اسرار نبرد با بیماری‌های قلبی

محمدحسین نجفی- متخصص قلب و عروق، فوق‌تخصص آنژیوپلاستی و  عضو انجمن قلب آمریکا

بیماری‌های قلبی،‌عروقی نه فقط در ایران بلکه در همه دنیا شایع‌ترین و مهم‌ترین علت مرگ‌ومیر است و روزبه‌روز بر میزان افرادی که در اثر این بیماری‌ها دچار عوارض گرفتگی عروق و مرگ می‌شوند، افزایش پیدا می‌کند. بسیاری از مردم سؤال می‌کنند چگونه می‌توان جلوی گرفتگی عروق را گرفت و چه دارویی وجود دارد که بتواند از گرفتن زودرس رگ‌های قلبی جلوگیری کند؟ واقعیت این است که در دنیای امروز اگرچه داروهایی معرفی شده‌اند که بتواند گرفتگی رگ‌های قلبی را به تأخیر بیندازد اما تنها و تنها یک نکته‌ یا روش بسیار مهم است که به خوبی می‌تواند از گرفتگی رگ‌های قلبی جلوگیری کند و آن فعالیت فیزیکی مناسب یا ورزش روزانه است. به‌صورتی که گفته می‌شود ورزش روزانه حداقل به‌مدت 45دقیقه در روزهای هفته به‌شدت می‌تواند از گرفتگی رگ‌های قلبی جلوگیری کند. اگرچه در سال‌های اخیر، داروهایی جهت جلوگیری از گرفتگی رگ های قلبی استفاده می‌شود اما زمانی این داروها می‌تواند مؤثر باشد که در کنار فعالیت مناسب فیزیکی گنجانده شود. ازجمله این داروها می‌توان به آسپرین و گروه داروهای استاتین اشاره کرد.
اما آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین پدیده‌ای است که چه بخواهیم چه نه، در همه‌ ما اتفاق خواهد افتاد. این پدیده از 10سالگی شروع می‌شود اما سرعت آن در بعضی افراد بیشتر و در بعضی کمتر است؛ به‌عنوان مثال آن چیزی که باعث افزایش سرعت آترواسکلروز رگ‌ها می‌شود شامل سیگار کشیدن، قند کنترل نشده، فشار خون بالا، چربی بالا و ژنتیک است. بعضی از این موارد قابل‌اصلاح است ولی بعضی قابل‌اصلاح نیست؛ مثلا ژنتیک قابل‌اصلاح نیست. خانواده‌هایی وجود دارند که بیماری‌های عروقی به‌صورت زودرس در آنها مشاهده می‌شود؛ فردی را می‌بینیم که در 30سالگی دچارسکته  قلبی می‌شود و این در خانواده قابل‌رصد است. طبیعتا مسئله‌ وراثت را نمی‌توان تغییر داد و چندان کنترل کرد، اگرچه با ورزش دیده شده که بسیاری از موارد گرفتگی‌های زودرس به تأخیر افتاده است.
 نکته‌ بعد فشار خون بالاست. یکی از مهم‌ترین عوامل گرفتگی زودرس رگ‌های قلب، فشار خون بالای کنترل‌نشده است؛ قاتل نامرئی؛ به‌دلیل اینکه هیچ علائمی در بروز این مورد وجود ندارد، ولی باعث گرفتگی شدید رگ‌های قلبی و مغزی و به‌دنبال آن سکته‌ قلبی و مغزی می‌شود. به همین‌خاطر توصیه پزشکان این است که از 20سالگی، عدد فشارخون خود را دانسته و به آن آگاه باشید. قرار نیست الزاما فشارخون بالا علامتی ایجاد کند که شما آن را در بدن خود درک کنید. ممکن است سالیان سال این فشار خون وجود داشته باشد و در بدن فرد هیچ علامتی بروز ندهد. اما در اثر یک بیماری‌ معمولی مثل سرماخوردگی و با معاینه پزشک متوجه ‌شود که دچار فشار خون بالاست. نکته‌ مهم این است که همه‌ افراد از 20سالگی عدد فشارخون خود را دانسته و چنانچه این عدد نرمال بود سالی یک‌بار فشار خون خود را چک کنند اما گروهی از افراد که فشار خون بالایی دارند، الزاما باید درمان را آغاز کنند که متخصصان قلب و عروق این کار را به خوبی انجام خواهند داد؛ گاهی با روش‌های دارویی و گاهی با روش‌های غیردارویی.
یکی دیگر از عواملی که باعث گرفتگی زودرس عروق می‌شود چربی بالاست که بخشی از آن مربوط به نوع تغذیه و بخشی مربوط به ژنتیک افراد است.  درافرادی  که دچار چربی خون، به‌خصوص ال‌دی‌ال بالایی هستند، سرعت گرفتگی رگ‌های قلب افزایش پیدا می کند و درمان هم با تشخیص چربی بالا به روش‌های آزمایشگاهی و دارو انجام می شود. این نوع درمان هم به 2شکل دارویی و غیردارویی است. درمان غیردارویی در چربی بالا شامل فعالیت فیزیکی یعنی ورزش مناسب روزانه و بعضی از خوراکی‌ها می‌شود. بعضی خوراکی‌ها توان کاهش چربی را دارند که تحت‌عنوان رژیم مدیترانه‌ای از آن استفاده می‌شود. در این رژیم سبزیجات و غله بیشتر مصرف شده و به همین ترتیب چربی‌های نامناسب کاهش پیدا می‌کند اما گاهی با این روش‌ها هم نمی‌توان چربی را کاهش داد. در این موارد پزشک از داروهای کاهنده چربی استفاده می‌کند که رده‌های متفاوتی دارند. در این درمان براساس نوع چربی بالا، شدت و میزان آن، درمان دارویی انجام میگیرد.
نکته‌ دیگر در تسریع گرفتگی عروقی، سیگار‌کشیدن است. سیگار به‌علت مواد خاص یا قطران، باعث رسوب چربی در رگ‌ها می‌‌شود. ساده‌ترین کار در برخورد با این خطر ترک سیگار است. زیرا 2تا 3سال پس از ترک سیگار، کمتر در معرض خطر بیماری‌های قلبی قرار می گیرند.
کمتر در معرض خطر بیماری‌های قلبی قرار می گیرند. پس اگر سیگاری هستید، توصیه می‌کنیم که در اسرع وقت سیگار را ترک کنید و مصداق این ضرب‌المثل باشید: ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است.
دیابت بیماری دیگری است که باعث گرفتگی رگ‌های قلبی می‌شود. تشخیص آن آزمایشگاهی است. علامت‌های خاص آن پرنوشی، تشنگی، کاهش وزن شدید و علائم قند بالاست که درمان آن معمولا دارویی است. درمان‌های دارویی قند بالا، امروزه در جهان، بسیار گسترش پیدا کرده است؛ چه درمان‌های خوراکی و چه تزریقی روزبه‌روز در حال گسترش است. نکته مهم این است که قند بیمار باید پایین نگه‌داشته شود؛ چه قند ناشتا و چه قند بعد از غذا. نکته مهمی اما برای پایین آوردن و نرمال نگه‌داشتن قند، چربی و فشار‌خون وجود دارد؛ همان روش همیشگی؛ انجام فعالیت مناسب ورزشی روزانه.
اگر شخص 45دقیقه پیاده‌روی تند یا دویدن آهسته را در برنامه روزانه خود بگنجاند، از بسیاری بیماری‌های قلبی،عروقی جلوگیری کرده است. اگر فردی هم دچار گرفتگی رگ باشد می‌تواند سیر پیشرفت گرفتگی رگ‌ها را متوقف و گاه باعث پس‌رفت بشود. نکته بسیار طلایی همین است که بدانیم فعالیت کم باعث چاقی خواهد شد؛ امری که امروز گریبانگیر بسیاری از مردم دنیاست. زندگی شهری باعث شده فعالیت کمتر و چاقی گسترش پیدا کند. افزایش چاقی نیز منجر به افزایش میزان دیابت خواهد شد. به همین علت در دنیا میزان بیماری‌های قلبی،عروقی در حال افزایش است و مهم‌ترین علت آن افزایش چاقی در اثر زندگی شهری و فعالیت اندک است.