اوریگامی؛ فراسوی ذهنیت دو بعدی

مهدیا گل‌محمدی

امروز11 نوامبر روز جهانی اوریگامی است؛ هنری ژاپنی که تنها متریال (ماده خام) آن یک برگ کاغذ تخت است و بس. همین که ژاپنی است به‌احتمال قریب به یقین مملو از حکمت و درس است. هنر در این خطه، ‌مانند ایران و رم باستان، ریشه‌هایی هزاران ساله دارد و اسطوره‌ها، نماد‌ها و حکمت در آن حرف اول را می‌زنند. حال با این نگاه، تاملی کوتاه در چرایی اهمیت اوریگامی شاید دریچه‌ای باشد به روشن‌شدن حکمت ماندگاری این هنر (کاغذ و تای) ساده در تاریخ هنر جهان.
آنچه در وهله نخست به ذهن متبادر می‌شود این است که با یک برگه نازک از کاغذ روبه‌رو هستیم. صفحه‌ای  دو بعدی شامل طول و عرض. نه عمقی نه سایه‌ای و نه روشنایی. ذهنیتی خام می‌تواند در مواجهه با چنین چالشی در همان 2بعد در جا بزند و هیچ خلاقیتی به ذهنش نرسد. زیرا اوریگامی یعنی ممنوعیت ابزار. نه قیچی نه چسب نه لولا و نه هیچ ابزار دیگری. شاید در این مواجهه با کاغذ تخت و بی‌ابزار پیامی نهفته باشد. پیامی برای آنانی که مدام از نبود امکانات مناسب برای پیشرفت می‌نالند و آه و زنجموره‌شان تمامی ندارد. فراسوی ذهنیتی دو بعدی اما ذهنی خلاق و سه‌بعدی بی‌هیچ وسیله‌ای شروع می‌کند به تا زدن این سطح صاف و یکدست. چیزی اما پدید نمی‌آید. حتی از دل آن همه روشنی، تکه‌ای سایه‌ و تاریکی پدیدار می‌شود که می‌تواند دلسرد‌کننده باشد. شاید اینجاست که ممارست و پشتکار رخ می‌نماید. بنابراین برخلاف ذهنی مایوس و دلسرد، این تای نخست برای ذهنی کارآزموده یعنی آغاز تلاشی که سرانجام منتج به نتیجه‌ای دلچسب می‌شود. کاغذ و تا و تکرار آن آغاز می‌شود. تکرار، همان که بدون آن آزمون و خطایی در کار نیست. بدون آن مهارت و تجربه معنی ندارد. اکنون نوبت نظم و هارمونی است که در هر هنری نمود دارد. اندک‌اندک از دل سفیدی محض، سایه‌روشن‌هایی پدید می‌آید که نماد فراز و فرود‌های زندگی‌ست. هیچ تابلوی نقاشی با نور و روشنایی محض خلق نمی‌شود. روشنی در کنار تاریکی‌ست که معنا می‌یابد.
سرانجام پس از ده‌ها و صد‌ها و هزاران پهلو‌به‌پهلو شدن‌های کاغذ پدیده‌ای به ساحت وجود پا می‌گذارد که برای نمونه می‌تواند یک درنا باشد. درنای کاغذی یا «اوری‌زورو» در اساطیر ژاپن به‌معنای برآورده شدن یک آرزوست. در تاریخ باستان ژاپن آمده است که هرکس هزار درنای کاغذی بسازد خدا آرزویش را برآورده می‌کند. روزی که «پسرک» بمب اتمی توسط آمریکا روی هیروشیما افتاد دخترکی دو ساله کیلومتر‌ها دورتر به سرطان خون مبتلا شد. ساداکو؛ این دختربچه، 12ساله‌ شد. سال‌ها رنج  ‌کشید تا اینکه افسانه هزار درنای کاغذی به گوشش رسید و شروع کرد به تازدن دنیای دوبعدی خود. ساداکو 644درنای کاغذی ساخت و در آن روز‌ها توانست رنج زندگی را تحمل کند. پس از اینکه ساداکو از دنیا رفت، همکلاسی‌هایش 356درنای ‌کاغذی باقیمانده را   ساختند و در کنار او دفن کردند. حالا مردمان جهان به یاد درناهای کاغذی ساداکو، این پرنده سفید و زیبا را به‌عنوان نماد بین‌المللی صلح می‌شناسند و ساداکو شاید به آرزویش که گامی برای رسیدن به صلح بود رسیده باشد.