باید گذاشت و گذشت

آوین آزادی - روزنامه‌نگار
تصمیم، تصمیم‌ سختی است؛ قرار است از آخرین نشانه‌های حیاتی آن که حیات‌ آدمی به او بسته است بگذریم تا جان‌های دیگری از دست نروند. علائمی که شاید روی دستگاه‌ها، توضیح‌ها و تئوری‌ها، نشان‌دهنده زنده بودن عزیزمان باشند اما واقعیت این است که زندگی‌های نباتی قرار نیست به ما امکان معاشرت دوباره با فرد از‌دست‌رفته را بدهد. باید گذشت و آنچه مانده را گذاشت برای آنها که در صف انتظار عضو اهدایی مانده‌اند و نفس‌ کشیدن‌شان به کلیه، قلب، کبد، ریه و عضو‌های دیگری بند است که شاید هرگز نرسند.
نخستین عمل پیوند قلب در ابتدای اردیبهشت سال‌جاری اتفاق افتاد و قلب نوجوان ۱۴‌ساله‌ای که بر اثر سانحه تصادف دچار مرگ مغزی شده بود از بیمارستان گلستان اهواز به تهران رسید و جان دختر 9ساله‌ای را نجات داد.
براساس آخرین آمارها، 2هزار‌و500نفر در انتظار عضو هستند. برآوردهای انجمن اهدای عضو حکایت از آن دارد که هر فرد مرگ مغزی می‌تواند جان 8نفر را نجات دهد و این در حالی است که برای مثال در سال98، 7هزار نفر در انتظار رسیدن عضو پیوندی جان خود را از دست داده‌اند. در حوزه پیوند قلب در دو،‌سه سال اخیر به‌طور میانگین بین 100تا 110عمل پیوند قلب در ایران انجام شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که خیلی اوقات زمان طلایی اهدای عضو به واسطه بی‌تابی و بی‌قراری خانواده در یکی،‌دو روز اول مواجهه با بحران از دست رفته است. با همه اینها، رتبه کشور سی و هشتم از نظر اهدای عضو میان 100کشور بزرگ دنیاست.

دو‌سوم نیازمندان از دست می‌روند 
در هر ۱۰‌دقیقه یک نفر به فهرست انتظار برای دریافت عضو اضافه می‌شود. مرکز اهدای عضو در آخرین آمارهای منتشر شده خود اعلام کرده که در هر ۲ساعت یک بیمار نیازمند به پیوند، جان خود را از دست می‌دهد و تنها در هر ۱۲ساعت یک‌بیمار موفق به دریافت عضو حیاتی می‌شود و به زندگی برمی‌گردد. در واقع، سالانه در ایران حدود 3هزار نفر دچار مرگ مغزی می‌شوند اما متأسفانه تنها هزار عمل جراحی پیوند اعضا در کشور به شکل رسمی انحام می‌گیرد. مشکل اصلی به روایت این مرکز، رضایت ندادن خانواده‌ها و از بین رفتن زمان طلایی برای پیوند عضو از افراد دچار مرگ مغزی است.

تعداد قلب‌های بخشنده بیشتر می‌شود 
تا پایان سال۱۳۹۸ PMP ایران یعنی شاخص بین‌المللی اهدای عضو به ازای هر یک‌میلیون نفر ۱۴.۷ بوده است.
معمولا آخرین گزینه پزشکان، پیوند قلب است. پیوند قلب یک روش جراحی است که برای درمان بیماری‌های شدید قلبی به‌کار گرفته می‌شود؛ برای آنها که دچار نارسایی شدید قلبی شده‌اند و داروها، تغییر سبک زندگی و... برای بهبود شرایط آنها راه به جایی نبرده‌اند. بعد از کلیه و کبد بیشترین آمار پیوند عضو، مربوط به قلب است. در سال97، ۱۱۲پیوند قلب در ۸ مرکز کشور انجام شده است. این آمار در سال98 به 126پیوند قلب افزایش پیدا کرده است.
آمار درستی از سال99 در دسترس نیست. گزارش تأیید‌نشده‌ای می‌گوید که در سال کرونازده99، ۴۰قلب اهدایی از نقاط مختلف کشور به جاهای دیگر منتقل شده و در این‌باره دکتر مهدی شادنوش به ایسنا گفته است: با وجود اینکه در بهمن‌ماه سال۱۳۹۸ به بالاترین میزان اهدای عضو در کشور در طول سال‌هایی که اهدای عضو در کشور فعال است، رسیده بودیم اما متأسفانه با شیوع ویروس کرونا، در این زمینه دچار اختلال شدیم. به‌طوری که در سال۱۳۹۹ اهدای عضوهای ما تا ۵۰درصد کاهش یافت.
در سال‌جاری اما به‌نظر می‌رسد رکورد تازه‌ای در دست ثبت باشد و دوباره ورق برگشته است. سیدمحمد مهدوی، مسئول بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی تهران از ثبت رکورد جدید پیوند 25قلب در 6‌ماه نخست سال1400خبر داده و گفته است: امسال به‌رغم وجود موج‌های سهمگین و کشنده کووید-19 و آمار مرگ‌ومیر بالای 700نفر در روز، توانستیم در 6‌ماه گذشته 25مورد پیوند قلب کودکان داشته باشیم. این آمار خیره‌کننده است و ما حتی در زمانی که کووید وجود نداشت هم چنین آماری نداشتیم.
به عقیده این پزشک، یکی از دلایل پیشرفت پیوند قلب کودکان، فرهنگسازی درباره اهدای عضو است. در گذشته خیلی از افراد مرگ مغزی اهدا نمی‌شدند و الان یکی از اساسی‌ترین موارد پیشرفت پیوند، گذشت خانواده‌های اهداکننده است که با اهدای قلب عزیزشان بیماران منتظر پیوند را به زندگی برمی‌گردانند.
گفتنی است تا 48ساعت بعد از یک مرگ طبیعی «قلب» متوفی امکان پیوند زدن دارد و می‌تواند برای تپیدن در تن دیگری به‌کار گرفته شود.

رضایت 17درصد ایرانی‌ها پیش از مرگ 
براساس یک روایت 10 و براساس روایت دیگری، 17درصد ایرانی‌ها، کارت اهدای عضو دارند و آمادگی خود را برای اهدای عضو بعد از مرگ‌شان اعلام کرده‌اند. با این حال این کارت همه ماجرا نیست و در نهایت بدون رضایت خانواده متوفی، عضوی از بدن فرد از‌دست‌رفته جدا نمی‌شود. جالب است بدانید که در ۶‌ماه گذشته، بیش از ۳۰۰۰ نفر از ورزشکاران کشور کارت اهدای عضو دریافت کرده‌اند.

مشهد؛‌ پیشتاز اهدای عضو 
ایران از نظر اهدای عضو در رتبه نخست آسیا قرار دارد اما با وجود جایگاه برجسته ایران در منطقه، هم‌اکنون تنها یک چهارم ظرفیت اهدای عضو کشور مورد‌استفاده قرار‌می‌گیرد که یکی از دلایل مهم آن را باید عدم‌رضایت خانواده‌ها دانست. در ایران هم براساس آخرین آمارها، مشهد نخستین جایگاه را در اهدای عضو در ایران دارد. شاخص اهدای عضو با عبارت pmp  شناخته می‌شود که با عدد ۲۶.۴ در مشهد از میانگین شاخص کشور‌های پیشرفته که به‌طور معمول پیش از این بالاترین آمار اهدا را در جهان داشته‌اند، فراتر رفته است.