امیدی به دوستی نیست
گفت‌وگو با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس روابط بین‌الملل، درباره نظر مردمان چین و روسیه به آینده روابط با آمریکا
مرضیه حسینی ـ روزنامه‌نگار
روابط آمریکا با کشورهایی چون روسیه و به‌ویژه چین در چند دهه اخیر خصمانه بوده است. این کینه‌توزی و عداوت در زمان روی‌کارآمدن دولت ترامپ به شکل چشمگیری افزایش یافت و درخصوص چین، از خلال مسائلی چون جنگ تجاری، حمایت واشنگتن از جدایی‌طلبان هنگ‌کنگ و تایوان، انتقاد از اردوگاه‌های مسلمانان اویغور در سین‌کیانگ و اتهام واشنگتن به چین در مورد شیوع ویروس کرونا به اوج رسید. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، نیز در فروردین سال‌جاری، روابط ایالات متحده و چین را به‌طور فزاینده‌ای خصمانه توصیف و بر ضرورت برخورد با پکن از موضع قدرت تأکید کرد. روابط آمریکا با روسیه نیز وضعیتی مشابه رابطه این کشور با چین دارد. به این معنا که روابط از دیرباز خصمانه دو کشور، در زمان ترامپ به شکل بی‌سابقه‌ای رو به وخامت رفت و دو کشور در حوزه‌هایی نظیر قراردادهای دوجانبه کنترل تسلیحات، اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی یکدیگر، الحاق کریمه و تحریم‌های آمریکا علیه روسیه با یکدیگر اختلاف داشتند و در برخی از این حوزه‌ها در حال نزاع هستند. با این مقدمات، پرسش اصلی این است که سمت و سوی روابط آمریکا با دو کشور چین و روسیه در آینده چه خواهد بود و همچنین، محافل سیاسی و مردم در این کشورها چه نظری نسبت به آینده این روابط خواهند داشت. امیرعلی ابوالفتح، کارشناس روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با همشهری، به سؤال‌های فوق پاسخ می‌دهد.
در همچنان بر همان پاشنه می‌چرخد
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس روابـط بین‌الملل در ابتدا در توضیح آینده قابل ارزیابی روابط آمریکا با چین و روسیه می‌گوید: به عقیده من روابط آمریکا با این دو کشور در آینده نزدیک نیز مانند گذشته خصمانه خواهد بود و اثری از بهبود روابط فی‌مابین دیده نمی‌شود، به این دلیل که روسیه و چین خود مدعی اقتدار و قدرتمندی در نظام بین‌الملل بوده و سال‌هاست که در راستای تبدیل شدن به قدرتی تأثیرگذار در نظام جهانی تلاش می‌کنند. در همین ارتباط، روسیه بیشتر معطوف به مسائل سیاسی، امنیتی و نظامی تلاش می‌کند و چین بر حوزه اقتصادی و تجاری تمرکز دارد. خیز برداشتن روسیه و چین به سمت قدرت بیشتر در عرصه جهانی در حالی است که آمریکا خود را در تمام عرصه‌ها اعم از سیاسی، امنیتی، نظامی، تجاری و اقتصادی، ابرقدرت جهان می‌داند؛ بنابراین به همان اندازه که روسیه و چین در سطح بین‌المللی عرض اندام کنند، آمریکا نسبت به موقعیت خود احساس خطر کرده و تلاش می‌کند به اشکال مختلف از قدرت گرفتن این دو کشور جلوگیری کند. ابوالفتح می‌افزاید: برای ایالات متحده در سطح جهانی، یک اصل خدشه‌ناپذیر و خط قرمز مشخصی وجود دارد، آن هم اینکه هیچ کشوری در هیچ جای دنیا و در هیچ عرصه‌ای نباید هم‌تراز آمریکا باشد یا از این کشور سبقت بگیرد. این نگرانی آمریکا در حالی است که چین در حوزه تجارت و اقتصاد پیشرفت‌های چشمگیری داشته و حتی این امکان را دارد که از آمریکا پیشی بگیرد. روسیه البته در حوزه سیاسی و امنیتی، محدودیت‌هایی برای رقابت با آمریکا و برابری با این کشور دارد. بنابراین، روابط آمریکا با چین و روسیه فارغ از اینکه ترامپ‌جمهوریخواه رئیس‌جمهور باشد یا جو بایدن دموکرات، رو به وخامت خواهد بود.
وجهه مخدوش واشنگتن درنظر چینی‌ها و روس‌ها
مشاهدات میدانی و نظرسنجی‌های اندکی که وجود دارد نشان می‌دهد که جامعه روسیه، چین و آمریکا نیز متأثر از سیاست‌های کلی دولت‌های متبوع‌شان، علاقه چندانی به بهبود روابط خارجی میان کشورهای‌شان ندارند؛ به‌عنوان مثال، نظرسنجی مرکز «لودا» نشان می‌دهد که مردم روسیه، همچنان ایالات متحده و اوکراین را متخاصم‌ترین دولت‌های پیش روی خود می‌بینند و تمایلی به بهبود روابط کشورشان با آمریکا ندارند. این بی‌میلی از سال 2014و با درگیری در شرق اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه شدت گرفت و مسکو از وجهه عمومی مخدوش واشنگتن درنظر مردم روسیه بهره‌برد و از مزایای آن برای پیشبرد اهداف خود در دوره‌ای دشوار از سیاست‌های کرملین استفاده کرد. درخصوص نگرش مردم آمریکا نسبت به جامعه و سیاست روسیه و چین نیز نظرسنجی مؤسسه «گالوپ» نشان می‌دهد که چین در کنار کره‌شمالی به‌شدت مورد نفرت مردم آمریکاست. این نفرت مردم آمریکا شامل روس‌ها نیز می‌شود؛ نتایج نظرسنجی خبرگزاری سی‌ان‌ان و مؤسسه نظرسنجی «اُ‌آر‌سی» در آمریکا نشان می‌دهد که مردم آمریکا دید مثبتی نسبت به روسیه ندارند و از نظر آنها این کشور مدت‌هاست که به محور شرارت پیوسته است. این نظرسنجی تأکید می‌کند که 69درصد از مردم آمریکا، روسیه را تهدیدی علیه آمریکا می‌دانند. این آمار بالاترین رقم از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا‌کنون است.
وضعیت در جامعه چین نیز چندان تعریفی ندارد. هر چند دولت چین اهمیتی به برگزاری نظرسنجی‌های مردمی نشان نمی‌دهد اما مشاهدات میدانی گواه این نکته است که مردم چین هم به تأسی از حکومت خود، علاقه‌ای به برقراری و بهبود روابط با آمریکا ندارند. ابوالفتح در این خصوص می‌گوید: نظرسنجی‌ها در آمریکا نشان می‌دهد که مردم این کشور، چین را خطری جدی برای کشور خود دانسته و به‌رغم تمایل و اصرارشان به مصرف کالای آمریکایی، این نگرانی را دارند که چینی‌ها در آینده و از طریق سرمایه‌گذاری‌های کلان، خرید شرکت‌ها و دارایی‌های آمریکایی‌ها و قبضه بازار مصرف آمریکا، بر این کشور مسلط شوند. درخصوص دیدگاه مردم آمریکا نسبت به روسیه باید گفت احساس خطر و دشمنی که در جامعه آمریکا نسبت به روسیه در سال‌های گذشته و ایام جنگ سرد وجود داشته، کاهش پیدا کرده اما این مسئله بدان معنا نیست که جامعه آمریکا نسبت به بهبود روابط با روسیه و البته چین خوش‌بین و امیدوار است، به‌ویژه اینکه احساس برتری و تمایز نسبت به همه مردم جهان و تافته جدا بافته بودن، در میان مردم آمریکا بسیار برجسته است.
اختلاف آرا در میان سیاستمداران
کارشناس مسائل آمریکا درخصوص تمایل سیاستمداران در چین و روسیه نسبت به بهبود روابط با آمریکا نیز می‌گوید: در روسیه، جریان‌های قدرتمند غرب‌گرا وجود دارند که متمایل به بهبود روابط با آمریکا و افزودن بر دامنه روابط بین دو کشور هستند؛ این گروه‌ها بر این باورند که منافع روسیه در پرهیز از تحریک کردن آمریکا، عدم‌حمایت از بشار اسد و خویشتن‌داری در برابر سیاست‌های ایالات متحده است. این گروه‌ها و سیاستمداران البته نیروی غالب و لزوماً تأثیرگذار نیستند. درخصوص چین هم نباید از نظر دور داشت که حزب کمونیست در این کشور بسیار قدرتمند و در تدوین سیاست‌های کلان در ارتباط با غرب و خاصه آمریکا تأثیرگذار است.
