بانوی مجتهد

مریم اردویی

وقتی صحبت از اجتهاد به میان می‌آید غالبا ذهن‌ها معطوف به مردان مجتهد می‌شود. چراکه اساسا زنان کمتری به این مقام رسیده‌اند و در رابطه با همان معدود زنان هم کمتر شنیده‌ایم. می‌خواهم از بانویی بنویسم که به مقام اجتهاد رسیده و مقلد هیچ مرجعی نیست. کسی‌که به دعوت «شورای پاپی خانواده واتیکان» به‌عنوان نماینده زنان مسلمان به ملاقات پاپ فرانسیس، والاترین مقام مسیحیت کاتولیک رفت و با اعضای این شورا در رابطه با مباحث خانواده به گفت‌وگو نشست. او با تلاش‌های علمی خود به جایی رسید که مراجع بزرگ طراز اول را به تغییر فتوا وادار کرد. صحبت از خانم زهره صفاتی مشهور به «بانو مجتهده صفاتی» است که در سال 1328شمسی و در آبادان متولد شد. تحصیلاتش را از مکتبخانه شروع کرد و در سن 17سالگی به‌صورت همزمان به تحصیل در دبیرستان و حوزه علمیه آبادان پرداخت. با محمد حسن احمدی فقیه از علمای طراز اول ازدواج کرد. او پس از گذراندن «سیوطی»، «مغنی‌الادیب» و بخش‌هایی از «معانی‌ بیان» و «لمعتین» در سال 1349عازم قم شد و در عالی‌ترین سطح به ادامه تحصیل پرداخت و تا مقام اجتهاد پیش رفت. رسیدن به مقام اجتهاد برای یک زن که مسئولیت‌های مادری و همسری و تغییرات فیزیولوژیک بدن محدودیت‌های بیشتری را بر سر راهش گذارده است، اجتهاد نیست، ابراجتهاد است. خانم زهره صفاتی در کنار مجاهدت‌های علمی و به ثمر رساندن آثار متعدد در زمینه مسائل فقهی زنان و تفسیر قرآن، از بنیانگذاران حوزه علمیه خواهران در قم نیز به‌شمار می‌رود؛ چرا که آغاز تاسیس مدارس علمیه ویژه بانوان با همت و پیگیری‌های ایشان رقم خورد. در سال 1373و در دیدارش با رهبر معظم انقلاب، مأموریت جدیدی توسط ایشان و به‌صورت غیرمستقیم به او واگذار شد؛ «موضوع‌شناسی مسائل مربوط به زنان و ورود تخصصی به آن». او که بارها ثابت کرده بود پای دین و ولایت ایستاده، این بار هم با خلق شاهکاری دیگر این مأموریت را به بهترین شکل ممکن به سرانجام رساند. نخستین گامی که در جهت انجام این مسئولیت برداشت، فراگیری علم پزشکی در دانشگاه تهران، در میا‌نسالی بود. او به خوبی می‌دانست با مسائلی روبه‌رو است که برای نخستین بار در تاریخ فقه شیعه مطرح شده و حالا او باید درباره آن نظر دهد؛ از همین رو  باید با فیزیولوژی بدن زن به خوبی آشنا شود. نیل به این هدف ممکن نبود مگر با ورود تخصصی به موضوع. این تصمیم چندین سال شرکت در کارگاه‌های مشترک با استادان دانشگاه تهران و پزشکان را به‌دنبال داشت. همکاری دوجانبه‌ای که او را به شاگردی پزشکان و استادان دانشگاه را به تلمذ پای مباحث فقهی ایشان در زمینه فعالیت‌های پزشکی نشاند. بعد از این همکاری و به دستور رهبر معظم انقلاب، کتاب‌هایی تخصصی به زبان عربی توسط این بانوی مجتهده نوشته شد تا رفرنسی باشد برای مراجع به جهت دقیق‌تر شدن فتوای آنان در مسائل زنان. کتاب «طهاره النساء فی احکام الدماء» حاصل این مجاهدت بود. کتابی که در مواردی سبب تغییر یا تعدیل فتاوای مراجعی چون آیت‌الله مکارم شیرازی شد. جهاد او تنها در عرصه علم نبود. او را بانوی مقاومت شهر قم نیز می‌گویند؛ چراکه در سال‌های سیاه استبداد پهلوی، با سفر به اقصی نقاط کشور به افشاگری علیه رژیم سفاک پهلوی می‌پرداخت تا جایی‌که حکم ممنوعیت از سخنرانی و تبعید وی توسط رئیس سازمان امنیت کل کشور صادر شد. فریادهای عدالت‌خواهانه او سندی شد در دستان ساواک تا سرانجام در سال 1355، او را راهی زندان ستم‌شاهی کند. بانو صفاتی در رابطه با شیوه دستگیری‌اش می‌گوید: «تعداد زیادی مسلحانه به منزل ما وارد شدند و من را با یک کودک هفت ماهه دستگیر کردند. فصل سرد زمستان و همه جا یخبندان بود. در این شرایط من را با کودک هفت ماهه‌ام داخل سلولی سرد و نمور انداختند و تا سر حد مرگ شکنجه دادند.». او تمام این مجاهدت‌ها را در کنار همسرداری عاشقانه و مادری‌های مشفقانه به دست آورد که حاصل آن تربیت 6فرزند متعهد و متخصص بود. یکی از نکات بسیار مهم و درس‌آموز زندگی این بانو، اولویت دادن به حقوق خانواده است. به‌گونه‌ای که در سال‌های طفولیت فرزندان که حضورش در خانه ضرورت داشت، کار و درس را تعطیل و در خانه و کنار کودکانش به تدریس و تحصیل پرداخت. حمایت‌های بی‌دریغ همسر نیز در تمام این سال‌ها به منزله موتور محرکی قوی برای پیشبرد اهدافش بود.