تیغ تیز داعش بر گلوی طالبان

سمیرا مصطفی‌نژاد  - خبرنگار

حملات تروریستی داعش در افغانستان هر هفته جان عده‌ای از مردم را می‌گیرد اما مقامات طالبان همچنان در اظهارنظرهای عمومی خود تأکید دارند که تهدید «داعش خراسان» آنقدرها جدی نیست. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان به تازگی در کنفرانسی خبری اعلام کرد: «خطر داعش کمابیش تحت‌کنترل ماست». او افزود که از ابتدای قدرت گرفتن طالبان در افغانستان بیش از 600نفر از اعضا یا طرفداران داعش در این کشور دستگیر شده‌اند. مجاهد و دیگر مقامات طالبان معتقدند داعش در افغانستان جایگاهی ندارد زیرا از حمایت مردمی برخوردار نیست. همچنین، مقامات طالبان تأکید دارند چیزی مشابه داعش عراق و سوریه در افغانستان وجود ندارد. با این همه، فراوانی حملات منتسب به داعش در افغانستان، وضعیت نابه‌سامان اقتصادی و فقر شدید در افغانستان و رویکرد خشونت‌بار نیروهای طالبان نسبت به اعضای سابق ارتش افغانستان همگی دست به‌دست هم داده‌اند تا واقعیت فاصله زیادی با ادعای مقامات طالبان داشته باشد.

شکل‌گیری داعش شاخه خراسان
در سال2014، چند‌ماه پس از آنکه قدرت داعش در سوریه و عراق به اوج خود رسید، نیروهای جدا شده از طالبان پاکستان به هم‌فکران خود در افغانستان پیوستند تا شاخه‌ای جدید از داعش را در این کشور تشکیل دهند. آنها با ابوبکرالبغدادی، رهبر داعش، بیعت کردند. در سال2015 و همزمان با ریشه دواندن این گروه در شمال شرق افغانستان، به‌خصوص در کنر، ننگرهار و نورستان، خلیفه خودخوانده داعش از عراق، این گروه را به‌عنوان شاخه خراسان به رسمیت شناخت. داعش منطقه بزرگی شامل ایران، افغانستان، بخش‌هایی از آسیای میانه، پاکستان و بخش‌هایی از هند را ولایت خراسان می‌داند. این گروه تندروترین و خشن‌ترین گروه شبه‌نظامی جهادی در افغانستان به شمار می‌رود و عمده نیروهای خود را از افغانستان و پاکستان جذب می‌کند. به‌ویژه از میان اعضایی از گروه طالبان که باور دارند طالبان به اندازه کافی تندرو نیست. براساس گزارش شاخص تروریسم جهانی اقتصاد و صلح، داعش شاخه خراسان در سال2018 به یکی از 4سازمان تروریستی اصلی جهان تبدیل شد. جدیدترین آمار شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره قدرت این گروه در افغانستان، تعداد نیروهای آن را از 500نفر تا 2هزار نفر تخمین زده است. گفته می‌شود این گروه در دوران اوج خود در حدود 3هزار نیرو داشته است، با این همه در نبرد با نیروهای آمریکایی، نیروهای ارتش افغانستان و همچنین نیروهای طالبان متحمل تلفات فراوانی شد و از تعداد نیروهایش کاسته شد. در اواخر سال2019 و اوایل2020 به واسطه شکست‌ها و آسیب‌های عمده‌ای که در نبرد با آمریکا و افغانستان متحمل شد و پس از تسلیم شدن 1400نفر از اعضای این گروه و خانواده‌های آنها به دولت افغانستان، این گروه، ‌گروهی سرکوب شده درنظر گرفته شد اما اقدامات مرگبار جسته و گریخته داعش خراسان در افغانستان هرگز متوقف نشد. حملات داعش در افغانستان، معمولا واحد‌های نیروهای طالبان یا اقلیت‌های شیعه را هدف گرفته‌اند. حمله به فرودگاه کابل همزمان با روی کار آمدن طالبان در افغانستان در مرداد سال‌جاری، یکی از نخستین حملات داعش خراسان علیه حکومت طالبان بود؛ حمله‌ای که بیش از 180کشته به جا گذاشت. حمله به مسجد «گذر سید‌آباد» در قندوز و حملات هماهنگ‌شده به بیمارستان «سردار محمدداوود خان» در روز 11آبان‌ماه سال‌جاری که تلفاتی حدود 180نفر داشت از دیگر حملات مرگبار داعش در افغانستان تحت‌سلطه طالبان بوده است. حملات مداوم داعش در افغانستان نیروهای طالبان را در موقعیت متزلزلی قرار داده است. پس از 20سال جنگیدن علیه آمریکا و دولت مرکزی افغانستان، طالب‌ها اکنون در موقعیتی قرار‌گرفته‌اند که خود باید تامین‌کننده امنیت در افغانستان باشند.

 نگرانی‌های امنیتی در غرب
افزایش حملات داعش در افغانستان، منجر به افزایش نارضایتی نگرانی‌های امنیتی در غرب شده است. بعضی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که نیروهای داعش که اغلب از آن به‌عنوان تهدیدی منطقه‌ای یاد می‌شود، طی 6تا 12‌ماه توانایی و قابلیت حمله به اهداف بین‌المللی را به‌دست خواهند آورد. کالین کال، معاون وزیر دفاع آمریکا  در اوایل آبان‌ماه به سیاستگذاران آمریکایی گفت: توانایی طالبان در تعقیب شاخه خراسان داعش در افغانستان باید مشخص شود. این به معنی نگرانی جوامع اطلاعاتی غرب نسبت به کارایی طالبان در زمینه مبارزه با شاخه خراسان داعش است.  طالبان تنها در صحنه دیپلماتیک است که استراتژی خود را برای مبارزه علیه داعش تغییر داده‌اند و وجود این نیروها را در افغانستان تا حدودی به رسمیت می‌شناسند. به‌گفته مقامات قطری، درحالی‌که طالبان به‌دنبال رسمیت یافتن در مجامع بین‌المللی است، از احیای دوباره این گروه تروریستی به‌عنوان ابزار چانه‌زنی برای دریافت کمک‌های مالی بیشتر استفاده می‌کند و دائم به کشورهای دیگر یادآوری می‌کند که قدرت گرفتن داعش می‌تواند خطری باشد که همه کشورها را در معرض خطر قرار دهد.

ایستادن در سمت مخالف جنگ
واشنگتن‌پست به نقل از مقامات آمریکایی می‌گوید پاکستان با آگاهی از خطرات بالقوه‌ای که در امتداد مرز مشترکش با افغانستان وجود دارد، اطلاعاتی درباره داعش را در اختیار طالب‌ها قرار می‌دهد. دکتر بصیر، رئیس نیروهای اطلاعات طالبان در جلال‌آباد یکی از رهبران طالبان است که با کمک گرفتن از تمامی اطلاعات و ابزارهای موجود، درحال وفق دادن خود با جنگی است که زمانی خود در سوی دیگرش ایستاده بود. طی سال‌های گذشته جلال‌آباد به هدفی آسان برای داعش تبدیل شده‌ است. هدف بیشتر حملات در این شهر نیروهای امنیتی طالبان بوده است. دکتر بصیر می‌گوید در تقابل با نیروهای داعش یا به‌گفته او «گروه کوچکی از خائنان»، نیروهایش تکنیک‌هایی مشابه با دولت قبل را به‌کار گرفته‌اند و حتی از تجهیزاتی که مورد‌استفاده سازمان اطلاعات سابق دولت افغانستان بوده است استفاده می‌کنند تا بتوانند تماس‌های رادیویی را شنود کنند. نصیر همچنین اصرار دارد که طالبان ابزاری در اختیار دارد که دولت قبلی و آمریکایی‌ها دراختیار نداشتند و آن حمایت محلی است. به‌گفته تحلیل‌گران امنیتی اما میزان اعتماد و همکاری محلی با طالبان متغیر است و عواملی مانند اعمال خشونت علیه نیروهای سابق ارتش افغانستان، تشابهات یا اختلافات مذهبی و فقر می‌تواند بر آن تأثیرگذار باشد.

دلایل پیوستن افغان‌ها به داعش 
براساس گزارشی از وال‌استریت‌ژورنال، پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، گروهی از اعضای سابق سازمان اطلاعات افغانستان برای نجات جان خود، به جبهه دشمنان طالبان پیوسته‌اند. به این ترتیب، تعدادی از نیروهای اطلاعاتی افغان که توسط آمریکایی‌ها آموزش دیده بودند پس از آنکه نیروهای طالبان جست‌وجوی گسترده و تصاحب خانه‌های آنها را آغاز کردند و از آنها خواستند خود را تسلیم کنند، به داعش خراسان پیوستند. تعداد این افراد محدود است اما تخصص و اطلاعات باارزشی به واسطه آنها در اختیار گروه تروریستی داعش قرار گرفته است.
وال‌استریت‌ژورنال به نقل از رحمت‌الله نبیل، رئیس سابق آژانس ملی اطلاعات افغانستان، می‌گوید که داعش به‌شدت به‌دنبال جذب نیروهایی است که پس از خروج آمریکا از افغانستان و سقوط دولت، به حال خود رها شده‌اند. هزاران نفر از سربازان و خدمه ارتش افغانستان از زمان سلطه طالبان بر افغانستان بیکار مانده‌اند، منبع درآمدی ندارند و درعین حال داعش علاوه بر محافظت از آنها در برابر طالبان، مقادیر قابل‌توجهی پول هم در اختیار آنها می‌گذارد. علاوه بر نظامیان سابق، گروهی از افغان‌ها به‌دلیل گرایشات مذهبی به داعش خراسان می‌پیوندند. براساس گزارش نیویورک‌تایمز، ایدئولوژی داعش خراسان تا حدوی به این خاطر در منطقه پا گرفت که در بسیاری از روستاهای مناطق شرقی افغانستان، مسلمانان سلفی سکونت دارند و بخشی از پیروان سلفی‌گری به‌دلیل تشابهات مذهبی مشتاق بودند به داعش بپیوندند. این کشش به‌ویژه در میان نیروهای جوان طالبان در جلال‌آباد زیاد بود، زیرا در سال‌های اخیر مساجد سلفی بسیاری در این شهر بنا شده‌اند و بستر مناسبی برای جذب نیروهای جوان به داعش را فراهم آورده‌اند. همچنین وخامت اوضاع اقتصادی در افغانستان روند جذب نیرو توسط داعش را تسهیل کرده است. 

مکث/رهبر داعش شاخه خراسان کیست؟

پس از کشته شدن حافظ سعید خان، مؤسس گروه داعش خراسان در حمله‌ نیروی هوایی آمریکا در سال 2016، شهاب المهاجر که براساس گزارش بی‌بی‌سی اردو و «مرکز پژوهش‌های استراتژیک و بین‌المللی» یک شهروند عراقی است، هدایت گروه را به‌عهده گرفته است. المهاجر از سال2020 به‌صورت رسمی به‌عنوان رهبر این گروه معرفی شده است. او نخستین فرد غیرافغان و غیرپاکستانی است که به رهبری داعش خراسان انتخاب شده است. پیش‌تر او یک فرمانده میان‌رده در شبکه حقانی و عضوی از القاعده بود. روزنامه هشت صبح افغانستان به نقل از آنچه رسانه‌های مرتبط با داعش در خرداد سال 1399در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند می‌نویسد: المهاجر سابقه‌ای طولانی در طراحی و ساماندهی حملات مسلحانه در کابل و ننگرهار داشته و همچنین گفته می‌شود مغز متفکر حمله مرگبار به فرودگاه کابل در سال2021 بوده است.

54 حمله
 داعش طی 40روز پس از سقوط کابل، (از 27شهریور تا 6آبان) دست‌کم 54حمله تروریستی در افغانستان انجام داده است. بمب‌گذاری، حملات انتحاری، ترور و حمله به پست‌های ایست و بازرسی ازجمله این حملات بوده است. این بازه زمانی یکی از مرگبارترین دوران‌ فعالیت داعش در افغانستان بوده است.