محمود عباس‌زاده‌مشکینی؛ عضو کمیسیون امنیت‌ملی مجلس
جمهوری‌اسلامی ایران، به‌عنوان کشوری بزرگ و تأثیرگذار در جغرافیای ژئوپلیتیک خاورمیانه و خلیج‌فارس، نقش محوری در تحولات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی دارد. این تأثیرگذاری از این جهت در بسیاری از موارد جنبه بین‌المللی به‌خود می‌گیرد که منطقه‌ای که ما در آن قرار داریم و درحال نقش‌آفرینی هستیم، نقش راهبردی قابل‌توجهی در تحولات جهانی دارد؛ چراکه به‌قولی «هارتلند» است و در چهارراه تحولات بین‌المللی قرار گرفته‌است. وجود حدود 80درصد از ذخایر انرژی‌جهان در این منطقه، دولت‌های خاورمیانه و خلیج‌فارس را به بازیگرانی تأثیرگذار در ساختار نظام بین‌المللی تبدیل کرده‌است.
در این میان جمهوری‌اسلامی ایران با برخورداری از موقعیتی ویژه و ذخایر انرژی قابل‌توجه و همچنین بهره‌مندی از یک نظام سیاسی دمکراتیک بر مبنای تعالیم اسلامی، همواره در قامت یک قدرت منطقه‌ای مطرح بوده که نقش‌آفرینی‌اش می‌تواند مسیر تحولات را رقم بزند. نکته‌ای که در این میان باید بیش‌از پیش مورد توجه قرار گیرد، آن است که حفظ و تقویت چنین جایگاهی، آ‌ن‌هم با وجود رقبا و دیگر بازیگران توانمند منطقه‌ای، مستلزم طراحی و اجرای راهبردهای دقیق و حساب‌شده از سوی تصمیم‌سازان حوزه سیاست‌خارجی است؛ آنها هستند که باید ضمن درنظر‌داشتن ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود، به تدوین راهکارهای مناسب به‌منظور تقویت جایگاه منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی بپردازند.
در سالی که گذشت، دولت‌سیزدهم مسیر نوینی را در راستای تحقق‌بخشی به سیاست‌های ترسیم‌شده در حوزه «دیپلماسی همسایگی» طی‌کرد که جای قدردانی دارد. در گذشته توجه بیش از اندازه به رایزنی با دولت‌های غربی، دستگاه دیپلماسی کشور را از ظرفیت‌های تقویت مناسبات همسایگی غافل کرده بود؛ چالشی که با آغاز به کار دولت سیزدهم، گره‌گشایی از آن شروع شد و در ماه‌های اخیر شاهد نمودهای مهمی از ثمربخشی اتخاذ چنین راهبردی بوده‌ایم.
باید درنظر داشت که ایران در همسایگی خود، با دولت‌هایی مواجه است که در مجموع چیزی حدود نیم میلیارد نفر جمعیت دارند و بخش قابل‌توجهی از حجم تجارت بین‌المللی را به‌خود اختصاص داده‌اند. بهره‌مندی از چنین مزایایی، ضرورت تقویت همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه در این حوزه را بیش از گذشته نمایان می‌کند.
درچنین شرایطی، برقراری یک ارتباط پویا و مستمر با دولت‌های همسایه، ایران را از بازار بزرگ و تجارت‌خارجی قابل توجه کشورهای همسایه بهره‌مند می‌کند. باید درنظر داشته‌باشیم تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و تجاری، علاوه‌بر اینکه سود سرشاری برای کشورمان به‌همراه خواهد داشت، قدرت راهبردی جمهوری‌اسلامی در برابر زورگویی‌های برخی دولت‌های غربی، ازجمله آمریکا را افزایش خواهد داد و دست ما را در مواجهه با آنها بازتر از گذشته خواهد کرد.
با نگاهی به رویکردهای اتخاذ‌شده از سوی تصمیم‌سازان حوزه سیاست‌خارجی کشور به این درک روشن می‌رسیم که تقویت همکاری‌ها و به‌ویژه مراودات تجاری و اقتصادی با اتحادها و ائتلاف‌های منطقه‌ای، سهم مؤثری در افزایش قدرت تأثیرگذاری جمهوری‌اسلامی داشته‌‌است. پیوستن به سازمان همکاری شانگهای و افزایش همکاری‌ها با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فضای نوینی از مشارکت اقتصادی را پیش‌روی جمهوری‌اسلامی گشوده که در ماه‌های اخیر شاهد ثمرات آن برای اقتصاد کشور نیز بوده‌ایم. استمرار چنین روندی، در کنار همه نتایج مثبتی که برای کشور به‌دنبال خواهد داشت، زمینه‌ساز تحقق حداکثری راهبرد «خنثی‌سازی» تحریم‌ها نیز می‌شود. بررسی کارنامه دولت‌سیزدهم در حوزه دیپلماسی و سیاست‌خارجی طی یک سال گذشته، نمودار گام‌برداشتن در مسیر درستی است که کشور را به‌سوی ارتقای قدرت منطقه‌ای خود رهنمون می‌کند.
در ماه‌های اخیر گام‌های مثبتی در مسیر افزایش همکاری‌های راهبردی با کشورهای چین و روسیه برداشته شد و دوطرف با انجام رایزنی‌های مستمر، اجرای برنامه جامع همکاری‌های خود را تسهیل کرده‌اند؛ موضوعی که از برقراری یک رابطه دوسویه منطقی و مؤثر حکایت دارد.
در این میان باید یک نکته محوری مدنظر قرار گیرد؛ اینکه «سیاست خارجی» و «سیاست داخلی» 2حوزه همپوشان هستند که بازتاب آنها بر یکدیگر، بر میزان ثمربخشی‌شان بسیار تأثیرگذار است. باید با اتخاذ تدابیر مناسب، مسیر حضور مؤثر مردم در صحنه‌های مختلف کشور را بیش‌از گذشته هموار کرد؛ آن‌وقت است که می‌توان شاهد کسب دستاوردهای روزافزونی در این عرصه بود.