گزارش
ریزگردها دیپلماسی محیط‌زیستی را فعال‌تر کرد
وزیر خارجه پس از سفر اخیر هیأت محیط‌زیستی ایران به عراق و سوریه برای مقابله با گردوغبار امروز به ترکیه می‌رود
سیدمحمد فخار - روزنامه‌نگار
امروز نخستین روز از هفته جهانی محیط‌زیست است که به نام «محیط‌زیست، دیپلماسی منطقه‌ای، مقابله با گردوغبار» نامگذاری شد؛ موضوعی که در سال‌جاری جان گرفته و امیدها را به رفع این معضل همه‌‌گیر زنده کرده است. ایران در میان270میلیون هکتار کانون خارجی ریزگرد محاصره شده و اگر دیپلماسی محیط‌زیستی فعال نشود، خسارات فراوانی برای زندگی شهری و روستایی کشور طی سال‌های آینده برجای می‌گذارد.
پیگیری دیپلماسی محیط‌زیستی
در پی سفرهای اخیر وزیر خارجه و پس از آن هیأت محیط‌زیستی کشور به سرپرستی علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به همراه نمایندگانی از وزارت خارجه و نیرو با همراهی رئیس مرکز ملی مقابله با گردوغبار به عراق و سوریه، برای پیگیری دستور رئیس‌جمهور در مقابله با ریزگردها، امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان امروز به ترکیه سفر می‌کند. وزیر خارجه کشورمان امروز به ترکیه خواهد رفت تا در نخستین سفر خود به ترکیه احتمالا بر لزوم مقابله با ریزگردها در منطقه و تامین حقابه دجله و فرات که با سدسازی‌های اخیر ترکیه و پروژه گاپ به خشکیدگی منابع آب در کشورهای پایین‌دست منجر شده است، با وزیر خارجه ترکیه مذاکره کند. هر‌چند هنوز دستور کار رسمی امیرعبداللهیان در ترکیه منتشر نشده، اما انتظار می‌رود دستور رئیس‌جمهوری درباره ماموریت پیگیری ریزگردها در این سفر نیز دنبال شود. دیپلماسی محیط‌زیستی در پی دستور 2هفته پیش رئیس قوه مجریه در دستور کار وزارت خارجه قرار گرفته و طی این مدت مذاکرات و تفاهمنامه‌هایی با کشورهای کانون ریزگرد منطقه صورت گرفت. قرار است هفته پایانی تیرماه نیز کنفرانس مهم مقابله با ریزگردها در تهران و با حضور وزرای خارجه و محیط‌زیست کشورهای منطقه برگزار شود که در پی آن، امید است خبرهای خوش از کاهش کانون‌های خارجی ریزگرد شنیده شود.
گردوغبار بلای جان جنگل‌ها
جنگلهای زاگرسی ایران که از شمال تا جنوب در غرب کشور قرار گرفته‌اند، به‌دلیل قرارگیری در معرض گردوغبار با شدیدترین عواقب محیط‌زیستی روبه‌رو شده‌اند. از ابتدای اسفندماه سال1400، آسمان کشور با موج‌های شدید خیزش گردوغبار مواجه شد. حجم عظیمی از این گردوغبار منشأ خارجی دارد که در مقاطع زمانی مختلف با شدت بیشتر کشور را درگیر کرد. این پدیده هم بر پوشش گیاهی جنگلهای زاگرس و هم جنگلهای هیرکانی تأثیر منفی می‌گذارد. البته میزان تحت‌تأثیر قرار‌گرفتن رویشگاه‌های جنگلی هیرکانی و زاگرسی با توجه به نوع گیاهان و اقلیم آنها متفاوت است.
هادی کیادلیری، دبیر سابق مرجع کنوانسیون تنوع زیستی کشور در این‌باره به ایسنا گفته است که ورود گردوغبار به شمال کشور می‌تواند آسیب زیادی به جنگلهای این منطقه وارد کند. به‌گفته کیادلیری، تفکیک مناطق مختلف کشور از نظر میزان تأثیر گردوغبار به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و نیازمند مطالعات گسترده است تا حساسیت هرگونه گیاهی به گردوغبار به‌صورت جداگانه بررسی شود. درختان بلوط جنگلهای زاگرس برگهای کرکی‌شکل دارند و به‌دلیل داشتن این کرکها، مقاومت بالایی دربرابر خشکیدگی و کم‌آبی دارند. اما گردوغبار وارد‌شده از غرب کشور، این جنگل‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. به‌گونه‌ای که این کرکها بلای جان بلوط‌ها می‌شوند چون گردوغبار را به‌خود جذب می‌کنند. در شرایط محیطی متفاوت حتی تعداد و اندازه روزنه برگهای گیاهان نیز فرق می‌کند و می‌تواند حساسیت‌های گیاهان را در برابر گردوغبار افزایش یا کاهش دهد. شواهد امر نشان می‌دهد جنگلهای زاگرس تأثیر و آسیب بیشتری از گردوغبار نسبت به سایر نواحی رویشی کشور می‌پذیرند. چراکه بیشتر در معرض گردوغبار مداوم هستند. اگر این میزان از گردوغبار به شمال کشور هم وارد شود، این مشکلات را برای درختان جنگلهای شمال نیز ایجاد می‌کند. چراکه درختان شمال کشور با این شرایط سازگار نیستند و وضعیت دشوارتری تجربه می‌کنند. گردوغبار روی برگ درختان می‌نشیند و مانع تنفس آنها می‌شود. در برخی موارد نیز ذرات گردوغبار به حدی ریز هستند که می‌‌توانند وارد روزنه‌های گیاهان شوند، حرارت برگها را افزایش دهند و موجب پژمردگی گیاه شوند. عواملی چون پهنای برگ، کرک‌‌‌دار بودن و نبودن برگها، میزان بارندگی در منطقه و مدت زمانی که گیاهان در معرض گردوغبار قرار دارند، نقش زیادی در میزان تأثیرپذیری درختان دربرابر گردوغبار دارد.
مکث
تنوع زاگرسی
جنگلهای زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با ۶ میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگلهای ایران را تشکیل می‌دهند و ۷۰درصد تیپ گونه‌های این رویشگاه بزرگ را درختان بلوط تشکیل می‌دهد. بارندگی این ناحیه از ۶۰۰ میلی‌متر در قسمت‌های شمالی تا ۳۰۰ میلی‌متر در جنوب غرب در نوسان است و تقریبا نیمی از آب‌های زیرزمینی کشور به لطف این نقطه ذخیره می‌شوند. اقلیم منطقه نیز مدیترانه‌ای نیمه‌خشک با زمستان‌های سرد است. البته سایر گونه‌های درختی این جنگل‌ها نظیر افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان و انواع بادام نیز در این ناحیه به تناوب قرار دارند و ریزگردها برای همه این گونه‌های ارزشمند مشکل‌ساز شده است. کارشناسان معتقدند بخشی از خشکیدگی دهه اخیر درختان زاگرسی بر اثر ریزگردهایی اتفاق افتاده که در این منطقه همواره وجود دارند. براساس آخرین آمار سازمان منابع طبیعی، در استان‌های زاگرس‌نشین کشور، بالغ بر یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از سطح جنگلهای زاگرس تاکنون بر اثر بیماری زوال بلوط خشکیده، یا در معرض خشکیدگی است. این سطح خشکیدگی عمدتا در استان‌های ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، فارس، چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان پراکنش یافته، به‌طوری که ایلام ۶۴۱ هزار هکتار از این سطح خشکیدگی را به‌خود اختصاص داده و در این زمینه دارای شرایط بحرانی و چالش زیست‌محیطی است.