از چندوجهی خشونت علیه زنان تا تیغ دولبه رسانه

داوود طالقانی-جامعه‌شناس

خشونت و ظلم علیه زنان در دنیای امروز بر چند وجه است که همین چندوجهی بودن، بر پیچیدگی آن می‌افزاید؛ یک وجه خشونت و ظلم علیه زنان چه در فضای خانه و چه در گستره‌ای مانند جامعه، تقابل نظام ارزشی و فرهنگی بومی با نظام ارزشی و فرهنگی سایر جوامع ازجمله جوامع رقیب است؛ نظام‌های ارزشی و فرهنگی متقابلی که پیوسته به زنان یادآوری می‌کنند برای نزدیک شدن و رسیدن به تصویر دلخواه از خود و شرایطشان (شامل زیبایی ظاهری، رفاه ایده‌آل خانوادگی، توانایی مطلوب اقتصادی و موقعیت و برندهای اجتماعی خاص) به شیوه‌ها و نسخه‌هایی که آنها در قالب محصولات فرهنگی ازجمله فیلم‌ها و سریال‌های جهانی در کنار محتویات رسانه‌های مجازی ارائه می‌دهند، جامه عمل بپوشانند. درواقع زنان از طریق این شیوه که بسیاری از اندیشمندان حوزه علوم انسانی و حقوق از آن به‌عنوان خشونت معرفتی یاد می‌کنند، خود را به ایده‌آل‌های آزادی و برابری‌های آرمانی نمایش داده شده، نزدیک‌تر می‌بینند. وجه دوم پدیده اعمال خشونت علیه زنان، آمیختگی فرهنگ مردسالار بر جای مانده از باورها و عرف دهه‌های گذشته با فرهنگ دوران‌گذار از مدرنیته است. این آمیختگی به بازاندیشی و بازهماهنگی نیاز دارد تا نکات مثبت و منفی آن تفکیک شود و به‌عنوان خوراک فرهنگی در اختیار اقشار مختلف ازجمله زنان قرار گیرد. خوراک فرهنگی تسویه شده این وجه و مرحله، در سینما و فضای مجازی به‌عنوان پرمخاطب‌ترین ابزارهای فرهنگی و هنری، می‌تواند مکمل همان فرایند بازاندیشی و بازهماهنگی، عمل کند. وجه آخر خشونت علیه زنان به نوعی ناخواسته و ناخودآگاه شاید خود زنان باشند؛ زنانی که یا خود را در معرض آسیب قضاوت‌های به دور از واقعیت با پذیرش نقش‌های متعدد و متضاد ناشی از فشار اقتصادی یا خلأ خدمات حمایتی دولتی (نوعی از خشونت علیه زنان) قرار می‌دهند یا به‌دنبال اثبات خود هستند. به‌عبارتی زنان در این وجه باید واقعیات خود را بر واقعیات شرایط فردی و جمعی‌شان منطبق کنند. از سویی، ابزار رسانه که در اینجا بیشتر متمرکز روی سینما و محصولاتش هستیم نیز باید متعهد به رسالت رسانه‌ای آگاهی‌بخشی خود باشد؛ نه به‌دنبال فرهنگِ سیاسی شده (مانند شعارهای انتخاباتی رفع خشونت علیه زنان) و یا فرهنگ تجاری (سودآوری مالی)؛ چراکه این ابزار رسانه‌ای هم قدرت خنثی‌سازی خشونت علیه زنان را دارند و هم می‌توانند با آثارشان، خشونت علیه زنان را عادی‌سازی کنند. به جمله قبل بازگردیم؛ فرهنگ سیاسی یا تجاری شده، می‌شود همان خروجی‌ای که در اغلب فیلم‌ها و سریال‌های پربیننده شاهد هستیم و به نوعی مروج خشونت علیه زنان است. رسانه اگر قرار است روایتگر پدیده‌ای مانند خشونت خانگی علیه زنان باشد باید حین آن روایتگری، نکات آموزشی و تحلیلی را نیز ارائه دهد.