غلبه بر ترس به معجزه عشق

 مهرنوش سلماسی- روزنامه‌نگار

 وقتی صحبت از فیلم ترسناک ایرانی به میان می‌آید، نمونه‌ها و مصادیقی که به ذهن می‌رسد نه خیلی پر تعداد است و نه چندان جالب توجه. طوری که به‌نظر می‌رسد ژانر وحشت خیلی منطبق با سینمای ایران نیست. بیشتر فیلم‌هایی هم که در سینمای ایران با نیت رعایت قواعد ژانر ساخته می‌شوند یا ترسناک از کار در نمی‌آیند یا تصنع و کپی‌برداری از سر رویشان می‌بارد یا هر دو. کارنامه فیلم ترسناک ایرانی آنقدر کوچک و در بیشتر موارد غیرقابل دفاع است که از بارقه‌ای می‌شود استقبال کرد؛ این بارقه می‌تواند فیلم «پوست» ساخته برادران ارک باشد‌. فیلمی که البته نواقصی دارد ولی امتیازاتش آنقدر جالب توجه است که بشود به آن به‌عنوان «یک امید به ممکنات آینده» دلخوش بود.
   نخستین امتیازی که در فیلم پوست به چشم می‌آید فضای بومی اثر است. پیداست که سازندگان فیلم در فضایی که با آن آشنا بوده‌اند فیلم ساخته‌اند. از فضا و حال و هوا و استفاده هوشمندانه از زبان ترکی فیلمی بیرون آمده که اگر از پس مقدمه نسبتا طولانی‌اش بربیایی می‌توانی هنر کارگردانی دو فیلمساز خوش‌ذوق تبریزی را ببینی.
   فیلم به شکلی آگاهانه سراغ گنجینه‌های بومی می‌رود و موفقیتش را در تسلط بر خلق فضا و عناصر و نشانه‌های بومی و استفاده هوشمندانه از فضایی می‌گیرد که در عین غرابت، آشنا هم هست. سازندگان جوان فیلم پوست، سراغ دعانویسی، طلسم، جادو و جنبل و اجنه می‌روند و همچنین حکایتی پرهراس را با تکیه بر عناصر و نشانه‌هایی فولکلور از منطقه آذربایجان روایت می‌کنند. پوست مفهوم اصالت را در ژانری به‌دست می‌آورد که در اینجا معمولا با تقلید و کپی‌برداری مأنوس است.
   هر چند ساختار فیلم تا حدودی دلبخواهی است و هم می‌خواهد واقع‌گرا باشد و هم فراواقع‌گرا. سازندگان فیلم از طرفی کوشیده‌اند هم به رئالیسم وفادار باشند و هم با قصه‌های عامیانه و افسانه‌های عوام بال‌های تخیل را به پرواز درآورند. نوعی تشتت و اطناب در فیلمنامه به چشم می‌خورد که در اجرا کوشیده شده این ضعف جبران شود. روایت داستانی عاشقانه با مجموعه‌ای از عناصر فولکلور منطقه آذربایجان با هول و هراسی همراه شده که به فیلم لحنی جسارت‌آمیز بخشیده است. این جسارت در جاهایی پوست را به فیلمی آماتوری مبدل کرده است. احتمالا گریز فیلم از رعایت برخی قواعد ژانر و اساسا اختلاط سبکی‌اش هم از همین روحیه می‌آید.
   در نهایت، پوست تجربه‌ای است مغتنم که در جاهایی تماشاگرش را واقعا می‌ترساند. تم عاشقانه‌اش دلپذیر است و تصویر‌سازی‌هایش مؤثر که با قصه‌ای پر و پیمان‌تر می‌شد به فیلمی تماشایی‌تر رسید، ولی همین هم در سینمایی که کمتر میانه‌ای با خلاقیت و اصالت دارد، آنقدر تماشایی هست که بشود دیدنش را به دیگران توصیه کرد.