جایگزین‌های متورم

مرضیه ثمره‌حسینی - روزنامه‌نگار

زمان زیادی از روزگاری که تُن ماهی و کنسرو لوبیا غذای کارگری بود و ماکارونی و املت غذاهای دانشجویی، نمی‌گذرد؛ همان زمانی که فرودستان و طبقات پایین جامعه دست‌کم به‌اندازه بخور و نمیری پول برای تهیه مواد غذایی داشتند و در بدترین حالت، قادر بودند حداقل شکم‌شان را با تخم‌مرغ یا ماکارونی که ارزش غذایی چندانی نیز ندارد پر کنند. امروزه اما با وجود تورم بالای 65درصد در بعضی از شهرها و گرانی بی‌سابقه، به‌ویژه درخصوص مواد غذایی، خوردن حتی یک املت ساده برای خانواده‌ای پنج‌نفره بدون احتساب قیمت روغن و ادویه، نزدیک به 40هزار تومان هزینه دارد. این کاهش قدرت خرید دهک‌های پایین درخصوص ساده‌ترین خوراکی‌ها، به غذاهایی چون‌ آش و سوپ و حتی نان و ماست نیز قابل تعمیم است. سوءتغذیه و بیماری‌های ناشی از آن محصول گرانی مواد غذایی حاوی پروتئین و سایر ویتامین‌های مورد نیاز بدن است. در همین رابطه، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت گفته: «افزایش قیمت مواد غذایی باعث رشد 8 تا 12درصدی سوءتغذیه در استان‌های محرومی چون سیستان‌وبلوچستان و خراسان جنوبی شده است». برای مشاهده پیامدهای گرانی مواد غذایی البته لازم نیست تا سیستان و بلوچستان بروید، اگر نگاهی به تفاوت دستمزد 4میلیون‌تومانی یک کارگر و خط فقر 10میلیون‌تومانی و زندگی فرودستان در مشاهدات میدانی بیندازید، به‌خوبی متوجه می‌شوید که یک خانواده کارگری پس از پرداخت هزینه اجاره‌خانه، چه مقدار نقدینگی برای خرید مواد غذایی خواهد داشت.

همسر مرد کارگری که دور میدان راه‌آهن زندگی می‌کند با اشاره به بچه‌های بسیار نحیف و لاغرش می‌گوید: «باورتان می‌شود که این دوتا بچه 10ساله و 14ساله‌اند؟!» زن با اشاره به حصیر رنگ‌و‌رورفته‌ای که به‌جای پنجره استفاده شده است، ادامه می‌دهد: «کل خانه و زندگی ما در همین یک اتاق است که ماهانه یک میلیون تومان اجاره‌اش را می‌دهیم. شوهرم اغلب اوقات بیکار است و درآمد ما با دستفروشی گهگاه خودم به‌سختی به 3میلیون تومان می‌رسد، برای سیرکردن شکم‌مان تقریبا چیزی نداریم، یک سال است که مطلقا گوشت نخورده‌ایم مگر در غذاهای نذری. حبوبات هم که الان قیمت‌شان تفاوت چندانی با گوشت ندارد. بیشتر غذای ما گوجه سرخ‌شده یا سیب‌زمینی آب‌پز و تخم‌مرغ است که با برنج نیم‌دانه می‌خوریم که البته برنج را هفته‌ای دوبار بیشتر نمی‌توانیم مصرف کنیم، تخم‌مرغ هم که به شانه‌ای 50هزار تومان رسیده!»
نگاهی به قیمت مواد غذایی نشان می‌دهد که یک خانواده چهارنفره درصورتی که از خرید گوشت قرمز صرف‌نظر کرده و تنها به ضروریات سبد غذایی توجه کند، ناچار است ماهانه بیش از 2میلیون تومان صرف زنده‌ماندن خود کند؛ حال سؤال اینجاست که با درنظرگرفتن هزینه مسکن، این خانواده اگر متعلق به دهک‌های پایین باشد، هزینه‌های بهداشت و درمان، آموزش، حمل‌ونقل، پوشاک، مواد شوینده، حامل‌های انرژی و... را از کجا تامین می‌کند؟ با تورم 58درصدی در تابستان 1400 که به‌گفته بانک مرکزی بالاترین نرخ تورم در 04 سال گذشته محسوب می‌شود، یک کارگر، یک حاشیه‌نشین، یک فرودست -تازه درصورتی که بیکار نباشد- مجبور است بیش از 70درصد درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی کند.
در همین رابطه گزارش تازه انتشار‌یافته وزارت تعاون به‌عنوان «پایش فقر» نشان می‌دهد که از هر 3 ایرانی، یک نفر فقیر است و خط فقر در سال99 نسبت به سال قبلش 38درصد رشد داشته اشت. براساس این گزارش دست‌کم 26میلیون ایرانی در فقر مطلق مالی زندگی می‌کنند.

به‌جای گوشت، پروتئین گیاهی بخورید
پروتئین‌ها از مهم‌ترین بخش‌های هرم غذایی به‌شمار می‌روند که چند کارکرد اصلی ساختن آنزیم‌ها، جذب کربوهیدرات‌ها و تامین بخشی از کالری مورد نیاز بدن را برعهده دارند. پروتئین‌ها به دودسته گیاهی (حبوبات، مغزها، قارچ و سویا) و حیوانی تقسیم می‌شوند.
 پروتئین‌های حیوانی از این حیث که هر 9آمینواسید موجود در گروه ویتامین‌هایی که مورد نیاز بدن است را دارند، از نظر غذایی ارزشمندند؛ درخصوص پروتئین‌های گیاهی اما هرکدام از آنها تنها یک یا چند نوع از این آمینواسیدها را داشته و همچنین در مقایسه با پروتئین‌های حیوانی جذب کمتری دارند، بنابراین برای داشتن یک برنامه غذایی سالم که نیاز بدن به پروتئین را تامین کند، لازم است فرد در برنامه غذایی خود همه پروتئین‌های گیاهی اعم از مغزها را قرار دهد. سطح مصرف پروتئین در هر جامعه یکی از معیارهای رفاه و پیشرفت در هر کشور است.
 در کشورهای توسعه یافته که شهروندان از رفاه اقتصادی برخوردارند، مردم با مسائل ناشی از افزایش مصرف پروتئین مواجهند و برعکس آنها، در کشورهایی که وضعیت معیشت نابسامان است، سطح مصرف پروتئین بسیار پایین است.

قیمت حبوبات همپای گوشت و مرغ
با افزایش قیمت گوشت و مرغ، به‌ویژه از سال97 به این سو، استفاده از حبوبات به‌عنوان یکی از پروتئین‌های جایگزین از طرف متخصصان تغذیه و البته مسئولان توصیه شده و مصرف آن نیز به همین دلیل افزایش یافته است. اما این پروتئین‌های گیاهی جایگزین گوشت و مرغ هم مانند پروتئین‌های حیوانی، افزایش قیمت چندبرابری را تجربه کرده و مصرف آن از دسترس بسیاری از افراد، خاصه طبقات فرودست خارج شده است. نرخ حبوبات به‌صورت هفتگی و حتی گاهی‌اوقات به شکل روزانه در حال افزایش است.
 قیمت این دسته از پروتئین‌های گیاهی در مقایسه با سال گذشته، بیش از 70درصد افزایش داشته و این افزایش قیمت درخصوص عدس 100درصد است؛ قیمت عدس فله‌ای از 18هزار تومان در سال گذشته به مرز 40هزار تومان در مهر1400 رسیده است. این افزایش قیمت درخصوص حبوبات بسته‌بندی بیشتر از حبوبات فله‌‌ای است و کنترلی هم بر قیمت آنها وجود ندارد.
طبق نرخنامه سازمان میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، قیمت حبوبات فله‌ای در واحد کیلو به قرار زیر است: لپه: 44هزار تومان، لوبیا قرمز جگری: 34هزار تومان، لوبیا چیتی: 45هزار تومان، لوبیا سفید: 26هزار و 500تومان، عدس: 36هزار تومان و نخود 33هزار تومان. به‌گفته کارشناسان، کاهش تولید به‌دلیل شرایط جوی و افزایش هزینه‌های مراحل مختلف از کاشت تا بهره‌برداری در کنار کاهش سطح واردات و افزایش مصرف، ازجمله دلایل گران‌شدن فزاینده قیمت حبوبات است.

خواب شیرین مغزها و پروتئین‌های دریایی
مغزها و غذاهای دریایی مانند ماهی، از دیگر منابع غنی پروتئین و سایر ویتامین‌های مورد نیاز بدن هستند که مصرف آنها همواره مورد تأکید متخصصان حوزه تغذیه و سلامت است.
 قیمت مغزها هم مانند سایر اقلام غذایی در چند سال اخیر افزایش چندبرابری داشته، این طیف از مواد خوردنی که اساسا در سبد غذایی طبقه فرودست قرار نداشته، در چند سال اخیر از دسترس طبقه متوسط نیز خارج شده است.
 قیمت یک کیلو پسته هم‌اکنون 260هزار تومان، گردو 110هزار تومان، بادام هندی 280هزار تومان، مغز بادام زمینی 75هزار تومان، مغز بادام درختی 225هزار تومان و تخمه کدو 148-95 هزار تومان است.
وضعیت درخصوص غذاهای دریایی نیز بهتر از گوشت و مرغ نیست. به‌عنوان مثال، ماهی قزل‌آلا در طول 3سال گذشته افزایش شدید قیمت داشته و از کیلویی 12هزار تومان در سال97 به کیلویی 80هزار تومان در سال1400 رسیده است.
میگو از دیگر منابع مفید امگا3 و پروتئین است که افزایش قیمت چندبرابری را در طول چندسال اخیر تجربه کرده است، قیمت انواع میگو از کیلویی 138هزار تا 200هزار تومان متغیر است. البته میگو از دسته غذاهای اعیانی است که شانس خوردنش حتی برای طبقه متوسط نیز به‌ندرت پیش می‌آید.