آدم مهمانخانه، پیک ماست

زهرا رستگارمقدم - روزنامه‌نگار

اگر سن و سالتان به دهه‌های1330 و 40شمسی نمی‌رسد، حتما تصاویری از مردان دوچرخه‌سوار در تهران را دیده‌اید که سینی‌های غذا را روی سر حمل می‌کردند تا به مقصد برسانند. اما تاریخ پیک‌های موتوری در ایران هنوز به شکل مکتوب ثبت و ضبط نشده است. فقط یک روایت هست که 120سال از آن تاریخ می‌گذرد؛ آن زمان که میرزا اسحاق‌خان معزالدوله تصمیم گرفت کاروانسرای بزرگ پدری‌اش را در محله «باغمیشه» تبریز بکوبد و نخستین رستوران و مهمانخانه مدرن ایران را، به‌نام «مهمانخانه نظافت»، با اتاق‌های متعدد، آشپزخانه و سالن غذاخوری مجزا، از نو بسازد؛ همان ساختمان که در دل خود قرائت‌خانه (سالن مطالعه) داشت و نخستین قرائت‌خانه تبریز در آنجا شکل گرفت. قرائت‌خانه نظافت در فضای مشروطه‌خواهی دایر شد. این مکان بنا به آنچه در تاریخ از آن روزها آمده، سه‌بار توسط نیرو‌های حکومتی، مورد تهاجم قرار گرفت ولی دوباره با تلاش‌های میرزا اسحاق، سرپا شد. از جالب‌ترین اسنادی که درباره این مهمانخانه وجود دارد، اعلانی است که در سال ۱۲۸۲خورشیدی برای معرفی‌اش منتشر شده است. در بند نخست این اعلان که ۲۵شعبان ۱۳۲۱هجری قمری منتشر شد، هدف از برپایی مهمانخانه را اینگونه بیان کرده بود: «مقصود از تأسیس این مهمانخانه استراحت عمومی است. برای وقتی ‌که یک‌ساعت به ناهار یا شام مانده مهمان ناخوانده وارد می‌شود، در خانه هم خوراک به‌قدر کفایت درست نمی‌شود، لهذا معلوم است که برای صاحبخانه دلگیری خواهد شد، در این حالت می‌تواند فوراً از مهمانخانه شام و ناهار بخواهد.» همچنین، در بند چهارم، به تجار و اصناف پیشنهاد شده که با قرار ماهانه، غذای آنها توسط «آدم مهمانخانه» به حجره آنها آورده شود که این نشان‌دهنده وجود پیک و ارسال غذا برای مشتریان بوده است. در بند دیگر اعلان، پیشنهاد تهیه غذا برای مهمانی‌ها آمده. این‌ نمونه‌ای از تاریخ ثبت‌شده پیک در ایران است.

اولین‌ها در روزهای شلوغ پایتخت
اما با شلوغی تهران نیاز به پیک‌ها بیش از پیش احساس می‌شد. حالا شاید صحبت درباره پیک‌موتوری و موفق‌ترین‌هایشان چندان سخت نباشد. اما واقعا چه شد که زندگی ما را پیک‌های موتوری احاطه کردند؟ شرکت حمل‌ونقل کالای تهران با نام تجاری «پیک بادپا» برحسب یک ضرورت اجتماعی و نیاز جامعه به خدمات حمل‌ونقل سریع خرده‌بار شهری در سال1374 تاسیس شد. این شرکت را شاید بتوان از قدیمی‌های پیک‌موتوری محاسبه کرد. بادپا آهسته و پیوسته سه‌دهه فعالیت کرده است. این پیک هم اپلیکیشن موبایل دارد و هم به مشتریان انفرادی و سازمانی سرویس می‌دهد. در ناوگان این شرکت، موتورسیکلت، وانت‌بار سبک و وانت سنگین وجود دارد و ارسال بسته بین شهری هم در آنجا انجام می‌شود. پس از بادپا شرکت تی‌پی‌جی در 1380تأسیس شد. این شرکت ابتدا کار خود را با پست سریع داخلی شروع کرد و بعدها وارد حوزه ارسال مرسولات به خارج از کشور شد. امروز تی‌پی‌جی علاوه‌بر داشتن حمل‌ونقل زمینی، از ناوگان هوایی و ریلی کشور هم برای ارسال مرسولات استفاده می‌کند. «چاپار» اما بیش از 15سال در بازار مرسولات پیکی ایران فعالیت می‌کند و از قدیمی‌ها به‌شمار می‌رود. این شرکت برای پیک‌موتوری، سرویسی به‌نام چاپارپلاس تدارک دیده است. خدمات پرداخت در محل، انبارداری محصولات و بسته‌بندی اختصاصی در مجموعه خدمات این شرکت قرار دارد. امکان پیگیری اینترنتی موقعیت مکانی در سرویس چاپارپلاس هم وجود داشته و این شرکت در بسیاری از شهرهای ایران نمایندگی فعال دارد.

امروز تاریخ آینده
اما تاریخ پیک‌های موتوری در همین‌جا متوقف نمانده. پس از این، شرکت‌های دیگر وارد بازار شدند و نام خود را بیش از قدیمی‌ها در بازار ثبت کردند. مثلا اسنپ‌باکس که 1393تاسیس شد همان سرویسی است که پس از سفارش غذا از اسنپ‌فود، مسئول رساندن غذا هم است. در واقع بخش عمده‌ای از سفارش‌های ارسال بسته در اسنپ باکس، توسط اسنپ‌فود تامین می‌شود و ارسال بسته در آنها از نوع تحویل لحظه‌ای است. پس برای هر سفارش ارسال، یک پیک فرستاده می‌شود. مشتریان اسنپ‌باکس به دو گروه تقسیم می‌شوند. سیاست کاری اسنپ‌باکس به این شکل است که هم مشتریان انفرادی می‌توانند با دانلود اپلیکیشن پیک موتوری درخواست پیک بدهند و هم مشتریان سازمانی توانایی انجام چنین کاری را دارند. الوپیک هم یکی دیگر از بازیگران بازار پیک‌موتوری ایران است. ناوگان الوپیک از موتورسیکلت و وانت‌بار تشکیل شده و مشتریان انفرادی مخاطبان هدف آن را تشکیل می‌دهند. الوپیک در 1395 کار خود را شروع کرد و به‌سرعت جای خود را در بازار پیدا کرد. با استفاده از نصب یک اپلیکیشن روی گوشی موبایل، می‌توان درخواست پیک‌موتوری داد و بسته‌ها را در زمان اندکی به‌دست مشتریان رساند. تی‌‌نکست اما نخستین استارت‌آپ ارسال مرسولات برای کسب‌وکارها در کشور است. این شرکت در دوره پاندمی بسیار مهم شد. تی ‌نکست ارائه‌دهنده‌ پیک‌موتوری به کسب‌وکارها (سازمان‌ها، شرکت‌ها، فروشگاه‌ها و...) است. در سرویس پیک‌موتوری تی‌نکست به مشتریان انفرادی سرویس داده نمی‌شود و پیکی که تی‌نکست ارائه می‌دهد، از نوع پیک لحظه‌ای (On Demand) نیست. پس یعنی خبری از اپلیکیشن پیک‌موتوری و نصب آن روی اندروید و iOS نیست و به همین دلیل، شلوغی‌های رایج مربوط‌به‌ پیک‌های فعال در سرویس‌های اینچنینی را ندارد. اما پیک‌های موتوری به همین تعداد محدود نماند و حالا می‌توان فهرست بلند‌بالاتری از آن تهیه کرد؛ چیزی که باعث خواهد شد، آینده، تاریخ پروپیمان‌تری از این نوع فعالیت در دست داشته باشد.