در فاصله میان دو سفره

هدا عربشاهی - روزنامه‌نگار

مقایسه نسبت درآمد و هزینه‌ها به‌ویژه هزینه‌های سبد غذایی خانوارها در کشورهای مختلف به عوامل مختلفی ازجمله تولید ناخالص داخلی، ارزش پول و جمعیت کشورها بستگی دارد. مهم‌ترین دلیل بررسی این‌دست مقایسه‌ها درک بهتر این نکته است که چه‌میزان از درآمد صرف هزینه‌های سبد خانوار و‌ چه‌میزان از آن صرف پس‌انداز برای برنامه‌های آتی می‌شود. در سال‌های اخیر به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی نسبت به دلار و افزایش افسارگسیخته تورم، نسبت درآمد به هزینه‌های بسیاری از خانواده‌های ایرانی به‌ویژه خانوارهای طبقه متوسط شهری از توازن خارج شده و در نتیجه سبد غذایی آنها کوچک‌تر و پس‌انداز برای آنها دشوارتر شده است.

مؤسسات و مراکز آمار کشورها همه‌ساله گزارشی از وضعیت درآمد و هزینه‌های مردم کشورشان منتشر می‌کنند. با نگاهی به آمار و ارقام سالانه کشورهای مختلف می‌توان به درکی عمیق از سطح رفاه شهروندان نقاط مختلف دنیا رسید. مقایسه 3کشور ایران، عمان به‌عنوان کشوری همسایه با واحد پولی ریال و ایتالیا به‌عنوان یک کشور‌ اروپایی عضو منطقه یورو نشان می‌دهد که خانواده‌های ایرانی و ایتالیایی در 2 سال اخیر به‌دلیل شیوع جهانی بیماری کووید-۱۹ با مشکلات مالی بسیار بیشتری نسبت به عمان مواجه شده‌اند. عواملی چون افزایش بی‌رویه تورم، کاهش ارزش واحد پولی، تحریم‌ها و هزینه‌های پزشکی تحمیلی ناشی ‌از عالم‌گیری دست به‌دست هم داده‌اند تا سبد غذایی خانوارهای ایرانی بیش‌از همیشه کوچک شود.
افزایش هزینه‌های درمانی و بهداشتی، افزایش نرخ بیکاری و رکود صنعت گردشگری هم از علل کاهش قدرت خرید و قدرت پس‌انداز خانوارهای ایتالیایی است. اما کشوری چون عمان که اقتصادش از راه تولیدات کشاورزی و فروش بالای نفت تامین می‌شود و جمعیت اندک با ارزش پولی بسیار بالاتر از دلار سبب شد‌ه است که این کشور همسایه چندان تحت‌تأثیر آسیب‌‌های اقتصادی جهانی 2 سال اخیر قرار نگیرد.
ایران کشوری با جمعیتی حدود 84میلیون نفر است که مجموع تولید ناخالص داخلی آن- براساس برابری قدرت خرید- در سال 2020برابر با 1.007تریلیون دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی‌اش 11هزارو963دلار بود. براساس گزارش مرکز ملی آمار ایران در سال 1399(2020) که تیر سال 1400منتشر شد هزینه‌ کل خالص سالانه یک خانوار شهری به‌طور متوسط در سطح کشوری 621، 392هزار ریال برابر با 53میلیون و 783هزار ریال بود و از کل هزینه سالانه خانوار شهری 161، 094 هزار ریال با سهم 26درصد مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی و 460، 298هزار ریال با سهم 74درصد مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی بوده است. بین هزینه‌های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم مربوط به هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فراورده‌های آن و گوشت هریک با سهم 21‌درصد و بین هزینه‌های غیرخوراکی بیشترین سهم با 50درصد مربوط به هزینه مسکن، سوخت و روشنایی بود. همچنین متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری 764، 746هزار ریال برابر با حدود 63میلیون و 729هزار ریال در‌ ماه بود.
براساس این گزارش، متوسط کل هزینه خالص سالانه یک خانوار روستایی در سال 1399برابر با 340، 679هزار ریال بود که از این رقم 136، 442هزار ریال با سهم 40درصد مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی و 204، 237هزار ریال با سهم 60درصد مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی بود. بین هزینه‌های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم مربوط به هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فراورده‌های آن با 25درصد و بین هزینه‌های غیرخوراکی، بیشترین سهم با 32درصد مربوط به مسکن، سوخت و روشنایی و متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی 420، 470هزار ریال بود. بنابراین، یک خانوار شهری در سال 1399به‌طورمتوسط قادر بود فقط 9میلیون و 946هزار ریال معادل 994هزارو600تومان در‌ماه پس‌انداز داشته باشد.

عمان

عمان کهن‌ترین کشور مستقل در جهان عرب است که در گوشه جنوب‌شرقی شبه‌جزیره عربستان و در نقطه تلاقی خلیج‌فارس و دریای عرب قرار گرفته و با کشورهای امارات‌متحده‌عربی، عربستان سعودی، یمن، ایران و پاکستان مرز مشترک دارد. مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور 4میلیون‌و830هزار نفری در سال 2020– براساس برابری قدرت خرید- برابر با 204میلیارد دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی 47هزارو366دلار بود. مرکز ملی آمار و اطلاعات سلطان‌نشین عمان در سال 2020گزارشی را باعنوان «نتایج اصلی بررسی هزینه‌ها و درآمد خانوارها» منتشر کرد و در آن نسبت درآمد خانواده‌های عمانی را با هزینه‌ها مقایسه کرد. این گزارش که دوره زمانی 20اکتبر 2018تا 19اکتبر 2019را رصد کرده است نشان می‌دهد اندازه هر خانواده عمانی به‌طور متوسط 6.8نفر در سطح کشور است که این رقم در مناطق شهری برابر با 6.7نفر و در مناطق روستایی برابر با 6.9نفر است. 77.4درصد خانواده‌های عمانی در مناطق شهری و 21.6درصد در روستاها زندگی می‌کنند.
نتایج این آمایش نشان می‌دهد که هزینه ماهانه خانوارهای عمانی به‌طور متوسط برابر با 757ریال عمان است که این رقم در خانواده‌های شهری 784ریال عمان و در مناطق روستانی ماهانه 695ریال عمان است که به‌طورمتوسط 28درصد از کل این هزینه‌ها برابر با 211ریال صرف تهیه مواد غذایی می‌شود. سهم حمل‌و‌نقل و ارتباطات 21.1درصد برابر با 160ریال یعنی بیش‌از یک‌پنجم بودجه ماهانه هر خانواده عمانی است و هزینه خانوارهای عمانی برای مراقبت‌های پزشکی و آموزش به‌دلیل رایگان‌بودن این خدمات در این کشور به‌ترتیب برابر 9و 10ریال بود.
برپایه این بررسی‌ها، ارزش سبد غذایی شامل حبوبات و غلات، گوشت و مرغ و ماهی، شیر و تخم‌مرغ، روغن، میوه و سبزیجات، شکر و عسل، نوشیدنی‌های غیرالکلی، رستوران و وعده‌های غذایی خارج از خانه و چای و ادویه‌ها در سطح کشور به حدود 159ریال در‌ماه می‌رسد که این رقم برای شهروندان عمانی برابر با 217ریال و برای مهاجران برابر با 80.1ریال است. درآمد خانواده‌های عمانی از تمام منابع درآمدی به‌طورمتوسط هزارو553ریال است که با احتساب اجاره‌بها به هزارو386ریال می‌رسد. این‌درحالی‌است که درآمد خانواده‌های مهاجر به‌طورمتوسط 669ریال در‌ماه است که با احتساب اجاره‌بها به 667ریال می‌رسد. بنابراین، باتوجه به درآمد متوسط نسبت به هزینه‌های ماهانه و اجاره مسکن می‌توان نتیجه گرفت که هر خانواده عمانی ساکن شهرهای بزرگ قادر است حدود 602ریال عمان برابر با431میلیون و 995هزارو 200ریال ایران در‌ماه پس‌انداز کند (هر ریال عمان برابر با 717هزارو600ریال ایران است).

ایتالیا

شبه‌جزیره ایتالیا کشوری در میانه جنوب اروپاست که از یک‌سو به رشته‌کوه آلپ، از دو سو به آب‌های دریای مدیترانه و از یک‌سو به آ‌ب‌های دریای آدریاتیک منتهی می‌شود. تولید ناخالص داخلی این کشور 60میلیون و 318میلیون نفری در سال 2021- براساس برابری قدرت خرید- برابر با 2.106تریلیون دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی آن 34هزارو997دلار است.
گزارش مؤسسه ملی آمار ایتالیا (ایستات) نشان می‌دهد که برآورد متوسط ​​هزینه ماهانه خانوارهای ساکن ایتالیا در سال2020برابر با دوهزارو328یورو در‌ماه بود. از‌آنجاکه توزیع مصرف نامتقارن است و در سطوح متوسط ​​و پایین متمرکز است، اکثر خانوارها کمتر از مقدار متوسط ​​هزینه می‌کنند. به‌طوری‌که با درنظرگرفتن ارزش متوسط ​​(سطح هزینه‌های مصرف‌کننده که تعداد خانوارها را به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کند) مشاهده می‌شود که 50درصد از خانوارهای ساکن ایتالیا حدود هزارو962یورو در‌ماه هزینه کرده‌اند که این هزینه‌ها اجاره‌بهای مسکن را هم شامل می‌شود.
براساس این گزارش، 38.4درصد از کل هزینه‌های خانوار سهم هزینه‌های مسکن، آب، برق و سایر سوخت‌ها‌ شده و مواد غذایی و نوشیدنی‌های غیرالکلی 20.1درصد و کالاها و خدمات غیرغذایی 81.9درصد از هزینه‌ها را شامل شده است و 2.3درصد از کل هزینه‌ها معادل 54یورو در‌ماه سهم ارتباطات بوده است.
باتوجه به‌اینکه متوسط درآمد خانواده‌های ایتالیایی حدود 31هزارو641یورو در سال معادل 2هزارو637یورو در‌ماه است می‌توان نتیجه گرفت که یک خانواده شهری قادر است حدود 309یورو در‌ماه پس‌انداز کند. باوجوداین، آمارها نشان می‌دهد که در سال 2021به‌دلیل افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی و افزایش نرخ بیکاری به‌دلیل عالم‌گیری کووید-19نرخ فقر در این کشور به بیش‌از 2میلیون خانواده رسیده است و به‌طورمتوسط درآمد خانواده‌ها 2.8درصد و قدرت خرید خانواده‌ها 2.6درصد کاهش یافته است. همچنین، میزان پس‌انداز هم 15.8درصد نسبت به
سال 2019در سطح خانوارها با کاهش مواجه بوده است.