دیدگاه
قصه تکراری
حامد فوقانی- دبیر گروه شهر
نظامی در مجموعه خمسه می‌گوید «نهنگ آن به که در دریا ستیزد / کز آب خُرد ماهی خرد خیزد» بسیاری از صاحب‌نظران حوزه ادبیات و شعر فارسی معتقدند که این بیت اشاره به نتیجه مربوط به یک‌فعل دارد و برخی نیز آن‌را با «از ماست که بر ماست» هم‌معنا می‌دانند. حالا حکایت بسیاری از ما شهروندان در مواجهه با آب‌گرفتگی معابر پس از بارش شدید باران است؛ آن هنگام که قضیه را به کم‌کاری شهرداری ربط می‌دهیم. و آن زمان که می‌گوییم لایروبی نکردن بموقع نهرها و مسیل‌ها، مهندسی ساز نبودن کانال‌ها و نبود شبکه‌های جمع‌آوری و هدایت آب در برخی محله‌ها، سبب جاری‌شدن سیلاب و آب‌گرفتگی در خیابان‌ها و کوچه‌پس‌‌کوچه‌های شهر شده است. اما واقعیت آن است که خیلی از ما، در رسیدن به چنین نتیجه‌‌ای، فعلی را که شاید پیش‌تر انجام داده‌ایم، درنظر نمی‌گیریم؛ اینکه زباله‌هایی را بدون لحظه‌ای درنگ، در کنار خیابان، بیرون از سطل زباله و در یک‌جوی آب رها کرده‌‌ایم. باورش شاید سخت باشد ولی یک بطری پلاستیکی کوچک می‌تواند آنقدر برگ، لجن و زباله‌های ریز دیگر را در نهرهای شهر با خود همراه کند که در آینده‌ای نه‌چندان دور، بزرگ و بزرگ‌تر شده تا تبدیل به توده عظیمی از زباله شود.
بد نیست نگاهی به تصاویری که دیروز عکاسان در تور بازدید از روند لایروبی‌های نیروهای خدمات شهری در 3منطقه شهر تهران، ثبت کرده‌اند، در خبرگزاری‌های مختلف بیندازید. بی‌تردید تعجب خواهید کرد که چند تن ظروف یکبارمصرف، بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های فلزی در حوضچه صالح‌آباد جمع شده است. و اینکه کارگران چگونه حجم بزرگی از پسماندهای خشک را از دریچه‌های فاضلاب و مسیرهای هدایت آب، بیرون می‌‌کشند. اگر دقت کنید در لابه‌لای‌شان از ماسک و دستکش گرفته تا لاستیک ماشین و مبل شکسته هم خواهید دید.
بنابراین باید واقع‌بین بود؛ چراکه داستان آب‌گرفتگی معابر شهر، نه برای امروز و دیروز است و نه مختص این محله و آن محله. تا هنگامی که تغییر رفتار در سبک مصرف زندگی شهروندان ایجاد نشود، قصه همان خواهد بود که پیش‌تر بود. اگرچه تهران، اکنون صدها کیلومتر مسیر جمع‌آوری آب‌های سطحی دارد اما هرچقدر هم که کارگران خدمات شهری و پاکبانان این کلانشهر برای پاکسازی آنها از جان مایه بگذارند، باز هم بارندگی شدید می‌تواند، قصه تکراری آب‌گرفتگی را رقم بزند. از قدیم هم گفته‌اند «آب راه خود را پیدا می‌کند.»
یکی دیگر از نکاتی که نباید فراموش شود، کاهش زباله‌های تولیدی و تفکیک از مبدأ پسماند است. با وجود ۵۳۰کیلومتر کانال هدایت آب‌های سطحی در تهران، متأسفانه با وجود کسبه زباله‌ساز و کسانی که حقوق شهروندی را با تولید انبوهی از زباله در روز و رهاسازی پسماندهای خشک، زیر پای خود له می‌کنند، نمی‌توان انتظار داشت که نهرها و مسیل‌ها همیشه تمیز بمانند و حین و پس از بارندگی، روان باشند. البته که لایروبی بهنگام، جزو وظیفه ذاتی شهرداری به شمار می‌آید ولی خارج‌شدن بیش از ۵۰۰تن زباله از کانال‌های شهری نکته‌ای بس قابل توجه و صدالبته غم‌انگیز است. جالب است بدانید که آمار اداره خدمات شهری شهرداری نشان می‌دهد، از نهرهای کنار خیابان‌های تهران روزانه هزار تن لجن و زباله خارج می‌شود؛ نهرهایی که عمقی ۳۰سانتی‌متری دارند و با ریختن زباله مسدود شده و هرچه برای پاکسازی‌شان تلاش شود، باز هم دچار آب‌گرفتگی خواهند شد. ناگفته نماند که چنین مشکلی تنها مختص تهران نیست؛ به‌گونه‌ای که برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد (UN-Habita) اعلام کرده، در سال2019 میلادی، از میان گزارش‌های دریافتی این سال درباره سیل‌های شهری، 147مورد از آب‌گرفتگی به‌علت بی‌توجهی و رهاسازی زباله در شهرها بوده است. این نهاد، اعلام کرده مادامی که شهروندان و مدیران، برای کاهش پسماند و دفع زباله، دقت کافی به خرج ندهند، سیلاب همچنان برخی از شهرها را تهدید می‌کند. درصورتی که روند طبیعی می‌گوید در بسیاری از چنین شهرهایی، هر 200سال یکبار باید سیلاب‌های بزرگ رخ دهد اما زباله‌های انبوه هر دو سه سال یکبار، باعث جاری‌شدن سیلاب در معابر آنها می‌شوند.
