چالش جهانی قرص ضد‌کرونا

زهرا خلجی-  روزنامه‌نگار

از همان روزهای ابتدایی شیوع کووید-19 که همه‌‌چیز گنگ و پر از ابهام و البته وحشت آفرین بود، همه ما به تنها چیزی که فکر می‌کردیم دارویی برای درمان بود. از آنجا که دانشمندان و متخصصان با یک ویروس ناشناخته روبه‌رو بودند، توانایی ارائه داروی مناسبی برای درمان قطعی بیماری که جان میلیون‌ها نفر را گرفت، نداشتند. بنابراین با آزمون و خطا به گزینه‌هایی می‌رسیدند که اگر چه تا حدی مؤثر بود اما در ادامه مسیر آنها را ناامید می‌کرد و آن را از پروتکل درمان خارج می‌کردند. اما در این بین، دانشمندان بزرگ‌ترین شرکت‌های دارویی هم برای ساخت واکسن مؤثر در جلوگیری از ابتلا و هم دارویی برای درمان مبتلایان دست به‌کار بودند. نتیجه تحقیقات آنها در نهایت به تولید واکسن‌هایی ختم شد که تا پیش از پیدایش سویه اومیکرون توانسته بود جهان را به غلبه بر کرونا امیدوار کند.

اثربخش و امیدوارکننده
دو قرص ضد‌ویروسی هم توانستند نتایج امیدوارکننده‌ای در درمان بیمارانی با علائم خفیف تا متوسط داشته باشند و با گذر از مراحل کارآزمایی و تجزیه و تحلیل، مجوز سازمان غذا و دارو را بگیرند؛ قرصی که به محض آنکه تست کووید، مثبت می‌شود می‌تواند مسیر ویروس را مسدود کند، تکثیر ویروس در سلول‌ها را متوقف کرده، به‌طور چشمگیری باعث کاهش سرایت به دیگران و کاهش بستری تا 90درصد شود؟ این قرص ساخت شرکت فایزر پاکسلووید (Paxlovid) نام دارد که به‌طور ویژه برای ویروس کرونا و با یک مهار‌کننده قوی پروتئاز اصلی ویروس به نام Mpro ساخته شده است. تاکنون مهم‌ترین رویکرد دانشمندان در مواجهه با ویروس کرونا بر مصونیت تکیه داشته است. واکسن‌ها و دوزهای تقویت‌کننده پاسخ ایمنی بدن انسان را افزایش می‌دهد و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال برای غیرفعال‌کردن، ویروس تولید می‌کند. این کار به همراه اقدامات بهداشتی مانند زدن ماسک و رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و محافظت ایمنی برگرفته از ابتلای قبلی به کووید برای مهار شیوع ویروس در بسیاری از نقاط جهان و جلوگیری از بستری‌شدن و مرگ‌ومیر در بیمارستان به خوبی عمل کرده است. در شرایطی که بیمارستان‌ها و کادر درمان در زمان‌ها‌ و مکان‌های مختلف تحت فشار بودند، بدون بیش از 8.7میلیارد دوز واکسنی که در سراسر جهان توزیع شده است، وضعیت بسیار بدتر می‌شد.
اما حالا ما با اومیکرون مواجه هستیم که به درجه بالایی در فرار از ایمنی ناشی از واکسن مشهور است و اثربخشی آنها را حتی با دوز تقویتی از 95درصد به 75درصد کاهش داده است. این سویه در مقایسه با انواع قبلی منجر به 5برابر ابتلای بیشتر می‌شود؛ چیزی که اکنون در اکثر کشورهای دنیا شاهد آن هستیم. شواهد بیشتر در مورد ویژگی فرار ایمنی اومیکرون این است که بیشتر آنتی‌بادی‌های مونوکلونال دیگر مؤثر نیستند، زیرا نوع بسیار جهش‌یافته به اندازه کافی شبیه نسخه‌های قبلی ویروس که پاسخ آنتی‌بادی موجود در بدن ما را نیاز دارد، نیست. این سویه همچنین میزان بالای عفونت مجدد را بین افراد مبتلا به کووید قبلی توضیح می‌دهد که در گزارش‌های آفریقای جنوبی و بریتانیا بین 3تا 8برابر است. قبل از اومیکرون چنین چیزی غیرمعمول بود، بنابراین بهتر است عموم مردم آگاه باشند که ایمنی ناشی از عفونت قبلی به اندازه کافی از آنها محافظت نمی‌کند. اما مشکل فقط فرار اومیکرون از ایمنی نیست. این سویه موجب دو‌برابر‌شدن نرخ مبتلایان در بسیاری از کشورهای اروپایی، آفریقای جنوبی، آمریکای شمالی و به‌زودی کل جهان می‌شود. یک نکته قطعی تا اینجا وجود دارد و آن کم‌بودن شدت بیماری به نسبت سویه‌های قبلی است اما همچنان توضیح کاملی برای علت آن وجود ندارد. ممکن است این خفیف‌بودن علائم، ناشی از دیوارهای ایمنی باشد که از واکسیناسیون و عفونت‌های قبلی ساخته شده است و احتمال دیگر این است که ویروس به‌خودی خود، کم‌خطرتر باشد. به هر حال، شدت سرایت، باعث ایجاد ده‌ها میلیون عفونت جدید در سراسر جهان خواهد شد. این تازه آغاز موجی است که می‌تواند اتفاق بیفتد. درحالی‌که هنوز کشورهایی مانند آمریکا با موج دلتا دست و پنجه نرم می‌کنند، موج اومیکرون می‌تواند سیستم درمان را زمینگیر کند.

توزیع ناکافی
خبر خوب درباره پاکسلووید این است که انتظار می‌رود در برابر اومیکرون به خوبی عمل کند؛ چراکه نخستین درمان قدرتمندی است که به پاسخ سیستم ایمنی وابسته نیست. فقط یک جهش در نوع پروتئاز اصلی آن وجود دارد که نشان می‌دهد این منطقه‌ای از ویروس نیست که مستعد جهش باشد. پاکسلووید در مطالعات آزمایشگاهی ضد‌اومیکرون بسیار مؤثر بوده است.
نیاز حیاتی ما به درمان کووید با دسترسی به بسته قرص 5روزه پاکسلووید با مصرف 3قرص در روز برطرف می‌شود. اما خبر بد این است که هم‌اکنون تنها 200هزار دوره درمانی از آن در دسترس است که به‌شدت ناکافی است، درحالی‌که تا پایان سال آینده 80میلیون دوره انتظار می‌رود. اگر عرضه نامحدودی از این قرص‌ها داشتیم، می‌توانست تأثیر فوق‌العاد‌ه‌ای در پیشگیری از بیماری، حفظ نیروی کار مراقبت‌های بهداشتی، جلوگیری از شیوع، رفع نیاز اجرای محدودیت‌ها ازجمله تعطیلی مدارس داشته باشد. مداخله پاکسلووید همچنین ممکن است ابتلا به کووید-19مزمن را کاهش دهد.
اعطای مجوز از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا به پاکسلووید خوب است اما روند مقابله با کرونا را به جایی که باید، نمی‌رساند. باید راهی برای مقیاس سریع تولید بسته‌های قرص برای دسترسی و استفاده گسترده در سراسر جهان پیدا شود. در این مقطع، تکیه بر یک شرکت واحد برای تولید انبوه یک مولکول کوچک که شرکت‌های سراسر جهان کاملا قادر به ساخت آن با بالاترین استانداردهای تولید هستند، کار درستی نیست. این قرص ضد‌کووید تمام ویژگی‌های یک مداخله دارویی موفقیت‌آمیز درست در زمانی که شدیدا به آن نیاز است، را دارد. در واقع می‌توان گفت پاکسلووید روزنه نور در انتهای یک تونل بسیار طولانی است. اما وعده خارق‌العاده آن محقق نمی‌شود مگر اینکه تمام مراحل برای ساخت و توزیع سریع آن در مقیاس انبوه انجام شود.