صیانت از میراث روایی شیعه

زکیه عاقلی؛ تاریخ‌پژوه

از اوایل سال 90شمسی با چند تن از دوستان پژوهشگر، گروهی تشکیل دادیم و تصمیم گرفتیم که در موضوع تاریخ انبیای عظام(ع) تحقیق کنیم. در آن دوره و البته همچنان تا امروز، معتقد بوده و هستم که تاریخ انبیا، حلقه مفقوده‌ای در تاریخ نگاری‌های معمول و متعارف ماست. حلقه‌ای مفقوده که اگر درباره آن تحقیقات مفصلی صورت بگیرد، می‌تواند خلأهای زیادی که حتی در زمینه تاریخ باستان کشورهای مختلف وجود دارد را روشن کند و پاسخ بسیاری از ابهامات را بدهد.
به هر روی مطالعه را، از زندگانی حضرت آدم(ع) آغاز کردیم اما از همان ابتدا متوجه شدیم که متأسفانه در کتاب‌های موجود با موضوع تاریخ انبیا عظام(ع)، اسرائیلیات زیادی وجود دارد و در بیان تاریخ زندگانی حضرت ابوالبشر(ع)، روایات متناقض دیده می‌شود. پس از آن در بخش مربوط به زندگانی حضرت شیث نبی(ع) و سپس سایر پیامبران، بیشتر با روایت‌های متناقض درگیر شدیم. تا اینکه بعد از مشورت با یکی از استادان، تصمیم گرفتیم که برای تشخیص روایت صحیح از روایت‌های جعلی در تاریخ انبیا، به سراغ احادیث معصومین(ع) برویم. البته ایشان به اعضای گروه پژوهشی توصیه کرد که برای این امر به سراغ کتاب حدیثی «بحارالانوار» نرویم، زیرا تشخیص احادیث ضعیف، حسن و یا ثقه، به علم رجال نیاز دارد که ما از آن بی‌بهره بودیم! او همچنین توصیه کرد که سراغ مجلدات مجموعه روایی «میزان الحکمه» برویم و احادیث ائمه درباره انبیای الهی را، در این کتاب جست‌وجو کنیم. همین پیشنهاد سرآغاز آشنایی، با آثار حدیثی زنده‌یاد آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری شد. میزان الحکمه در آن مقطع، به واقع راه‌گشای ما در پژوهش بود. هر بار که در مجلد 12این اثر، در باب یکی از انبیای الهی، حدیثی می‌یافتیم که شبهه‌ای مهم را درباره تاریخ زندگی یکی از پیامبران خدا می‌زدود و نقطه‌ای تاریک را روشن می‌کرد، با تمام وجود برای آقای ری‌شهری، برای تالیف و تدوین این اثر گران دعا می‌کردیم. کمی بعد نگارنده این سطور، با مجلدات «دانشنامه امام حسین(ع)» که به کوشش آیت‌الله ری‌شهری به چاپ رسیده بود، آشنا شد.
 این بار نیز با غور کردن در مداخلی که اطلاعات کمی درباره آن وجود داشت، متوجه می‌شد که پاسخ شبهات زیادی درباره تاریخ کربلا و مرتبطین با حضرت اباعبدالله(ع)، در این دانشنامه آورده شده است. مداخلی که باعث نگاشته شدن چندین مقاله درباره بانوان عاشورایی شد که گاهی شبهاتی درباره مقاطعی از زندگانی آنها وجود داشت.
 بی‌تردید پژوهشگران فراوانی، از آثار روایی گرانسنگی که به همت زنده‌یاد آیت‌الله محمدی ری‌شهری در دانشکده علوم حدیث نشر یافته است، برخوردار شده‌اند. هرچند باید سالیان طولانی بگذرد تا ارزش خدمات آن عالم پژوهنده در تالیف و تدوین کتب حدیثی، با توجه به نیاز امروز پژوهشگران، برای عموم محققان و علاقه‌مندان مشخص شود.
این همه که به‌عنوان جزئی از کارنامه آیت‌الله ری‌شهری بدان اشارت رفت، جدا از خدماتی که وی در مسئولیت‌های سیاسی خود، به نظام جمهوری اسلامی و کشور ارائه کرده است، خدماتی بس ارزنده در ساحت علوم دینی و حدیثی که در نهایت باعث شد، باقیات و صالحات گرانقدری از خویش برجای بگذارد. توصیف رهبر معظم انقلاب اسلامی از مجموعه خدمات آن اندیشمند فرزانه را، ختام این وجیزه قرار می‌دهیم:
«با تأسف فراوان خبر رحلت عالم مجاهد جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی ری‌شهری، رحمت‌الله علیه را دریافت کردم. برای کسانی که از تقوا و سلامت نفس و مجاهدت مستمر این روحانی انقلابی باخبرند، فقدان وی ضایعه‌ای تلخ و اندوهبار است. تنوع عرصه‌های مجاهدت این عالم ربانی؛ علمی، اخلاقی، انقلابی، سیاسی، اداری که همه با اخلاص و صفا همراه بود، از او شخصیتی کم‌نظیر پدید آورده بود. اینجانب در طول ده‌ها سال آشنایی همواره صلاح و پرهیزگاری را در ایشان مشاهده کرده‌ام و امیدوارم این ذخیره ارزشمند موجب رحمت و مغفرت و علو درجات وی شود. صمیمانه به فرزندان محترم و دیگر بازماندگان و همه دوستان و همکاران و شاگردان و ارادتمندان ایشان تسلیت عرض می‌کنم...».