ریاست امارات به محمد بن زاید رسید

یک روز پس از مرگ شیخ خلیفه بن ‌زاید آل‌نهیان، برادر کوچک او رسما به‌عنوان رئیس و حاکم امارات متحده عربی برگزیده شد. این خبر ظهر دیروز از سوی خبرگزاری دولت امارات، وام(WAM) اعلام شد.
محمد بن زاید آل‌نهیان‌ ۶۱ساله که در پی بیماری طولانی مدت برادرش عملا طی 8سال گذشته زمام امور را در دست داشت، اکنون به‌طور رسمی بر کرسی ریاست تکیه می‌زند. شیخ خلیفه به‌عنوان بزرگ‌ترین پسر شیخ زاید، در سال2004 و در پی مرگ پدرش به این مقام رسیده بود. شیخ زاید از سال1971، یعنی زمانی که امارات متحده عربی تاسیس شد، رئیس این کشور بود. شیخ خلیفه در سال۲۰۱۴ سکته مغزی کرد و از آن زمان، اداره امور کشور به‌دست محمد بن زاید افتاد؛ ولیعهد جوانی که در کنار محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، به‌عنوان معماران خاورمیانه عربی جدید لقب گرفتند.

حرکت به‌سوی قدرت
محمد بن زاید در سال۱۹۶۱ در ابوظبی به دنیا آمد. 10سال بعد، زمانی که دولت استعماری انگلیس اعلام کرد قصد خروج از خلیج‌فارس را دارد، کشور امارات متحده عربی از کنار هم قرار گرفتن 7امارت ابوظبی، دوبی، شارجه، عجمان، فجیره، رأس‌الخیمه و ام‌القوین تشکیل شد. این امارت‌ها در واقع از استعمار انگلیس اعلام استقلال می‌کردند. براساس قانون اساسی امارات، کسی که اداره ابوظبی را برعهده دارد، رئیس کشور نیز هست و کسی که اداره دوبی را بر عهده دارد، همواره رئیس دولت یا نخست‌وزیر کشور خواهد بود. بنابراین، شیخ زاید رئیس امارات شد. در سال‌های پایانی حکومت شیخ زاید، بیماری و کهولت سن او موجب شد تا نقش شیخ خلیفه، به‌عنوان ولیعهد، در اداره کشور آرام‌آرام پررنگ‌تر شود. همین وضعیت در سال‌های پایانی عمر شیخ خلیفه تکرار شد و این بار قرعه به نام محمد بن زاید افتاد.
محمد بن زاید در سال۱۹۷۹ از مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست در انگلیس فارغ‌التحصیل شد. او در آموزش‌های خود در این مدرسه، آموزش خلبانی هلی‌کوپتر دیده بود. محمد بن زاید در ۲۹سالگی به فرماندهی نیروی هوایی بسیار کوچک ارتش امارات منصوب شد. همان زمان، با هدف خرید جنگنده‌های ساخت آمریکا، به این کشور سفر کرد. او قصد داشت نیروهای هوایی امارات را متحول کند تا این کشور به قدرتی نظامی در منطقه تبدیل شود. در آن دوران، هنوز صدام حسین در عراق در قدرت بود و چند ماهی نیز از اشغال کویت توسط ارتش عراق می‌گذشت. اعضای کنگره آمریکا که در آستانه یک جنگ تازه در خاورمیانه بودند، چندان با فروش تسلیحات به اماراتی‌ها موافق نبودند. پنتاگون اما نظر مثبتی به این معامله داشت. ریچارد کلارک، مشاور وقت دولت آمریکا در امور مبارزه با تروریسم، در همان سال به اعضای کنگره اطمینان داد که این شاهزاده جوان هرگز تهدیدی برای امنیت و صلح منطقه نخواهد بود. در سال‌های بعد، امارات همواره مشتری شماره یک تسلیحات آمریکا در خاورمیانه و حتی جهان بود. برآورد کلارک اما اشتباه از آب در آمد و در دهه بعد، محمد بن زاید به یک پای بحران‌های امنیتی و سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شد.

محمد بن زاید؛ محور بحران‌های منطقه
محمد بن زاید در کنار محمد بن سلمان زمانی که زمام امور را در کشورهایشان در دست گرفتند، به‌عنوان نسل جدید رهبران کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس شناخته شدند؛ رهبرانی که تحول در سیاست خارجی یکی از محورهای برنامه‌هایشان بود. امارات طرح منطقه‌ای سیاست خارجی خود را در قالب تحرکات جدید در حوزه ژئوپلیتیکی غرب آسیا و شمال آفریقا سازماندهی کرد. این کشور تحت رهبری محمد بن زاید سیاست خارجی مداخله‌گرایانه‌ای را در پیش گرفته که هدف آن طرح ابوظبی به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای بود. از این به بعد، رد پای امارات در تمام بحران‌های خاورمیانه دیده می‌شد؛ از سوریه گرفته تا یمن، لیبی و مصر. محمد بن زاید اساسا سیاست خارجی امارات را بر مبنای حضور فعال در بحران‌های منطقه‌ای تعریف کرده بود.
2سال قبل، نشریه فوربس در گزارش مفصلی به بررسی نقش محمد بن زاید در ایجاد ناامنی در خاورمیانه و شمال آفریقا پرداخت. در گزارش این نشریه آمده است: محمد بن زاید در مقایسه با محمد بن سلمان کمتر شناخته می‌شود، اما بسیاری از مقام‌های عالی‌رتبه آمریکا معتقدند که او «خطرناک‌تر و غیرقابل اعتماد‌تر» از بن‌سلمان است. فوربس همچنین سیاست‌های محمد بن زاید را عامل وقوع درگیری و خشونت‌های غیرقابل کنترل در کشورهایی مانند یمن و لیبی دانسته است. این نشریه همچنین او را موجب عدم‌ثبات در تنگه هرمز دانسته است.
قدرت‌گیری محمد بن زاید با انقلاب‌های کشورهای عربی همزمان شد؛ انقلاب‌هایی که به‌عنوان «بهار عربی» شناخته شدند و مورد حمایت ترکیه و قطر قرار گرفتند. امارات و عربستان اما برای مهار این انقلاب‌ها جبهه‌ای در برابر محور ترکیه و قطر تشکیل دادند. فوربس در مورد نقش محمد بن زاید نوشته است: «او دیکتاتوری است که به بهانه مبارزه با اسلامگرایی افراطی امکانات نظامی و مالی کشور خود را صرف سرکوب جنبش‌های دمکراتیک در منطقه می‌کند.» حمایت محمد بن زاید از از عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور کودتاگر مصر و خلیفه حفتر، رهبر کودتاگران در شرق لیبی نمونه‌هایی است که از سوی فوربس به آنها اشاره شده است.
دولت دونالد ترامپ، بیشترین همراهی را با سیاست‌های محمد بن زاید داشت. مزد این همراهی، عادی‌سازی روابط میان امارات و اسرائیل بود که با محوریت محمد بن زاید انجام شد. اما تغییر قدرت در کاخ سفید، باعث تغییرات اساسی در سیاست خارجی امارات هم شد. اصلاح روابط با قطر، ترکیه، سوریه و ایران ثمره این تغییرات بوده است؛ تغییراتی که همچنان محمد بن زاید در کانون تصمیم‌گیری‌های آن است.