درباره دلایل بازگشت مخاطب به تلویزیون در‌ ماه رمضان

سیدرضا صائمی:

اگرچه سال‌هاست که بحران مخاطب تقریبا دامن همه نوع مدیوم‌های نمایشی از سینما و تلویزیون تا تئاتر و کتاب را گرفته اما کاهش اقبال و ریزش مخاطب تلویزیون همواره به بی‌اعتمادی و دلایل سیاسی نسبت داده شده که با حوزه‌های دیگر که غالبا دلایل فرهنگی و اقتصادی دارد متفاوت است. رسانه ملی که طبیعتا باید بیشترین طیف و دامنه مخاطب را داشته باشد به‌ویژه در یک دهه اخیر با کاهش مخاطب همراه بوده که فارغ از دلایل درون‌متنی، عوامل برون‌متنی مثل ظهور و گسترش شبکه‌های اجتماعی و بسط و توسعه ماهواره‌ها را هم باید در نظر داشت. بدون اینکه بخواهیم قضاوت کنیم یا درباره این مسئله سیاسی‌نگری داشته باشیم سال‌هاست که مردم یا دست‌کم بسیاری از آنها با تلویزیون قهر کرده‌اند. این قهر، هم می‌تواند به دلیل بی‌اعتمادی عمومی به رسانه ملی باشد و هم دلایل فنی و تخصصی مثل افت کیفی برنامه‌ها و فقدان برنامه‌های جذاب داشته باشد. اما هیچ‌کدام از اینها موضوع بحث ما نیست. آنچه قرار است در این یادداشت به آن بپردازیم و به آن پاسخ دهیم این است که چرا با وجود بحران مخاطب تلویزیونی در ایام ‌ماه‌رمضان شاهد بازگشت مخاطب به تلویزیون یا دست‌کم افزایش نسبی آن هستیم؟ قطعا دلایل این مسئله را نمی‌توان در یک عامل جست‌وجو کرد و قطعا عوامل مختلفی در این مسئله سهیم است.

شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این بازگشت این است که صداوسیمای خودمان در ارتباط با ‌ماه ‌رمضان و ویژه‌برنامه‌های آن که در نهایت به تقویت و ترویج فضای معنوی و روحانی‌ ماه رمضان دامن می‌زند موفق‌تر از شبکه‌های تلویزیونی دیگر عمل می‌کند و حرمتی که مخاطبان حتی مخاطبان کم‌اعتقاد نسبت به این ‌ماه دارند موجب می‌شود که تلویزیون خودمان و برنامه‌هایش را در این‌ ماه ترجیح دهند؛ ضمن اینکه برخی آیتم‌های ویژه رمضانی مثل پخش برخی دعاها و مناجات‌ها که مردم نسبت به آنها سمپاتی معنوی دارند و البته کارکرد نوستالژیک هم برای آنها دارد باعث می‌شود مردم از تماشای تلویزیون خودمان بیشتر بهره و لذت ببرند؛ مثلا شنیدن اذان موذن‌زاده اردبیلی یا مناجات و دعای سحری یا تواشیح‌های مخصوص‌ ماه‌رمضان که کمتر از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود، یکی از دلایل بازگشت مخاطب به تلویزیون وطنی‌است. اگرچه چندسالی‌است که دیگر سریال‌های‌ ماه رمضانی چنگی به دل نمی‌زند، هنوز هم مخاطبان به انتظار تماشای یک سریال جذاب مناسبتی پای تلویزیون می‌نشینند؛ ضمن اینکه بازپخش سریال‌های موفق و خاطره‌ساز‌ ماه‌رمضانی سال‌های گذشته نیز دلیل دیگری برای تماشای تلویزیون است. از سوی دیگر برخی برنامه‌های ترکیبی به‌خصوص «ماه عسل» به‌رغم اینکه خیلی‌ها معتقدند که به ورطه تکرار افتاده یا نسبت به آن دچار بدبینی شده‌اند، هنوز مخاطبان زیادی دارد به‌ویژه بین نسل جوان‌تر و بالطبع برنامه‌ای که مورد توجه مخاطبان جوان قرار بگیرد بر آمار مخاطبان تلویزیون می‌افزاید. به این موارد متعدد، ویژه‌برنامه‌های رمضانی ازجمله برگزاری جشن‌های رمضانی را هم بیفزایید که با حضور مهمانانی از جنس بازیگران و خوانندگان و ورزشکاران همراه است و این تمهید، خود به جذب مخاطب انبوه کمک می‌کند. به دلیل ریشه‌داربودن برخی آیین‌ها و سنت‌های مذهبی ازجمله شب‌های احیا خیلی از مردم، پای برنامه‌های سوگواری یا مناجات‌های شب‌های احیا ءمی‌نشینند و به‌اصطلاح پای تلویزیون احیاء می‌کنند که خود این مسئله در بازگشت و توجه مجدد به این رسانه، نقش مهمی ایفا می‌کند. بازگشت یا توجه مجدد مخاطب به تلویزیون در ماه رمضان را باید در نوع برنامه‌های شبکه‌های رقیب هم جست‌وجو کرد که غالبا خالی از معنویت و نشانه‌های‌ ماه‌رمضانی است و رسانه ملی به‌نوعی در این مورد خاص به مثابه یک برند ظاهر می‌شود؛ لذا بهترین رسانه ممکن برای بهره‌بردن از فضایل‌ ماه ‌رمضان، تلویزیون است؛ پس گزافه نیست که بازگشت مخاطب به تلویزیون در این ایام را به ریشه‌های اعتقادی و اعتقادات ریشه‌ای مردمی نسبت دهیم که ایام‌ ماه ‌رمضان و مناسبات آن همواره برای آنها تقدس داشته و مورد احترام بوده است؛ ضمن اینکه فعالیت‌های تلویزیون در‌ ماه‌رمضان در ساخت و تولید انواع ویژه‌برنامه‌ها بیشتر شده که اگر این مولفه را با مولفه‌های اعتقادی و باورهای مخاطب گره بزنیم می‌توانیم از بازگشت مخاطب به تلویزیون در ‌ماه‌رمضان رمزگشایی کنیم. تلویزیون ما به‌رغم ضعف و کاستی‌هایی که در برنامه‌سازی‌ و تولید و تأمین سرگرمی دارد رسانه‌ای موفق در تأمین برنامه‌های رمضانی و اقناع معنوی مخاطب است و سطح کمی و کیفی برنامه‌های آن با نیازهای مخاطب، همپوشانی بیشتری پیدا کرده و بالطبع در جلب رضایت مخاطب، موفق‌تر از ایام دیگر سال است.