پیش به‌سوی ایمنی جمعی

صف‌های طولانی برای تزریق واکسن به بخشی از خاطره جمعی تهرانی‌ها تبدیل شده بود؛ روندی که با ورود محموله‌های جدید واکسن تغییر کرد و دیگر برای تزریق واکسن نیاز به برنامه‌ریزی‌ و تحمل ازدحام جمعیت نیست؛ چرا که فعالیت مراکز شبانه‌روزی و گسترش مراکز تزریق واکسن در محلات، شرایط را برای رسیدن به ایمنی جمعی بیش از پیش مهیا کرده است. برای بررسی وضعیت واکسیناسیون در تهران نظر چند پزشک متخصص و یک عضو شورای شهر تهران را جویا شدیم. رعایت پروتکل‌های بهداشتی با وجود سرعت بالای واکسینه‌شدن افراد، نقطه مشترک نظرات این کارشناسان بود.

وضعیت تهران شکننده است
محمدرضا زاهدپور‌انارکی - فوق‌تخصص بیماری‌های ریه

واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری از کروناست اما این راه به تنهایی کفایت نمی‌کند. خوشبختانه ما شاهد هستیم که پس از ورود واکسن‌های مختلف به ایران، سرعت واکسیناسیون در تهران همچون سایر استان‌ها با سرعت بیشتری پیگیری می‌شود اما نباید رعایت نکات بهداشتی شخصی و پروتکل‌ها را فراموش کرد. هر چند بیش از 90درصد مردم تهران دوز اول را تزریق کرده‌اند اما خیلی نمی‌توان از آینده وضعیت شهر تهران در مورد کرونا با اطمینان صحبت کرد و باید قبول کنیم که وضعیت تهران شکننده است. ما نیازمند عبور از یک راه طولانی برای ایجاد ایمنی جمعی شهر تهران هستیم. زمانی که ایمنی جمعی ایجاد شود انتشار ویروس با سرعت کمتری به وقوع می‌پیوندد و افرادی که واکسینه شده‌اند به‌احتمال زیاد با شکل ضعیف بیماری کرونا مواجه می‌شوند.
در این میان نباید فراموش کرد، افرادی که واکسن نزده‌اند در شرایط خطرناک‌تری قرار می‌گیرند. هنوز تعدادی از مردم تهران تمایلی به دریافت واکسن ندارند، این افراد نه‌تنها زندگی خود را با خطر مواجه می‌کنند بلکه سایر شهروندان تهرانی را نیز در معرض خطر قرار‌می‌دهند.
هر چند روند واکسیناسیون در تهران بسیار سرعت گرفت اما افرادی که در مدارس، دانشگاه‌ها، مشاغل پرخطر، سیستم حمل‌ونقل عمومی و... فعال هستند به‌دلیل اینکه بیشتر در معرض تعاملات اجتماعی قرار دارند، باید در کنار واکسیناسیون مراقب نکات حفاظت شخصی هم باشند تا چرخه بیماری متوقف شود. در واقع اگر پروتکل‌های ایمنی رعایت نشود، این امکان وجود دارد که دستاوردهای مدت اخیر شهر تهران در حوزه واکسیناسیون کمرنگ شود و شاهد شروع پیک ششم با آمار نگران‌کننده باشیم.
در دنیا شاهد هستیم که دوز سوم از جانب برخی کشورها برای افرادی با ریسک بالا و سالمندان پیشنهاد شده است. تحقیقات متعدد خبر از کاهش میزان پادتن ایجاد شده در بدن، به واسطه گذر زمان دادند و به‌عبارت دیگر زمان در برابر اثرگذاری واکسن‌های کرونا به‌پا‌خاست و موجب شد تا ایمنی ایجاد شده در مسیر نزولی قرار‌بگیرد. شرکت‌های فایزر و بیونتک نیز در تیرماه با انتشار اطلاعیه‌ای، اعلام کردند که دوز سوم واکسن تولیدی آنها، اگر با فاصله 6‌ماه پس از دوز دوم تزریق شود، «بالاترین میزان مصونیت» را در کسانی که واکسینه شده‌اند حفظ می‌کند. به گزارش دیلی‌میل در بخشی از این اطلاعیه آمده بود:« تا 6‌ماه پس از دومین تزریق واکسن بایونتک−فایزر ایمنی در برابر بیماری کووید-۱۹ با روند سخت و طولانی همچنان پابرجاست اما بعد از این مدت باید منتظر کم‌شدن تأثیر واکسن و نیز سویه‌های دیگر ویروس بود. به همین دلیل سومین تزریق باید بین 6‌ماه تا یک سال پس از واکسیناسیون کامل انجام‌گیرد. داده‌های یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که دوز سوم واکسن میزان آنتی‌بادی را 5تا 10برابر می‌کند».
هم‌اکنون شهر تهران به خوبی توانسته است در مسیر تزریق دوز اول و دوم قرار بگیرد و باید منتظر تزریق دوز سوم، بر اساس دستورالعمل‌ها و برنامه‌ریزی‌های کل کشور در حوزه واکسیناسیون ماند.

روند تزریق واکسن  سرعتی قابل‌قبول دارد
میثم مظفر - عضو شورای اسلامی شهر تهران
 
تهران همچون سایر استان‌ها و شهرهای دیگر کشور با ورود محموله‌های جدید واکسن، توانست با سرعت در مسیر واکسیناسیون قرار بگیرد و تعداد قابل‌توجهی از شهروندان را واکسینه کند. در همین راستا بود که فرمانده ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران دستور طرح ضربتی واکسیناسیون دانش‌آموزان شهر تهران در گروه‌های سنی ۱۲ تا ۱۸ سال را به‌صورت جهادی صادر کرد و همچنین مراکز تزریق شبانه‌روزی واکسن و پایگاه تجمیعی واکسن با قدرت کار خود را شروع کردند. چنین روندی موجب شد که صف‌های طولانی واکسن از سطح شهر تهران برچیده شود و هم‌اکنون افراد بدون اضطراب و دور از ازدحام جمعیت، واکسن تزریق می‌کنند. با وجود این شرایط مثبت در تزریق واکسن، نباید این واقعیت را فراموش کرد که واکسن ایمنی کامل در ابتلا به کرونا ایجاد نمی‌کند و تنها موجب کاهش مرگ‌ومیر می‌شود. واکسن موجب شده است تا افراد با شکل ضعیف‌‎تر کرونا مواجه شوند اما اگر افراد پروتکل‌ها را رعایت نکنند، ممکن است به این بیماری دچار بشوند. براساس مطالعاتی که پس از تزریق واکسن انجام شد، محققان متوجه شدند که افراد پس از دریافت دوز دوم در یک محدوده زمانی آنتی‌بادی بسیاری بالایی دارند و بعد آنتی‌بادی‌ روند رو به کاهش را پیش می‌گیرد. واقعیت این است که برای رسیدن به پوشش 75درصدی واکسیناسیون یعنی افرادی که 2دوز واکسن را تزریق کرده باشند، نیاز به زمان داریم چرا که در تهران نزدیک به 33درصد افراد، ‌هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.

ترغیب مردم  به واکسن زدن
احمد قویدل - مسئول روابط‌عمومی شبکه کمک (کمیته غیردولتی مهار کرونا)

سیاستگذاری قبلی ستاد ملی کرونا اشتباه بود ولی تغییر سیاست به‌ویژه با ترویج واکسیناسیون عمومی در جهت دستیابی به ایمنی حداکثری تغییر بسیار درستی بود اما همچنان یک مشکل بزرگ وجود دارد آن هم این است که درک مسئولین از دستیابی به ایمنی جمعی یکسان نیست. بر اساس ارزیابی‌هایی که وجود دارد حداقل باید بالای 80درصد جمعیت جامعه واکسینه شوند و 2تا 3هفته از این واکسیناسیون 80درصدی بگذرد تا بشود ایمنی جمعی را البته ضمن رعایت اقدامات بهداشتی مثل ماسک‌زدن و رعایت فاصله فیزیکی متصور شد. در راستای برقراری ایمنی جمعی پویش‌های واکسیناسیون کار درست و مؤثری است. بسیار خوب است که با تبلیغ اهمیت واکسن در کنترل پاندمی، کسانی که واکسن نمی‌زنند را متقاعد کنیم که واکسن بزنند. یکی از اقدامات لازم کنونی همین است که کارشناسان به‌طور مداوم تلاش کنند که آن بخشی از جامعه را که یا بر اساس افکار سنتی خود و یا تحت‌تأثیر تئوری توطئه‌ که از جانب برخی‌ها علیه واکسن کرونا تبلیغ می‌شود و به واکسن اعتماد ندارند، متقاعد و به تزریق واکسن ترغیب کنند. از طرف دیگر، باید سبد واکسیناسیون را متنوع کرد تا افرادی که به حوزه‌های تزریق واکسن مراجعه می‌کنند بتوانند هر نوع واکسنی از واکسن‌های چینی، ایرانی، روسی و ... که مدنظرشان است را تزریق کنند. این تنوع، بی‌شک در تشویق مردم به تزریق واکسن اثرگذار است. موضوع مهم دیگر درخواست از مسئولین است تا در زمینه بازگشایی مشاغل، مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های عمومی به هیچ‌وجه شتاب‌زده عمل نکنند. تعجیل در بازگشایی‌ها بزرگ‌ترین دستاورد این روزها که سرعت‌بخشیدن به واکسیناسیون است را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد و خدایی نکرده تجربه ترکیه در ایران تکرار می‌شود. ترکیه با وجود پوشش خوب واکسیناسیون، در پی بازگشایی‌های زودهنگام صدمات زیادی دیده‌ است. مردم ایران از بیماری کرونا به اندازه کافی صدمه خورده‌اند و دیگر تاب آمار 500- 600فوتی در روز و عواقب روحی و اجتماعی آن را ندارند. به ما مدال نخواهند داد اگر زود بازگشایی کنیم جز اینکه صدماتش به مردم برسد. بنابراین، ما هر چه از وقوع و تکرار این اتفاقات ناگوار در کشورمان جلوگیری کنیم برنده‌ایم.

اثرات مثبت واکسیناسیون را خنثی نکنیم
دکتر مسعود یونسیان - اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

اگر چشم‌مان را روی تاخیر در واکسیناسیون ابتدایی ببندیم، هم‌اکنون سرعت واکسیناسیون خوبی داریم و پوشش واکسیناسیون افراد واجد شرایط هم تا‌کنون قابل‌قبول بوده است؛ بنابراین شرایط فعلی مناسب است. به‌منظور تقویت پوشش واکسیناسیون، برپایی پویش‌های واکسن به‌خصوص وقتی که نهادهای مردمی و غیردولتی ورود می‌کنند، می‌تواند تا حد بسیاری اثربخش باشد چون ضمن ایجاد هیجان باعث افزایش اعتماد مردم به تزریق واکسن می‌شود. با این حال برای اثربخشی و موفقیت چنین برنامه‌هایی در کنترل پاندمی باید 2ملاحظه را درنظر داشت: از آنجا که هدف از تزریق واکسن مصون‌کردن افراد جامعه در برابر ویروس است نخست باید مراقب بود خود این پویش‌ها منجر به تجمعات و نقض پروتکل‌های بهداشتی نشود؛ اتفاقی که در اوایل شروع واکسیناسیون علیه کرونا شاهد رخدادش بودیم و با توجه به ماهیت ویروس، چه بسا ازدحام افراد و صف‌های طویل و عدم‌هماهنگی در مراکز واکسیناسیون خود در شیوع ویروس نقش داشت! آنچه واضح و نگران‌کننده‌ است این است که قرار‌گرفتن جمعیت زیاد در محیط بسته خطر انتقال و سرایت ویروس را افزایش می‌دهد؛ بنابراین اگر قرار باشد پویشی در فضای بسته‌ای انجام شود که تهویه مناسبی ندارد و کادر برپاکننده پویش خود از ناقضین پروتکل‌های بهداشتی باشند، بهتر آن است که برگزار نشود. نکته بسیار مهم دیگر که باید مرتب و مکرر یادآور شد این است که باید در کنار تبلیغ و تشویق واکسیناسیون سراسری، سایر اقداماتی که در کنترل ویروس کرونا مؤثرند تبلیغ شوند و مورد‌غفلت قرار نگیرند. یکی از نگرانی‌هایی که همواره وجود دارد این است که فقط به یک جزء یا اجزای محدودی از بسته لازم برای کنترل ویروس کرونا توجه می‌شود و بقیه مورد‌فراموشی قرار‌می‌گیرد؛ به‌عنوان مثال وقتی صحبت از رعایت پروتکل‌ها می‌شود عمدتا به ماسک زدن توجه می‌کنند درحالی‌که ماسک به تنهایی در پیشگیری از انتقال ویروس کارساز نیست و حتی شاید بشود گفت اهمیتش نسبت به اقدامات لازم دیگر مثل رعایت فاصله فیزیکی، وجود تهویه مناسب در وسایل نقلیه عمومی و پرهیز از تجمعات کمتر است. بنابراین باید به همه جنبه‌های پیشگیرانه توجه شود و تا زمانی که پوشش واکسیناسیون در کشور کامل نشود و مسئولین بهداشتی اعلام نکنند که می‌شود بعضی از محدودیت‌ها را برداشت باید همه محدودیت‌ها رعایت شود و در کنار واکسیناسیون مورد‌تبلیغ و تشویق قرار گیرد.
 در این صورت اگر رعایت ملاحظات بهداشتی فراموش نشود و منحنی رو به پایین آمار مرگ حداقل به‌مدت 2‌ماه مجدد رو به بالا حرکت نکند و ما بتوانیم پوشش واکسیناسیون را به حد قابل‌قبولی برسانیم و همه 2دوز واکسن خود را دریافت کنند و 2هفته هم از واکسیناسیون‌شان گذشته باشد، بسیار جای خوش‌بینی و امیدواری است که بشود به زندگی عادی نزدیک شد اما اگر همزمان که ما واکسیناسیون را انجام می‌دهیم بر اثر عادی‌انگاری شرایط و عدم‌رعایت ضوابط هم از سمت مردم و هم از سمت دولت و ارگان‌های غیردولتی که ممکن است خودشان را چندان مسئول ندانند و همچنین بر اثر بازگشایی‌های شتاب‌زده با افزایش مراجعه به بیمارستان‌ها و بروز موج جدید مواجه شویم، اولا این اتفاق روی واکسیناسیون ما تأثیرگذار خواهد بود، چون وقتی بیماری اوج می‌گیرد دیگر نمی‌توان پوشش واکسیناسیون را داشته باشیم و از آن‌طرف تعطیلی‌های ناشی از بروز موج جدید هم باعث دلسردی مردم خواهد شد؛ چرا که ممکن است تصور کنند واکسن تأثیر ندارد! واقعیت این است که ما هنوز قسمت اعظم اثرات مثبت واکسن را ندیده‌ایم چون در واقع هنوز زمانش نرسیده است، بنابراین باید با احتیاط پیش‌رفت.

تهران با بازگشت به شرایط عادی فاصله دارد
دکتر عاطفه عابدینی - فوق‌تخصص ریه  و دستگاه تنفسی

روند تسریع تزریق واکسن درچند هفته اخیر و در 2ماه گذشته برای دولت و وزارت جدید بسیار خوب ارزیابی شده است. همانطور که تزریق واکسن در حال تسریع‌شدن است و جای تشویق دارد که دولت هم و غم اولیه خود را برای تهیه واکسن گذاشته است، این نیز مهم است که عوارض واکسن پایش شود و درصد تأثیرش به‌ویژه در موج دلتا مشخص شود. واکسن‌های داخلی و وارداتی با هم مقایسه شوند تا اگر به تأثیر واکسن‌های داخلی اطمینان داریم و مجوز تزریق دارند، روند توزیعشان در بازار واکسیناسیون عمومی تسریع شود.
افزایش خط تولید واکسن‌هایی مانند واکسن پاستور، واکسن برکت یا واکسن‌هایی که پایه داخلی دارند، بسیار ارزشمند است. از بین بردن مشکلات تولیدات داخلی می‌تواند در کنار واکسیناسیون واکسن‌های وارداتی کمک مؤثری در تسریع روند واکسیناسیون در جامعه باشد.
برای بازگشت به شرایط عادی نیز باید این مسئله را درنظر گرفت که تهران در قیاس با شهرهای دیگر از هر نظر تفاوت‌های زیادی دارد، در کنار اینکه جمعیت بیشتری هم در خود جای داده است؛ بنابراین کنترل کرونا در این شهر بسیار سخت است. حتی امکان دارد یک مرکز پر ازدحام و شلوغ در تهران کانون جدی عفونت باشد.
تهران پایتخت قلب مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، حکومتی و ... است و باید با داشتن برنامه‌های دقیق و درست برای بازگشت به شرایط عادی در این شهر گام‌برداشت؛ برای مثال اگر سازمانی به‌دلیل داشتن ارباب‌رجوع مجبور است از همه کارمندان خود استفاده کند، باید پروتکل‌های بهداشتی در آن به‌شدت رعایت شود، کارمندان به‌صورت مرتب تست شوند و برای غربالگری و بیماریابی فکر شود و یا اینکه در فرودگاه تمهیداتی اندیشیده شود تا مسافران بیمار وارد شهر تهران نشوند که خود عامل شیوع دوباره بیماری باشند. حتی از پذیرش مسافر از کشورهایی که می‌دانیم درصد بالای ابتلا به کرونا را دارند، امنتاع شود یا اقدامی صورت گیرد که ویروس مهار شود نه اینکه ویروس بی‌مهابا در شهر جولان دهد.
 این بیماران به سرعت می‌توانند شهر بزرگ تهران را مبتلا کنند. تاکنون اقدامات خوبی صورت گرفته است اما اینکه تصمیم‌گیری برای بازگشت تهران به روال عادی، زود است. باید برای ورود و خروج به تهران اقداماتی صورت گیرد تا درصد ابتلا را کاهش دهیم و تعداد آدم‌هایی که وارد و خارج می‌شوند راکنترل کنیم و تهران جزو استان‌های ابتدایی نباشد که پروتکل‌های بهداشتی در آن برداشته می‌شود.
 به‌دنبال این نباشیم که بخواهیم خیلی زود همه‌‌چیز را به شرایط عادی برگردانیم. آمار مرگ‌ومیر و ابتلا در تهران بالاست. حدود یک‌سوم مرگ‌ومیر در تهران اتفاق می‌افتد. بنابراین تهران باید جزو آخرین شهرهایی باشد که رعایت پروتکل‌ها در آن برداشته می‌شود. ما تا برداشتن پروتکل‌های بهداشتی خیلی فاصله داریم. هنوز به درصد مناسب فول واکسینیتد یعنی درصد کامل افرادی که 2دوز واکسن گرفته باشند، نرسیده‌ایم. همچنین افراد سالمند، بیماران خاص و پرخطری که در همان ابتدا واکسینه شده‌اند نیازمند دوز بوستر هستند که در خیلی از کشور‌های دیگر صورت می‌گیرد. بنابراین باید گفت نه‌تنها تهران با شرایط عادی فاصله دارد بلکه باید به رعایت پروتکل‌ها همچنان ادامه داد تا بتوان به ریشه‌کنی کامل این ویروس رسید.

بازگشت به شرایط عادی  شمشیری دولبه
دکتر حمید سوری - رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-19و عضو شورای مشورتی علمی وزارت بهداشت

تلاش‌های مســــئولان جهت انجام واکسیناسیون قابل‌تقدیر است اما با توجه به جمعیت 14میلیونی تهران بزرگ باید تلاش بیشتری صورت گیرد. از حدود 10میلیون نفری که باید واکسینه شوند، برای 8میلیون نفر واکسیناسیون صورت گرفته است، بنابراین هنوز با ساختا ر و ایده‌آل‌های مورد نظر فاصله داریم. برای رسیدن به شرایط مناسب، بستگی دارد مناسب بودن شرایط را چگونه تعبیر کنیم. اگر منظور بازگشت به زندگی عادی و طبیعی است، اکنون نمی‌توان در این مورد سخنی به میان آورد. حتی اگر واکسیناسیون به حد انتظار برسد، معنایش این نیست که شرایط عادی شدن را داریم؛ چرا که مولفه‎های دیگر نیز باید تامین شود. فرایند عادی شدن اپیدمی‌های این‌چنینی نمی‌تواند یکباره صورت گیرد باید گام به گام پیش رفت و حتما باید با ارزیابی خطر انجام شود. تصمیم‌گیری برای بازگشت به شرایط عادی مانند شمشیر دولبه است. از یک سو، در بازگشت به شرایط عادی ممکن است خطری را برای شهروندان ایجاد کنیم که احتمال طغیان اپیدمی را داشته باشد، از سویی نیز اگر برای بازگشت تعلل کنیم جامعه دچار آسیب‌ می‌شود. آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی، روانی و... می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد. این‌چنین تصمیم‎گیری‌هایی همواره مهم و حیاتی است.
تعجیل در این مسئله به هیج‌وجه جایز نیست. مانند بسیاری از کشورها که واکسیناسیون بالای 70تا 80درصد داشته‌اند اما هنوز نتوانسته‌اند شرایط عادی را ایجاد کنند و موقعیت خوب و مناسبی را برای زندگی عادی به‌وجود آورند. آنها سعی دارند گام‌به‌گام پیش روند و آزمایش، نظارت و ارزش‌یابی ‌کنند تا ببینند اقداماتشان چه سود و زیانی برای جامعه ایجاد می‎کند؛ به‌دنبال این هستند که معادلاتشان از نظر منطقی به سود جامعه باشد و برای بازگشت به شرایط عادی و طبیعی زندگی به‌دنبال این هستند که سود را افزایش دهند و زیان را به حداقل برسانند. در مورد این مسئله که ما در آینده‌ای دور هم در همین شرایط خواهیم ماند، قطعا موافق چنین تفکری نیستم؛ به هر حال جامعه علمی، جامعه‎ای پویاست. چه بسا در آینده نزدیک به ریشه‌کنی این ویروس دست یابیم و حتی خیلی زود به حذف و ریشه‌کنی آنفلوآنزا نیز برسیم. همانطور که در 100سال گذشته معتقد بودند آبله قابلیت ریشه‌کنی دارد و روزی این بیماری از بین خواهد رفت و اکنون حتی یک مورد آبله در جوامع بشری دیده نمی‌شود.
چنین تصوری که هیچ زمان کرونا از بین نخواهد رفت، تصوری ساده‌انگارانه است و پایه و اساس علمی ندارد. ویروس کرونا یک عامل زنده و تغییرپذیر است و خیلی مواقع این تغییرپذیری به ضرر خودش است و حالت انتحار پیدا می‌کند. هم‌اکنون نمی‌توان قضاوت قطعی از شرایط داشت.