ماهواره؛ تقابلی دیگر که فراموش شد

محسن رستگار:

تجهیزات استفاده از تلویزیون‌های ماهواره‌ای از دیگر تکنولوژی‌هایی بود که به همه اجازه می‌داد از برنامه‌های شبکه‌های مختلف تلویزیونی ماهواره‌ای استفاده کنند. این تجهیزات از ابتدای دهه70 در ایران مورد استفاده قرار گرفت و البته به‌‌ همان سرنوشت ویدئو دچار آمد. در سال ۱۳۷۳ قانون ممنوعیت استفاده از تجهیزات دریافت برنامه‌های ماهواره‌ای  تصویب و لازم‌الاجرا شد.

سیدمصطفی میرسلیم- وزیر وقت ارشاد- دلیل ممنوعیت استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای را عدم‌ کنترل‌ناپذیری آن دانست آن هم درحالی ‌که معتقد بود ویدئو را که قبلا ممنوع بوده حالا می‌شود کنترل کرد. بدین‌ترتیب، یک تقابل جدید دیگر بین بدنه غیررسمی و رسمی جامعه شکل گرفت؛ بین کسانی که دوست داشتند از برنامه‌های ماهواره‌ای استفاده کنند و کسانی که این امر را به زیان جامعه می‌دانستند. استفاده از این ابزار‌ نیز به‌‌ همان سرنوشت ویدئو دچار شد. این وسایل از طریق قاچاق وارد کشور می‌شد و در اختیار مردم قرار می‌گرفت. مهم‌ترین و دردسرساز‌ترین قسمت ماهواره، بشقاب‌های آن بودند که نمی‌شد آنها را حذف کرد. خرید و فروش آن نیز به‌صورت قاچاق و غیرقانونی و با اعتماد متقابل بین خریدار و فروشنده صورت می‌گرفت.

البته کسانی که این دستگاه‌ها را می‌فروختند خودشان موظف بودند که بشقاب‌ها را بیاورند و در محلی مناسب که چندان جلوی چشم نباشد نصب کنند و تنظیمات لازم را انجام دهند. ماهواره ابتدا بیشتر برای استفاده از شبکه‌های ترکیه‌ای باب شد؛ امری که موجب گسترش ناخودآگاه زبان ترکی استانبولی و آشنایی بیشتر مردم با فرهنگ و هنر ترکیه شد. در ابتدای امر آنتن‌های ماهواره‌ای بسیار بزرگ بودند و حتی گاهی قطرشان به 2متر هم می‌رسید. به‌دلیل جابه‌جایی سخت آنها و اینکه مدام جلوی چشم بودند گسترش استفاده از آنها نیز به کندی اتفاق افتاد.

در سال ۱۳۷۲ با کاهش قطر بشقاب‌ها به یک متر تا ۱۲۰سانتی‌متر، استفاده از آنها رشد یافت ولی قیمت آنها کماکان بالا بود؛ به همین دلیل تنها ثروتمندان و افرادا دارا می‌توانستند از آنها استفاده کنند. اما به مرور این انحصار شکسته شد و اقشار متوسط هم به سمت استفاده از این تجهیزات رفتند. به‌دلیل همین استقبال فزاینده وزیرکشور وقت در اردیبهشت۱۳۷۳ اعلام کرد تا 2‌ماه بعد تمامی گیرنده‌ها جمع می‌شود و از نصب دوباره آنها جلوگیری خواهد شد. در ابتدا به خاطر ‌پیشرفته نبودن تجهیزات، معمولا برای دریافت برنامه‌های یک ماهواره باید دیش ماهواره به‌‌ همان سمت تنظیم می‌شد. به‌همین دلیل گاهی در یک خانه 2یا 3 دیش با کلی سیم‌کشی‌های عجیب و غریب دیده می‌شد؛ هر کدام برای برنامه‌های یک ماهواره؛ یکی برای ترکیه، یکی برای کشورهای عربی و البته یکی هم برای برنامه‌های شبکه‌های فارسی‌زبان و کشورهای اروپایی. بعد‌ها این تجهیزات پیشرفته‌تر شد و با یک بشقاب می‌شد چند شبکه‌ را گرفت؛ حتی بشقاب‌های کنترلی از داخل منزل نیز برای دریافت بهتر امواج ماهواره‌ای ساخته شد.

ماهواره در ایران فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است. روزگاری ماموران، از طریق راپل کردن، سعی می‌کردند این بشقاب‌ها را جمع‌آوری کنند. حتی بحث‌های حقوقی مختلفی درگرفت که آیا ورود ناجا به آپارتمان‌ها و ساختمان‌ها مجاز است یا نه و بحث مشاعات و فضای خصوصی و... پیش آمد. جریمه‌ها و مجازات‌هایی نیز برای دارندگان این تجهیزات درنظر گرفته شد؛ با این همه، استفاده از این تجهیزات باز هم افزایش یافت. حالا با نصب یک آنتن مرکزی، همه مشکلات حل می‌شود و حتی کار به بشقاب‌های کوچک و پشت پنجره‌ای و... هم کشیده شده است؛ هرچند با وجود تلویزیون‌های اینترنتی و امکان دانلود برنامه‌ها و... به‌نظر می‌رسد که این موضوعات، دیگر چندان محلی از اعراب نداشته باشند.