سیاست خارجی
طالبان در محک مطالبات ایران
دولت به‌صورت محتاطانه مذاکرات غیرسیاسی با طالبان را آغاز کرده؛ در این راستا نخستین هیأت طالبان قرار است به ایران سفر کند
2ماه پس از شروع حکومت طالبان در افغانستان، مراودات رسمی ایران با کابینه «امارت اسلامی» این کشور به‌تدریج تقویت می‌شود. این ارتباطات با رعایت ملاحظات حداکثری مقامات کشورمان نسبت به الزامات حضور و شروط به رسمیت شناختن طالبان در افغانستان محک زده می‌شود. تشکیل دولت فراگیر، رعایت حقوق اقوام و اقلیت‌ها، تأمین امنیت شیعیان و بازگرداندن حقابه ایران از رودخانه مرزی هیرمند بخشی از طرح درخواست‌های ایران در محک روابط با طالبان طی هفته‌های اخیر بوده است.
تعریف برخی گفت‌وگوها در موضوعات غیرسیاسی با مسئولیت‌های رده‌های پایین طالبان نقطه آغاز همکاری‌های محدود و همراه با احتیاط ایران بوده‌اند. سفیر ایران در کابل اخیرا به دیدار سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان رفته و در چارچوب همین دیدار مقدمات حضور یک هیأت از همین وزارتخانه به ایران برنامه‌ریزی شده است. بهادر امینیان ضمن اطمینان در زمینه همکاری‌های تحصیلی با افغانستان گفته با توجه به اولویت‌های کشور افغانستان، آماده همکاری با تیم این وزارت بوده و تجارب خود را در این زمینه با آنها به اشتراک می‌گذارد.
عبدالباقی حقانی، وزیر تحصیلات عالی افغانستان هم از همکاری ایران در تحصیلات عالی قدردانی کرده و گفته: «ما اکنون تلاش‌های خود در جهت آبادی و شکوفایی کشورمان را آغاز کرده‌ایم و در این راستا به همکاری ایران نیازمندیم.» به‌گفته او «تیم تکنیکی وزارت تحصیلات عالی افغانستان» با 2هدف «ایجاد فرصت‌های تحصیلی برای مهاجران افغان در ایران» و «تحکیم همکاری‌ها میان 2کشور و بورسیه‌های تحصیلی» به ایران سفر می‌کند و «روی این موارد با مقامات مسئول کشور ایران مشترکا کار خواهد کرد.»
مشابه برخی از این توافقات غیرسیاسی در دیدارهای مختلف بهادر امینیان، سفیر ایران در افغانستان با وزرای کابینه حکومت امارت اسلامی نیز مطرح شده بود. امینیان پیش از این به دیدار وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان و وزیر خارجه این کشور هم رفته بود. او در کابل با امیرخان متقی، وزیر امور خارجه دولت موقت طالبان دیدار و گفت‌وگو کرده بود. خبر این دیدار اول آبان‌ماه منتشر شده بود. امینیان در وزارت خارجه افغانستان گفته بود: «ایران آماده سرمایه‌گذاری در بخش‌های انرژی، حمل‌ونقل، معدن، تجارت و بهداشت افغانستان است.»
وزرای خارجه ایران و 5کشور دیگر همسایه افغانستان در نشست 5آبان صلح و ثبات افغانستان در تهران الزامات همکاری‌های رسمی با حکومت طالبان را بر مبنای تشکیل دولت فراگیر در این کشور تشریح کرده بودند. اصلاح امور داخلی افغانستان و رعایت شرایط امنیت همسایگی، مطالبه ایران در بیانیه 11بندی پایان این نشست هم بود. در این بیانیه صراحتا بر مصالحه ملی و تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تأکید شده بود و اینکه «قلمرو افغانستان هیچ‌گونه تهدیدی برای کشورهای همسایه ایجاد نخواهد کرد و توسط گروه‌های جنایتکار، تروریستی و جدایی‌طلب استفاده نخواهد شد.»
همچنین از طرف افغانی «اجرای سیاست‌های داخلی و خارجی متواضعانه و محتاطانه در جهت بازگرداندن هر‌چه سریع‌تر نظم به جامعه، تحقق بخشیدن به عملکرد مؤثر ادارات دولتی، ارائه خدمات عمومی اولیه به مردم، اقدام در جهت بهبود معیشت مردم و صیانت از حقوق اساسی افراد ازجمله گروه‌های قومی، زنان و کودکان در افغانستان» مطالبه شده بود.
حکومت طالبان 16شهریورماه رسما از کابینه دولت جدید این کشور با نام امارت اسلامی افغانستان رونمایی کرد و با حذف جایگاه ریاست‌جمهوری، «ملا هبت‌الله آخوندزاده» به‌عنوان رهبر این کشور معرفی شد.
نخستین اقدامات در مذاکرات با حکومت جدید افغانستان در سفر محمدصادق معتمدیان، استاندار خراسان رضوی به کشور هم‌مرز این استان انجام شده بود. معتمدیان با 4نفر از وزرا، معاون وزیر امور مالی و رئیس گمرکات این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد و طی این دیدارها توافقاتی در حوزه توسعه تجارت و ترانزیت کالا بین استان خراسان رضوی و افغانستان صورت گرفت. تمرکز این ملاقات‌ها اقتصادی و حول مشکلات ترانزیتی ازجمله در مرز دوغارون اسلام‌قلعه بود.
قبل از تشکیل حکومت رسمی طالبان در افغانستان نیز دولت سابق ایران مذاکراتی را با آنان آغاز کرده بود؛ مذاکراتی که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق در گفت‌وگوهایی نسبت به انتشار تصاویر پنهانی از این دیدار انتقاد کرده بود. او هفتم بهمن‌ماه سال گذشته هم با ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی طالبان و هیأت همراهش در وزارت امور خارجه دیدار و گفت‌وگو کرده بود. ظریف در پاسخ به انتقادها از برگزاری چنین دیدارهایی، گفته بود: «ما گفت‌وگوهایی با طالبان داشته‌ایم. این گفت‌وگو اولا به‌خاطر منافع ملی خودمان بوده و دوما برای این بوده که آنها را متقاعد کنیم که به صلح فراگیر در افغانستان نیاز است. طالبان باید بخشی از این صلح باشند و نباید این صلح را کنترل کنند.» قبل از آن هم گزارش‌هایی درباره حضور چهره‌های طالبان در تهران و رایزنی‌های آنان با مقامات ایرانی ازجمله در آذرماه1398 منتشر شده بود.