یک قدم تا ثبت جهانی 2کاروانسرای شهرضا

حسنیه‌سادات مهدوی-خبرنگار

حسام مهدی، ارزیاب مصری یونسکو هجدهم مهر امسال برای ارزیابی کاروانسرای مهیار و امین‌آباد شهرضا به این شهر سفر و به منظور تایید ثبت جهانی از این بناها بازدید کرد. مرمت بازار سنتی و کاروانسراهای نامزد شده برای ثبت جهانی نتیجه تغییر نگرش نسبت به میراث تاریخی و فرهنگی در نهادهای اجرایی و اداری شهر است که با توجه به بحران خشکسالی در این منطقه نویدی برای توسعه گردشگری پایدار و درآمدزایی برای روستاییان و مردم این شهرستان خواهد بود.

ساماندهی حریم کاروانسرای مهیار
کاروانسرای مهیار در 30کیلومتری شهرضا در روستای مهیار واقع شده است و از نمونه‌های عالی و برجسته معماری ساختمان در عهد صفوی محسوب می‌شود که در زمان حکومت شاه اسماعیل اول (907-930 هجری) احداث شد. از ویژگی‌های بارز این کاروانسرا می‌توان به بازاری در کنار آن اشاره کرد که مسافران توشه راه و نیازهای خود را از آنجا تامین می‌کردند.ناصر طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان درباره نیازهای کنونی این بنا برای ثبت جهانی می‌گوید: کاروانسرای مهیار باید دسترسی مناسب و آسانی پیدا کند، محیط اطراف آن پاک باشد، اطراف کاروانسرا باید از نظر حریم ساماندهی و شعارنویسی‌های روی در و دیوار باید پاک شود.

10سال مرمت کاروانسرای امین‌آباد
کاروانسرای امین‌آباد هم در ۳۸کیلومتری جنوب شهرضا در روستایی در دهستان اسفرجان واقع شده است. این ساختمان مربوط به عصر صفوی است که در دوره شاه عباس اول احداث شده. شکل این بنا با کاروانسراهای متداول تفاوت دارد و یکی از 4بنای هشت ضلعی کشور محسوب می‌شود که آثار و دست‌نوشته‌‌های بازرگانان بر روی دیواره‌های آن هنوز قابل مشاهده است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان درباره رسیدگی به کاروانسرای امین‌آباد هم توضیح می‌دهد: کاروانسرای امین‌آباد از ۱۰سال پیش در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفت و عملیات مرمتی گسترده‌ای بر روی آن انجام شد. این کاروانسرا نیاز به یک ساماندهی محیطی دارد و باید اهمیت این کاروانسرا را هم نشان دهیم.

54کاروانسرا، نامزد ثبت جهانی 
میراث جهانی یونسکو عهدنامه‌ای بین‌المللی و موضوع آن، حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی موجب می‌شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات محسوب شود که به‌ واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در آن منطقه نیز افزایش می‌یابد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرضا با بیان اینکه ثبت جهانی 3 یا 4سال است که در کشور ما رواج پیدا کرده می‌گوید: ثبت جهانی ابتدا درباره باغ‌های ایرانی، سپس قنات‌ها و بعد کاروانسراها دنبال شد که تاکنون ۵۴ کاروانسرا در کل کشور برای ثبت جهانی معرفی شده‌اند.
سجاد افشاری با بیان اینکه اگر بنا ثبت جهانی شود هر سال مبلغی برای حفظ و معنای آن اختصاص می‌یابد و  بنا احیا می شود، می‌افزاید: بیش از ۱۰۰کاروانسرا در اصفهان وجود دارد، اما این ۲کاروانسرا به خاطر مسیریابی و وضعیت جغرافیایی انتخاب شده و یک ارزش برای شهرضاست که ۲ کاروانسرای آن کاندید ثبت جهانی هستند. 

مرمت با 30کارگر
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرضا با بیان اینکه حداقل‌ها برای بازدید ارزیاب یونسکو فراهم شده است، می‌گوید: کاروانسرای مهیار در دهه‌های گذشته کاربری غیرمرتبطی داشت که صدماتی را به آن وارد کرده بود. در چند هفته اخیر میراث فرهنگی با کمک فرمانداری و همراهی نهادهای دیگر آن را به شکل اصلی مرمت کرد. با جداسازی الحاقات، حذف نقاشی‌های دیوار و مرمت اضطراری توانستیم آسیب‌ها و نواقص را رفع کنیم و شاخص‌های اصلی مرمتی را  در بنا به وجود آوریم.
به گفته افشاری، روزانه ۳۰ تا ۳۵کارگر برای مرمت این بنا کار می‌کردند و بیشتر از استادکاران گروه امانی میراث استفاده شده است. 

باور جهانی، ثبت جهانی
شهرضا دارای میراث فرهنگی بسیار غنی است، اما کمتر دیده شده. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرضا با اشاره به مهم شمردن میراث تاریخی در شهرهایی مانند کاشان و نایین می‌گوید: تفکر حفظ میراث از دهه‌های گذشته در این شهرها ایجاد شده است و آن‌ها برای میراث خود ارزش‌گذاری می‌کنند، اما در شهرضا بافت تاریخی به‌عنوان بافت فرسوده  و مزاحم شناخته می‌شد. در طول سال گذشته با شهرداری تعاملاتی داشتیم و با همراهی و موافقت شهردار و شورای شهر وقت به این نتیجه رسیدیم که یک معاونت در شهرداری برای میراث ایجاد شود تا حفظ و نگهداری میراث فرهنگی به عنوان یک تفکر در شهرداری نهادینه شود. ایجاد این باور و نهادینه کردن آن قدم بزرگی در حرکت این شهر به سوی تغییری پایدار در حفظ میراث تاریخی و فرهنگی است.

مرمت بازار سنتی
اولین ثمره این تغییر نگرش در نهادهای اداره‌کننده شهرضا این بود که مرمت بازار سنتی شهرضا امکان‌پذیر شد. این بازار سال‌هاست نیاز به مرمت اضطراری دارد و به دلیل اینکه ضرورت آن از سوی نهادهای شهر جدی گرفته نمی‌شد، معطل مانده بود.
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرضا، 800میلیون تومان از سوی ستاد بازآفرینی شهری برای مرمت بازار در نظر گرفته شد و شهرداری هم دقیقا همین مبلغ را پای کار آورد و عقد قرارداد کردند، یعنی یک میلیارد و 600میلیون تومان عقد قرارداد شد تا راسته آهنگران مرمت و بازسازی شود.
سجادی با بیان اینکه طول این بازار ۱۵۰متر است، می‌گوید: صفر تا صد مرمت و احیای این بازار دیده شده است تا این راسته به عنوان یک الگوی کامل کار شود و بتوانیم همه ساله طبق این الگو جلو برویم. 
وی با بیان اینکه ثمره دیگر این تغییر نگرش و باور برای روستاییان شهرضا خواهد بود به مهاجرت روستاییان این مناطق و خالی شدن روستاها از سکنه اشاره می‌کند و می‌افزاید: روستاهای شهرضا به دلیل کم آبی، خشکسالی و فرونشست زمین در حال خالی شدن است. منطقه‌ای چون دشت مهیار از ۵۰سال پیش دچار بحران کم آبی و خشکسالی بوده است و اکنون اقتصاد روستاییان منطقه که وابسته به کشاورزی و دامپروری بود در خطر جدی قرار گرفته.
سجادی ادامه می‌دهد: با ثبت جهانی این کاروانسراها و توجه به بافت‌های تاریخی و ارزشمندی که در آن وجود دارد می‌توان به توسعه پایدار مبتنی بر گردشگری امیدوار شد. در واقع تنها راه نجات این مناطق با وضعیت کنونی در توسعه گردشگری است. این مناطق در حوزه بوم‌گردی و اقامتگاه‌های  سنتی می‌توانند حرفی برای گفتن داشته باشند.

به زودی نتیجه ارزیابی حسام مهدی، ارزیاب یونسکو مشخص می‌شود و در صورت ثبت جهانی کاروانسراهای مهیار و امین‌آباد می‌توانیم به تغییرات پایداری در توسعه گردشگری شهرضا امیدوار باشیم.