ذخایر سدها آب رفت

آمارها از وخیم‌ترشدن وضعیت ذخایر آبی سدهای کشور حکایت دارد. براساس آخرین داده‌های وزارت نیرو در سی‌ام مهرماه امسال، درصد پرشدگی سدهای کشور به 36درصد رسیده که از افت 3درصدی ذخایر در مهرماه حکایت دارد.
به گزارش همشهری، تا اینجای کار که 34روز از سال آبی 1401-1400 می‌گذرد، پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی درباره تداوم خشکسالی و کم‌بارشی در فصل پاییز درست از آب درآمده و به تشدید تنش آبی دامن زده است. براساس آخرین آمارها، میانگین بارش‌های جوی ایران در 34روز اخیر نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 53سال اخیر 44درصد کمتر بوده و باعث شده بی‌سابقه‌ترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر، در پاییز1400 نیز امتداد پیدا کند.

وضعیت آبی سدها
آخرین اطلاعاتی که از وضعیت ذخیره آب در مخازن سدهای کشور منتشر شده نشان می‌دهد در آخرین روز از مهرماه امسال، از مجموع 50.5میلیارد مترمکعب گنجایش سدها، حدود 18.21میلیارد مترمکعب آب در مخازن وجود دارد و این میزان فقط 36درصد ظرفیت مفید سدها را شامل می‌شود. این در حالی است که در آخرین روز از سال آبی گذشته یعنی 31شهریور امسال، ذخایر سدها به بیش از 19.5میلیارد مترمکعب معادل 39درصد می‌رسید. به‌عبارت‌دیگر، به‌واسطه کم‌بارشی پاییز، فقط در مهرماه امسال 1.3میلیارد مترمکعب از ذخایر سدها نسبت به شهریورماه کاسته شده است.
ابعاد بحران خشکسالی وقتی آشکارتر می‌شود که آمارهای فعلی سدها با آمارهای مدت مشابه دوسال قبل مقایسه شود؛ آمارهایی که پرشدگی مخازن سدها در شهریور1398 را ۵۵درصد اعلام می‌کند. آمارهای فعلی وزارت نیرو نشان می‌دهد که ذخیره 18.21میلیارد مترمکعبی آب در سدها نسبت به ذخیره 25.17میلیارد مترمکعبی در مدت مشابه سال حدود 27.6درصد کاهش دارد. از نکات قابل‌توجه در این آمارها این است که به‌واسطه استمرار کم‌بارشی و خشکسالی در ‌ماه نخست از سال آبی جاری (مهر1400)، کل ورودی آب به سدها معادل 1.09میلیارد مترمکعب برآورد شده که نسبت به ورودی 1.5میلیارد مترمکعبی مهرماه پارسال 27درصد کاهش نشان می‌دهد؛ اما در مقابل برای حفظ ذخایر استراتژیک آب و جلوگیری از وقوع بحران در سدها، خروجی آب 41درصد کاهش پیدا کرده و از 3.53میلیارد مترمکعب در مهر1399 به 2.08میلیارد مترمکعب در مهر امسال رسیده است. در این وضعیت گرچه برای برخی مشترکان بدمصرف، سیاست کاهش فشار آب دریافتی اجراشده اما بخش قابل‌توجه کاهش خروجی آب سدها مربوط به سیاست‌های انقباضی در رهاسازی آب کشاورزی بوده که این بخش را در بی‌سابقه‌ترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر، با مشکلات جدی مواجه کرده است. براساس آمارهای رسمی، در سایه خشکسالی شدید و سختگیری در رهاسازی آب کشاورزی، رشد این بخش در سه‌ماهه نخست امسال به منفی 0.9 رسیده که رقم کم‌سابقه‌ای محسوب می‌شود.

حال و احوال بارندگی
در آن‌سوی تصویر دردناکی که آمارهای وزارت نیرو از شرایط آبی سدهای کشور ایجاد می‌کند، آمارهای مربوط به وضعیت بارندگی‌ها نیز از نامساعدبودن شرایط حکایت دارد. براساس اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب وابسته به وزارت نیرو، میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی ایران از ابتدای سال آبی 1401-1400تاکنون (از اول مهر تا شامگاه 3آبان1400) به 5میلی‌متر رسیده که گرچه نسبت به ‌مدت مشابه سال قبل تغییری نشان نمی‌دهد اما نسبت به میانگین بارش در دوره‌های مشابه 53سال اخیر از سقوط 44درصدی بارندگی خبر می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، در فصل پاییز همان خشکسالی و کم‌بارشی سال آبی قبل ادامه دارد و آسمان مثل قبل کم‌باران است.
نکته قابل‌توجه در این آمارها نیز این است که در سال آبی جاری، پراکندگی بارش‌های جوی مانند مدت مشابه سال قبل نبوده و ثابت‌ماندن اوضاع از نظر آمار و ارقام مدیون بارندگی‌های دو حوضه آبریز «دریای خزر» و «خلیج‌فارس و دریای عمان است» که میزان بارش‌های اولی از اول مهر تا 3آبان 30درصد بیش از دوره مشابه در سال آبی قبل بوده و در حوضه دوم به برکت بارش‌های توفان حاره‌ای شاهین در جنوب سیستان و بلوچستان، میزان بارش‌ها 300درصد بالاتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.

زنگ خطر کم‌آبی برای برق
بحران آب و کاهش ورودی سدها گرچه در نخستین گام به کاهش ذخیره آب و چالش تأمین آب شرب منجر شده اما در گام دوم زنگ خطر غیرفعال‌شدن نیروگاه‌های آبی را نیز به صدا درآورده است. به‌عنوان‌مثال، ذخیره آب در مخزن سد زاینده‌رود به حدود ۱۳درصد رسیده و کل موجودی آب در مخزن آن حدود 185میلیون مترمکعب برآورد می‌شود که عملاً در مقایسه با مصارف و تعهدات آبی این سد رقم بسیار ناچیزی است.
مسئولان سد زاینده‌رود به‌تازگی به رسانه‌ها گفته‌اند که با کم‌شدن ارتفاع آب سد زاینده‌رود، بیم آن می‌رود که این نیروگاه از مدار تولید خارج شود. نیروگاه برقابی سد زاینده‌رود روزانه ۱۴۰مگاوات برق تولیدی را وارد شبکه سراسری برق می‌کند و پیش از این نیز در سال۹۷، یک‌بار به‌دلیل ذخیره پایین سد زاینده‌رود از مدار تولید خارج شده بود. از سوی دیگر، خروج نیروگاه‌های برقابی از مدار تولید حتی در فصول غیرپیک، نیاز کشور به فعالیت نیروگاه‌های برق حرارتی را افزایش می‌دهد و با توجه به کمبود گاز در فصل سرما، این نیروگاه‌ها ناچار به مازوت‌سوزی هستند و آلودگی هوا به‌عنوان یکی دیگر از پیامدهای نامساعد متأثر از خشکسالی به جامعه تحمیل خواهد شد.

مکث
رئیس‌جمهور در جلسه شورای‌عالی آب
در اوج شرایط تنش آبی، جلسه دیروز شورای‌عالی آب با حضور رئیس‌جمهور برگزار شد که البته نتایج و جزئیات آن تا لحظه تنظیم این گزارش به انتشار نرسید. جدای از اهمیت برگزاری این جلسه، حضور رئیس‌جمهور در این نشست نیز بر اهمیت و خبرسازی آن می‌افزاید؛ چراکه در 8سال گذشته، مسئولیت برگزاری جلسه شورای‌عالی آب با معاون اول رئیس‌جمهور بوده و رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم هیچ‌گاه در این جلسات شرکت نکرده بود.  آنگونه که خبرگزاری‌ها خبر داده‌اند، دستور نخستین جلسه شورای‌عالی آب در دولت سیزدهم درخصوص هواشناسی و پیش‌بینی بارش‌ها و سیلاب و طرح‌های تأمین و انتقال آب در کشور است و بر این اساس بعید نیست در سایه وضعیت بسیار نامساعدی که خشکسالی برای منابع آبی ایران ایجاد کرده است، بحث‌های مربوط به طرح‌های انتقال آب دریا به مناطق دارای تنش آبی در این جلسه مورد بحث و بررسی قرار بگیرد؛ طرح‌هایی که البته با انتقادات شدیدی از سوی کارشناسان حوزه آب مواجه شده و برخی با مقایسه خشکسالی فعلی ایران با خشکسالی ایالت کالیفرنیای آمریکا، این سؤال را می‌پرسند که چرا این ایالت ثروتمند و دارای دانشگاه‌های معتبر که پرجمعیت‌ترین ایالت آمریکا محسوب می‌شود و بر کرانه اقیانوس آرام قرار دارد، در مواجهه با خشکسالی بی‌سابقه در قرن اخیر بر تحقیقات دانشگاهی به‌منظور مقابله با کم‌آبی تمرکز کرده و وعده آب ژرف یا شیرین‌سازی و انتقال پرهزینه و خسارت‌بار آب دریا را نداده است؟